Tien jaar geleden kregen gemeenten de leiding over de jeugdzorg. Zij zouden sneller kunnen ingrijpen, en beter weten wat gezinnen nodig hebben, was het idee. Maar dat beeld is niet uitgekomen, blijkt uit een donderdag verschenen rapport van de Jeugdautoriteit.
„De werkelijkheid is weerbarstig gebleken,” concludeert de toezichthouder op de jeugdzorg. „De kosten zijn gestegen, de bureaucratie is toegenomen en passende zorg is lang niet altijd beschikbaar.” Sinds de decentralisatie krijgt ongeveer één op de zeven kinderen een vorm van jeugdzorg. De zorgkosten zijn meer dan verdubbeld, van 3,6 miljard naar 8,1 miljard euro.
1Waarom werd de jeugdzorg een taak van de gemeenten?
1 januari 2015 ging de nieuwe jeugdwet in, die bepaalde dat niet de rijksoverheid en provincies kinderen en gezinnen moest helpen, maar de gemeenten. Omdat de gemeenten dichter bij hun inwoners staan, was de gedachte dat ze eerder signalen zouden kunnen oppikken, juist om te voorkomen dat jeugdzorg nodig zou zijn.
Het nieuwe stelsel had als doel de behoefte aan zware, duurdere hulp terug te dringen, door meer de nadruk te leggen op lichtere hulp, zoals weerbaarheidstrainingen of hulp bij opvoeding.
2Zijn de verwachtingen uitgekomen?
Het gebruik van lichte zorg, zoals hulp bij opvoeding, stress of bij dagbesteding, is sterk toegenomen. Het gebruik van zware zorg is tegelijkertijd niet of nauwelijks afgenomen. Het gevolg is dat sinds de decentralisatie de kosten van de jeugdzorg ruim zijn verdubbeld.
De kosten van de jeugdzorg stijgen nog steeds sneller dan het aantal jongeren dat gebruikmaakt van die zorg. De stijgende kosten komen dus niet zozeer doordat er meer jongeren hulp nodig hebben – dat aantal is de afgelopen jaren redelijk stabiel – maar vooral doordat de zorg per jongere duurder wordt. De zorgtrajecten zelf zijn duurder, en jongeren hebben meerdere of langere hulptrajecten nodig.
Tussen 2015 en 2024 nam het aantal jongeren in de jeugdzorg met 27 procent toe, terwijl de kosten met 125 procent stegen. Bij bijna alle Nederlandse gemeenten lopen de uitgaven aan jeugdzorg elk jaar verder op. In 2024 gaf 90 procent van de gemeenten meer uit dan begroot, gemiddeld zo’n 20 procent boven de begroting.
3Waar gaat het mis?
Eén van de verklaringen voor de hoge kosten gaf Vincent Karremans, toenmalig staatssecretaris Jeugdzorg (VVD), een jaar geleden in NRC. Er wordt steeds makkelijker doorverwezen naar de jeugdzorg, zei hij. „Ouders spelen ook een rol, die eisen vaker hulp voor hun kind.”
Met de decentralisatie van de jeugdzorg werden gemeenten verantwoordelijk voor het ‘inkopen’ van hulp, en de jeugdzorg kreeg te maken met marktwerking. Er zijn heel veel nieuwe aanbieders bijgekomen, vooral voor lichte hulp, die lucratiever is. Door het enorme aanbod, lijken steeds meer jongeren hulp te krijgen. Terwijl een groot deel van de hulpvragen misschien ook buiten de jeugdzorg opgelost kan worden, bijvoorbeeld via school of schuldhulpverlening. En dat terwijl jongeren die wachten op zwaardere hulp vaak op een wachtlijst terechtkomen.
4Hoe gaat het nu verder?
Eind vorig jaar zou de Tweede Kamer stemmen over een jeugdzorgakkoord dat de jeugdzorg flink moest verbeteren. Nu is de verwachting dat dit pas in de loop van 2026 gebeurt. Het akkoord tussen kabinet, gemeenten en zorginstellingen – officieel de Hervormingsagenda Jeugd – bouwt volgens de Jeugdautoriteit voort op dezelfde ideeën als de Jeugdwet: meer inzetten op preventie en beter samenwerken om problemen buiten de jeugdzorg aan te pakken. De afgelopen tien jaar hebben laten zien hoe lastig dat is. Hulpverleners vinden dat de agenda te weinig houvast biedt om echt verandering te brengen.
Er is behoefte aan duidelijke afspraken en minder losse regels, maar dat vraagt wel om keuzes, vindt de Jeugdautoriteit. De Hervormingsagenda verandert vooral het bestaande systeem, zonder het echt om te gooien. De vraag is of dat genoeg zal zijn om de jeugdzorg echt te verbeteren.
De Jeugdautoriteit vraagt zich af of de focus op het terugdringen van het gebruik om de kosten omlaag te krijgen, echt zal helpen. Dat vindt ze meer op symptoombestrijding lijken dan op een echte oplossing. De oorzaken van het toenemende aantal hulpvragen liggen vaak buiten de jeugdzorg zelf, zoals geldzorgen, prestatiedruk of ingewikkelde scheidingen, stelt de autoriteit.
Lees ook
Soms maakt jeugdzorg de problemen erger. ‘Waarom konden al die hulpverleners mijn zusje niet helpen?’
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.