Door Eric van de Beek, redacteur Ongehoord Nederland

Vreemdelingen zonder verblijfsstatus voor wie een retourvlucht is geboekt naar het land van herkomst, stappen vaak uiteindelijk niet op het vliegtuig. Vorig jaar annuleerde de Dienst Terugkeer en Vertrek ruim de helft van alle geboekte uitzettingsvluchten. ‘Het vermoeden is dat het COA mensen tipt als ze de Vreemdelingenpolitie ze komt ophalen bij het AZC, dan is de vogel gevlogen,’ verklaart een klokkenluider die zelf lange tijd betrokken was bij uitzettingen. 

Van alle afgewezen asielzoekers in Europa keert slechts één op de vijf terug naar het land van herkomst. VVD-Europarlementariër Malik Azmani presenteerde deze week een plan om dit te veranderen. Er moeten uitzetcentra komen in landen buiten de EU waar afgewezen asielzoekers heen worden gestuurd, bijvoorbeeld als hun eigen vaderland weigert ze terug te nemen. Daarnaast moeten lidstaten van de Europese Unie (EU) één lijn gaan trekken als iemand uitgeprocedeerd is. Wordt de asielaanvraag in het ene EU-land afgewezen, dan kan er niet opnieuw asiel worden aangevraagd in een ander EU-land.

Het blijft intussen dweilen met de kraan open. Het aantal mensen dat asiel aanvraagt en hun nareizende gezinsleden is vele malen groter dan het aantal vreemdelingen zonder geldige papieren dat jaarlijks vertrekt. Er kwamen vorig jaar ruim 44.000 asielzoekers en nareizende gezinsleden naar Nederland, blijkt uit cijfers van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DTenV). Daar staat tegenover dat bijna 6.000 vreemdelingen Nederland verlieten, onder begeleiding van de dienst, al dan niet vrijwillig. In datzelfde jaar verdwenen liefst 5.740 vreemdelingen zonder verblijfsstatus uit het zicht van de autoriteiten. DTenV weet niet waar ze zijn gebleven. Ze verblijven op een onbekend adres in Nederland of zijn vertrokken naar een ander EU-land.

Niet alleen is de jaarlijkse asielinstroom een veelvoud van het aantal uitzettingen. Het bevalt uitgezette asielzoekers zo goed in Nederland, dat ze na hun uitzetting vaak weer terugkeren, verklaart een klokkenluider die zelf lang betrokken was bij uitzettingen:

“Het begint ermee dat mensen het liefst asiel aanvragen in een land als Duitsland, Nederland of Zweden, omdat ze weten dat daar de asielopvang beter is. Maar als ze Europa binnenkomen via een Oostblokland, Griekenland, Spanje of Italië, dan worden ze daar vaak opgepakt. Ze weten: ‘Om niet meteen teruggestuurd te worden, moet je “asiel” roepen.” Hebben ze eenmaal asiel aangevraagd in Kroatië of een ander land waar ze de procedure niet willen afwachten, reizen ze alsnog door naar het land van voorkeur, bijvoorbeeld Nederland, om opnieuw asiel aan te vragen. Als de autoriteiten in Nederland dan aan de vingerafdruk of paspoortgegevens zien dat iemand al in het systeem zit, moeten ze volgens  het Dublin-akkoord worden teruggestuurd naar het land waar ze asiel hebben aangevraagd.”

Uw ervaring is dat we er in Nederland dan nog niet vanaf zijn?

“Mensen die worden uitgezet zijn vaak binnen een week weer terug in Nederland, om in de illegaliteit te verdwijnen of weer naar het aanmeldcentrum in Ter Apel gaan om daar nogmaals asiel aan te vragen, waarna ze opnieuw de procedure in kunnen. Dat kan onder een andere naam; je kan natuurlijk gewoon zeggen dat je iemand anders bent en je paspoort weggooien. Maar het kan zelfs onder dezelfde naam als je een nieuwe reden verzint voor de asielaanvraag. De grap die gaat: ‘Ze zijn vaak eerder terug dan wij.’ Als iemand werd teruggebracht naar Sofia of Riga dan bleven we daar vaak, als het aan het einde van de middag was, in een chic hotel met een riante onkostenrekening. Bakken met geld gaan daarheen. Maar de vreemdeling kan gewoon het vliegveld uitlopen en in de eerste beste Flixbus stappen die daar staat. En die is dan eerder terug op Schiphol dan wij. Dus dan ben je eigenlijk mensen zinloos aan het rondpompen.”

Maar wat als mensen niet via een ander EU-land Nederland zijn binnengekomen? Wat als ze in Marokko of Nigeria op een vliegtuig zijn gestapt naar Schiphol om asiel aan te vragen in Nederland, en hun aanvraag wordt afgewezen?

“Ook zij kunnen na hun uitzetting de volgende dag weer op het vliegtuig stappen naar Schiphol, om dan met de trein zwart te reizen naar Ter Apel voor een nieuwe asielaanvraag. Soms worden dezelfde mensen drie keer uitgezet. De draaideurklanten. Meestal zijn dat Marokkanen, die vaak deel uitmaken van criminele organisaties: als handlangertjes, grondpersoneel. Af en toe worden ze opgepakt. Als dan blijkt dat ze geen recht hebben op verblijf, worden ze uitgezet naar Marokko.” 

U hebt te maken gehad met vrijwillige uitzettingen, en ook gedwongen uitzettingen. Hoe gaat dat in zijn werk?

“Als de rechter heeft besloten ‘uw asielaanvraag is afgewezen, u moet weg’, dan hebben mensen het recht om vrijwillig, uit eigen beweging het land te verlaten. Ze kunnen dit op eigen gelegenheid doen. Of ze kunnen met DTenV, de Dienst Terug en Vertrek, een deal maken dat het vervoer voor ze wordt geregeld, van het AZC naar Schiphol, en van Schiphol het land uit. Vaak doen mensen dat. Ze spreken een dag en een tijd af wanneer ze worden opgehaald. Dat gaat vrijwel altijd mis. DTenV huurt busjes in van DV&O, dat is de Dienst voor Vervoer en Ondersteuning. Als die bij het AZC komen voorrijden op de afgesproken tijd, dan staat de afgewezen asielzoeker daar vaker niet dan wel klaar voor vertrek. Bij DV&O weten ze dat de kans verwaarloosbaar klein is dat iemand dan alsnog naar buiten komt. Als dit niet gebeurt op de afgesproken tijd, dan wachten ze geen minuut langer. Ze rijden echt om een seconde over half zes weg, omdat ze weten dat het geen zin heeft om te wachten. Ik heb gehoord dat dit in 2023 in 49 van de 50 gevallen gebeurde, althans in die gevallen waarbij er ook een verpleegkundige klaarstond om de vreemdeling te begeleiden naar Schiphol.” 

Dan lopen ze niet even naar binnen om zich te melden? Of ze nemen niet even telefonisch contact op?

“In het hele protocol rond het vrijwillige vertrek staat dat je geen druk mag uitoefenen. Dus je mag niet naar de kamer lopen waar die mensen zitten om aan te kloppen van ‘Hallo, het is kwart over vijf, we gaan over een kwartier weg, staat u klaar?’ Je mag zelfs de asielopvang niet in. Je mag hem niet bellen. Hij moet uit eigen beweging verschijnen. Want dan kan een advocaat ervan maken: ‘Hij werd onder druk gezet. Zo vrijwillig was het allemaal niet.’”

Maar als zo’n busje zo vroeg in de ochtend komt voorrijden, dan ik me voorstellen dat mensen nog op één oor liggen.

“Het zal een enkele keer gebeuren. Maar de meesten doen het erom. Ze weten gewoon: deze procedure kan je eenmaal, misschien ook nog wel tweemaal of driemaal doen. En elke keer kun je dan weer een half jaar langer blijven.”

Als mensen niet vrijwillig vertrekken, dan loopt het uiteindelijk uit op een gedwongen vertrek?

“Ja. Als er een risico is dat mensen onderduiken. Dan wordt er toegewerkt naar een inbewaringstelling. Dan krijgen ze een brief waarin staat dat ze uitgezet worden. Dat doet de Vreemdelingenpolitie, de AVIM. Maar ook dat loopt vaak op niets uit. Ik schat dat in de helft van de gevallen de vreemdeling niet wordt aangetroffen in de opvanglocatie. Dat is niet omdat hij in de brief heeft gelezen wanneer hij precies wordt opgehaald. Want dat staat er niet in. DTenV informeert hem niet op welke dag hij wordt uitgezet. Maar het COA, dus de organisatie die die AZC’s runt, die weet het wel. Die krijgen een lijstje voor wie ze komen op welke dag. Zo van: op maandag komen we voor Ali en donderdag voor Saadi. Het grote vermoeden is dus, en dat hoor ik van iedereen, dat het COA mensen tipt als de Vreemdelingenpolitie ze komt ophalen. Dan is de vogel gevlogen. In sommige gevallen zou het misschien ook kunnen zijn dat mensen gewaarschuwd worden door iemand die ziet dat het busje van DV&O het parkeerterrein oprijdt, zodat ze net op tijd de benen kunnen nemen. Maar vaak zie je dat ze hun spullen al hadden gepakt. Trouwens, vaak komen ze daarna weer snel terug. Want ze weten: het kost DTenV veel tijd om alles te regelen voor een nieuwe uitzetpoging. Je bent zo weer een half jaar verder.”

Het zal alles bij elkaar een lieve duit kosten.

“Het is een enorme verspilling van geld en energie als een uitzetting niet doorgaat. Bij een gedwongen uitzetting komt er niet alleen een busje voorrijden van DV&O. Er komt een regievoerder bij van DTenV, er rukt een team uit van AVIM. Er wordt een verpleegkundige aangevoerd met een ambulance van Broeder de Vries. Plus twee medewerkers van het COA. Een tolk. Dan zit je al snel op tien mensen die naar een AZC zijn gekomen om iemand van zijn bed te lichten die er niet is. Tel daarbij op de vlucht die is geboekt om iemand uit te zetten, niet alleen voor de vreemdeling, maar ook voor degenen die hem begeleiden: twee marechaussees en een verpleegkundige. Die vlucht gaat dan niet door, maar er is wel voor betaald. Ook voor de hotelkamers voor de marechaussee en de verpleegkundige, en voor hun vlucht terug naar Schiphol.”

Wat als iemand die gedwongen moet worden uitgezet wel in zijn bed wordt aangetroffen?

“Dan gaat het vaak ook nog mis. Het begint ermee dat de vreemdeling in het busje wordt geplaatst van DV&O. Die rijdt hem en een verpleegkundige die hem begeleidt naar het uitzetcentrum in Rotterdam. Dat ligt naast een vliegveld, maar dat gebruiken ze niet. Het zou wel handig zijn maar dat wordt niet gebruikt. Voordat iemand in detentie gaat moet eerst nog een buitengewoon ambtenaar van justitie vaststellen of iemand rechtmatig wordt uitgezet. Vaak komen er dan ook nog een advocaat, griffier en een tolk bij kijken. Die advocaat kan een truc bedenken om de uitzetting te voorkomen. Dat gebeurt soms ook. Met succes. Dan wordt het hele circus afgeblazen.”

“Het uitzetcentrum is gewoon een hele grote gevangenis. Eigenlijk met een wat aangenamer deel voor de mensen die meewerken en een onaangenaam deel met eenpersoonscellen met camera’s voor de mensen die niet meewerken. Daar blijven ze meestal twee weken. Op de dag van vertrek, altijd ’s ochtends vroeg, komt het busje van DV&O weer aanrijden. De vreemdeling wordt dan naar Schiphol gereden. Daar staat de marechaussee al klaar om mensen op te vangen, met een heel team van een stuk of drie mensen om ze in te taken/op te nemen/in te schrijven, te fouilleren, de bagage af te handelen.”

“De marechaussees die de uitzettingen doen dragen geen uniformen. Ze dragen strak gesneden Italiaanse maatpakken en dure Italiaanse schoenen. Ze zien eruit als een soort gangsters. Ze gedragen zich heel vriendelijk, bieden continu sigaretten aan, stellen belangstellende vragen. Het hele idee is eigenlijk om de vreemdeling te paaien, deze van het verzet af te houden, zo van: ‘Deze mensen zijn best aardig; ik werk wel mee.’ De marechaussees zeggen er wel bij. ‘We kunnen het op twee manieren doen. De aardige manier, dan krijg je broodjes, koffie en sigaretten. Maar het kan ook onaardig. Dat is als jij je verzet tegen de uitzetting. Dan moeten we je in de bodycuff doen.’ Dat is een soort harnas, waarmee mensen kunnen worden ingesnoerd als in een pakketje, om zo het vliegtuig in te worden getild. Het wordt vaak preventief omgedaan. Mensen kunnen dan nog wel lopen, maar met gebonden handen. Verzetten ze zich, dan kan worden overgegaan tot de ligprocedure. Mensen komen dan op de schoot van de marechaussees te liggen. Pas als het vliegtuig is opgestegen, wordt zo iemand dan losgemaakt.”

“Het is altijd een lijnvliegtuig waarmee gevlogen wordt. Meestal Transavia of KLM. Ze zitten altijd op de laatste rij. Dus als je nog eens een vliegreis reserveert, boek dan niet de op één na achterste rij.”

“Bij KLM of Transavia koop je niet één plek in het vliegtuig, je koopt gelijk acht plekken als je bijvoorbeeld twee mensen hebt die je moet uitzetten. De regel is: per asielzoeker moet er één marechaussee zijn en twee als er bepaalde risico’s zijn, of bij langere vluchten zodat mensen kunnen slapen, elkaar kunnen aflossen. En een escortcommandant. Ik herinner me een echtpaar met drie kinderen die werden uitgezet. We waren toen met vijf marechaussees en een escortcommandant, een verpleegkundige en de regievoerder DTenV. Dus we zaten daar met z’n dertienen. Ze hadden ook nog een flink pak geld meegekregen trouwens. Dat krijgen ze altijd op het laatste moment voordat ze instappen.”

Als de vreemdeling eenmaal naar het vliegtuig is gebracht, dan kan het bijna niet meer misgaan, zou je zeggen.  

“Wat vaak gebeurt is dat mensen een epileptische aanval faken vlak voordat ze het vliegtuig ingaan, omdat ze weten dat, als de marechaussee het niet vertrouwt, ze naar het ziekenhuis worden gebracht. Dus ze hebben iemand nodig, een ervaren verpleegkundige, die moet aangeven of het fake is. Nou dat is het in 99 procent van de gevallen. Meestal geven ze al aan dat ze epilepsie hebben als ze naar zo’n uitzetcentrum gaan. Vaak hebben mensen voordat ze worden vervoerd al een hele waslijst aan medische problemen, om die voor te wenden, om uitzetting te voorkomen.”

“In het vliegtuig kan het ook nog misgaan. De gezagvoerder van het toestel kan het vervoer van een uitgezet iemand weigeren als hij merkt dat die met tegenzin meegaat. Dat is wel gebeurd. Er is ook een actiegroep die stoelen inkoopt op vluchten waarvan ze weten dat er mensen worden uitgezet. Die verstoren dan de uitzetting door kabaal te maken nadat ze zijn ingestapt.”

We hebben het nu gehad over uitzettingen per vliegtuig. Wat als een vreemdeling via Duitsland binnenkomt?

“Er zijn geen vluchten op Duitsland. Dat zijn gewoon onze buren. Dus wat daar gebeurt is grensoverzettingen. Dus heb je wel het uitzetcentrum in Rotterdam waar mensen twee weken zitten. Maar dan rijdt het busje niet naar Schiphol. Nee, het rijdt naar de grens van Duitsland: Bad Bentheim. Daar worden ze overgedragen aan de Duitse politie. En die geven ze een treinkaartje naar het meest dichtstbijzijnde asielzoekerscentrum. Ze worden geacht om daar zelf naartoe te gaan en zich te melden. Dat doen ze natuurlijk niet. Ze nemen gewoon de eerste de beste trein terug naar waar ze in Nederland waren. Of gewoon weer naar Ter Apel, om weer opnieuw asiel aan te vragen. Duitsland doet hetzelfde. Die heeft ook asielzoekers die per ongeluk in Nederland asiel hebben aangevraagd, maar het in Duitsland beter vinden. Omdat ze daar kunnen zwartwerken of familie hebben zitten, of ze vinden het asielzoekerscentrum daar prettiger. Of ze spreken wel Duits en geen Nederlands. Dus er is een groepje mensen die door de Duitsers bij ons over de grens wordt gezet en die dan meteen weer terugkeren. En wij zetten mensen uit over onze grens heen en die komen ook terug. Die twee groepen zou je tegen elkaar kunnen wegstrepen.”

Hoe kijkt u terug op uw ervaringen met het uitzetten van mensen?

“Het is zoals ik al zei: het is het zinloos rondpompen van mensen. Asiel is een dekmantel. 95 procent is hier alleen maar omdat ze hopen het beter te krijgen, economisch met name, dan in het land van herkomst. Wat ik vaak nog het meest schrijnend vind, is die jongens die op hun twintigste binnenkomen en op hun dertigste terug moeten. Dan heb je de jaren dat je echt in de kracht van je leven zit gewoon verspild door rond te hangen in een AZC, waar je niets kan en niets mag. Velen proberen de schijn op te houden, bijvoorbeeld door zich te laten fotograferen bij de meest dure, chique auto die ze zien. En die foto sturen ze dan naar hun familie, plus drie tientjes van de 50 euro zakgeld die ze per week krijgen. Bij ons kun je van drie tientjes net twee pakjes sigaretten kopen, maar in Nigeria kan een heel gezin daar twee weken van leven. Een hoop immigranten kunnen zo de schijn ophouden dat ze hier een riant bestaan hebben waarvan ze hun familie ook nog kunnen laten meedelen.”

Ongehoord Nieuws heeft, naar aanleiding van bovenstaand interview, vragen voorgelegd aan DTenV, en ook om een reactie gevraagd op de uitlatingen die gedaan zijn in het interview. 

DTenV verklaart dat 2024 een ‘goed jaar’ was voor dienst. In dat jaar zijn 6.000 mensen ‘aantoonbaar vertrokken’. Dit waren er 250 meer dan in 2023. Niettemin annuleerde DTenV in 2024 maar liefst de helft van alle vluchten van vreemdelingen die zelfstandig en gedwongen vertrokken (3.240 van 6.400). In 2024 is ongeveer honderd keer een vlucht afgebroken om medische redenen.  

DTenV plande in 2024 1.670 inbewaringstellingen. De helft van deze geplande inbewaringstellingen heeft geen doorgang gevonden. De voornaamste reden voor het niet doorgaan van inbewaringstellingen is dat de vreemdeling niet werd aangetroffen op de AZC-locatie. Het gaat om 63 procent van het totaal aantal geannuleerde inbewaringstellingen in 2024. Daarnaast is 17 procent van de inbewaringstellingen niet doorgegaan omdat de vreemdeling niet meer juridisch uitzetbaar was, bijvoorbeeld vanwege een ingediende aanvraag die afgewacht mocht worden of een door de rechter toegewezen verzoek om een voorlopige voorziening. In 5 procent van de gevallen kwam het tot een annulering van de inbewaringstelling vanwege het alsnog meewerken aan een vrijwillige overdracht. 

In 2024 heeft DTenV 2.750 gedwongen vertrekken begeleid. In ruim 11 procent van deze gevallen (310) ging het om een vreemdeling die eerder ook al onder begeleiding van DTenV gedwongen was vertrokken uit Nederland. In januari tot en met september 2025 waren er 2.100 gedwongen vertrekken, waarbij het in ruim 13 procent van de gevallen (280) ging om een vreemdeling die eerder al was uitgezet.

DTenV kan bevestigen noch ontkennen dat het vrijwillige vertrek in 2023 in 49 van de 50 gevallen op niets uitliep. DTenV en DV&O verklaren beide dat er geen juridische kaders of protocollen zijn die voorschrijven dat er in het geval van vrijwillig vertrek geen contact mag worden gezocht met een vreemdeling als DV&O arriveert op de afgesproken tijd en locatie om de vreemdeling op te halen.

DTenV stelt verder dat de praktijk van terugkeer en inbewaringstellingen ‘weerbarstig en juridisch complex’ kan zijn. “Met de invoering van de Europese Terugkeerrichtlijn en de daaruit voortvloeiende jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie zijn de juridische vereisten voor inbewaringstelling sterk toegenomen,” verklaart de dienst. “Ook het stapelen van aanvragen in individuele zaken zorgt ervoor dat het realiseren van de praktijk terugkeer lastig is. Ketenbreed wordt stevig ingezet op daadwerkelijk vertrek van mensen die niet in Nederland mogen verblijven en vertrekplichtig zijn. Hierbij is het van groot belang dat op nationaal en Europees niveau de wet- en regelgeving wordt versterkt waarbij ook aandacht is voor de uitvoerbaarheid van het terugkeerbeleid. Op Europees niveau hebben we bijvoorbeeld het Migratiepact en de terugkeerverordening en op nationaal niveau de Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring. Met strengere procedures aan de buitengrenzen van de EU willen we bijvoorbeeld voorkomen dat mensen doorreizen naar bijvoorbeeld Nederland. Ook werken we samen met landen van herkomst om meer terugkeer te faciliteren.”

Een aantal beweringen van de geïnterviewde uitzettingsambtenaar is ‘feitelijk onjuist’ stelt DTenV. “Vreemdelingen die gedwongen zijn uitgezet naar hun land van herkomst kunnen de volgende dag niet per vliegtuig terugkeren. Deze vreemdelingen krijgen een inreisverbod opgelegd, waardoor zij voor de duur van het inreisverbod de Europese Unie niet meer legaal kunnen inreizen. Bovendien is inreis niet mogelijk als er niet voldaan wordt aan de overige toegangsvoorwaarden, zoals een visum.” DTenV doelt hiermee dus op vreemdelingen die de Europese Unie worden uitgezet, en niet op vreemdelingen die binnen de Europese Unie worden uitgezet.

DTenV wijst er daarnaast op dat in geval van inbewaringsstellingen niet standaard een verpleegkundige wordt ingeschakeld. “Het kan wel voorkomen dat begeleiding van een verpleegkundige bij de uitzetting aan de orde is als het gaat om medisch kwetsbaren.” DTenV zegt zich verder niet te herkennen in het beeld dat uitzettingen ‘automatisch geen doorgang vinden’ in het geval een vreemdeling ‘mogelijk medisch kwetsbaar’ is. “Dit is in het merendeel van de gevallen niet aan de orde.” DTenV meldt verder nog dat als Duitsland een asielzoeker overdraagt aan Nederland, deze niet makkelijk weer terug kan keren naar Duitsland als het hem daar beter bevalt. “Indien Dublin-claimanten door Duitsland overgedragen worden, beoordeelt de Koninklijke Marechaussee of zij in bewaring gesteld kunnen worden. Dit verschilt per geval. Het is dus niet zo dat mensen per ommegaande weer terug kunnen.” Net had DTenV dit verklaard tegenover Ongehoord Nieuws, toen de Gelderlander berichtte dat Duitsland de afgelopen drie maanden meer dan 150 mensen over de grens in Nederland heeft gezet, zonder dat ze daar zijn opgevangen. Zij werden onderschept bij grenscontroles. Het gaat om personen die Duitsland niet in mogen, maar die ook niet aan de Nederlandse marechaussee zijn overgedragen.

 

Kijk de video van het gesprek met de klokkenluider hieronder.

Ongehoord Nieuws gemist? Kijk de uitzending hier.