Nederland kan op hem „blijven rekenen”. Dick Schoof zegt het op de dag van de verkiezingen, net nadat hij zelf heeft gestemd in theater De Vaillant in de Haagse Schilderswijk. Hij zal „met enthousiasme” demissionair premier blijven, hoelang de kabinetsformatie ook duurt. Van hem had het niet gehoeven, zegt hij, de val van het kabinet. Eerst had hij daar nog boos over geklonken. Nu zegt hij: „Het is wat het is.”
In het stemhokje boog Schoof zich met zijn hele bovenlichaam over het stembiljet, niemand mocht zien op wie hij stemde. Daarna kon hij de stembus niet meteen vinden. Als een getrainde politicus hield hij het biljet een tijdje boven de gleuf, voor de foto’s. En hij zei: „Hier komt mijn opvolger uit.”
Aan een tafel in het theater, wat verderop, zit een groepje vrouwen. Allemaal tussen de zestig en de zeventig. Elke woensdag lunchen ze samen, daarna gaan ze samen schilderen of handwerken of iets anders. Het is een project voor ouderen en een van de vrouwen zegt dat Schoof er bij hoort, hij mag elke week komen. Een andere vrouw zegt dat hij er op tv altijd zo moe uitziet. Hij lacht een beetje en zegt: „Moe en streng.” Weer een andere vrouw zegt dat hij een „heel knappe man” is, en ook „mooi en charmant”. „Bent u getrouwd?”
Demissionair premier Dick Schoof brengt zijn stem uit in Theater de Vaillant in de Haagse Schilderswijk.
Foto Bart Maat
Zoom in
Schoof lacht weer, ongemakkelijk. „Ik heb een heel lieve vriendin.”
Aan de volgende tafel gebeurt hetzelfde. Ze vinden hem weer knap. Er wordt gegiecheld. „Ik kom hier vaker”, zegt hij, „om wat positiviteit op te halen.”
Na de verkiezingen ging Schoof veel op reis. In Den Haag was er voor hem nog maar weinig te doen, niemand had het nog over hem. Hij ging naar Egypte voor een bezoek aan president Al-Sisi en voor de opening van het Grand Egyptian Museum . Hij ging naar Brazilië voor de klimaattop en meteen daarna naar Curaçao en Aruba. Hij ging ook naar Colombia.
Dick Schoof, de eerste partijloze premier van Nederland sinds 1918, was in mei 2024 de enige van een lijstje met acht kandidaat-premiers die ja had gezegd tegen Geert Wilders. Hij was, zagen de mensen om hem heen, overdonderd geweest door dat verzoek, bijna in de war, en vanaf het allereerste moment waren de partijleiders van de PVV, VVD, NSC en BBB gaan zeggen wat hij moest doen. En dan deed hij dat.
Veertig jaar lang was hij ambtenaar geweest. Hij had de leiding gehad op het ministerie van Justitie, dat had hij tot zijn zeventigste kunnen blijven doen. Nu was hij op papier de baas, maar hij had nauwelijks iets te zeggen.
Waarom was Schoof dit gaan doen?
Lamyae Aharouay en Petra de Koning spraken voor het boek Dick Schoof met meer dan vijftig mensen die hem hadden meegemaakt in verschillende periodes in zijn leven. Drie fragmenten.
Premier Dick Schoof, ministers Fleur Agema, Eddy van Hijum, Mona Keijzer en Sophie Hermans, voorafgaand aan de presentatie van het regeerprogramma in perscentrum Nieuwspoort.
Zoom in
Het kabinet Schoof op het bordes.
Zoom in
Foto’s Bart Maat
I
Oefenen met Klaas Dijkhoff
In de Tuinzaal van het Catshuis was een statafel neergezet. Die moest de katheder voorstellen in perscentrum Nieuwspoort waar Dick Schoof als premier elke week een persconferentie zou moeten geven. Het was woensdag 25 juni 2024, de week erna was Schoofs beëdiging op Paleis Huis ten Bosch en het debat over de regeringsverklaring in de Tweede Kamer.
In het Catshuis ging hij oefenen.
Ambtenaren van Algemene Zaken waren op zoek gegaan naar iemand met Haagse ervaring die hem daarbij kon helpen en VVD’er Klaas Dijkhoff had meteen ja gezegd. Na zijn vertrek uit de politiek had Dijkhoff een bureau opgericht ‘voor merk en reputatie’, SUE & The Alchemists, samen met Bas Erlings, oud-campagnestrateeg van Mark Rutte. Erlings zou een jaar later met het boek Het spel van de populist komen, over het gevaar van samenwerken met populisten. In een kabinet stappen met de PVV, zei hij in NRC, was „het stomste wat je kon doen”.
Ook Dijkhoff zou later duidelijk maken dat hij weinig moest hebben van de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB. In het najaar van 2024 prees hij op X een opiniestuk aan van iemand van zijn bureau die de middenpartijen opriep om met een „tegenverhaal” te komen, tegen de „daadkrachtporno” van de PVV. Om het ‘angstgedreven narratief ’ van Geert Wilders te doorbreken.
In juni 2024 was het kabinet-Schoof er bijna, en het bureau van Dijkhoff en Erlings liet zich inhuren door het ministerie van Algemene Zaken. Dijkhoffs verhaal ging over kolommen. Schoof had veertig jaar lang in de ‘dienende’ kolom gewerkt, die van de ambtenarij, en daarin was hij opgeklommen tot de hoogste leidinggevende functie. Nu stapte hij over naar de kolom van de ‘leiders’ in Haagse politiek, en stond meteen helemaal bovenaan.
Wat Schoof volgens Dijkhoff moest gaan beseffen: als ‘dienaar’, zelfs al was je de hoogste in rang, werd je niet zomaar een leider in de politiek. In de Haagse hiërarchie begonnen politici bijna altijd onder aan de leiderskolom. Als gemeenteraadslid, wethouder, daarna misschien Tweede Kamerlid. Meestal werd je pas dáárna staatssecretaris of minister. In al dat opklimmen leerden ze hoe er tegen politici aan werd gekeken, wat er van hen werd verwacht en hoe ze daar het beste op konden reageren.
Dick Schoof wás nog helemaal geen leider. En hij had nog maar een paar dagen. Aan tafel in het Catshuis werd duidelijk dat Dijkhoff geen valse verwachtingen wilde wekken. Je kon, als er zo weinig tijd was, naar zijn idee maar aan een paar dingen werken. Schoof moest rust laten zien. Het kon helpen als hij zijn achtergrond bij de veiligheidsdiensten zou benadrukken, waardoor mensen het gevoel konden krijgen dat hij te vertrouwen was: hoe groot de crisis misschien ook is, díé man doet in elk geval de goeie dingen. Schoof, was het idee aan tafel, mocht ook best genieten van de aandacht die hoorde bij het premierschap. Mensen op straat wilden vast met hem op de foto. Dat moest hij zeker doen. Maar hij hoefde zich niet, zoals andere politici, zorgen te maken over zijn populariteit, hij hoefde geen verkiezingen te winnen. Ook dat kon hem rust geven, zelfvertrouwen.
Premier Dick Schoof stapt aan boord van regeringsvliegtuig PH-GOV, na een bezoek aan de Britse premier Keir Starmer en een bijeenkomst met de coalition of the willing over de situatie in Oekraïne.
Zoom in
Premier Dick Schoof en Volodymyr Zelensky, president van Oekraïne, voorafgaand aan een bijeenkomst met de coalition of the willing.
Zoom in
Foto Bart Maat
II
Het ene biertje na het andere
Het was het idee van Dick Schoof geweest om een woongroep te beginnen. In Nijmegen, begin jaren tachtig. Hij studeerde planologie en had onderzoek gedaan naar de kansen van woongroepen op de woningmarkt. Zelf woonde hij toen al jaren in een studentenflat, op de begane grond met acht anderen. In die gang had hij vrienden gemaakt, samen met hen wilde hij een huis kopen.
Maar in de woongroep was het al snel niet meer gezellig. Er ontstond gedoe over kleine dingen. De een voerde de katten op het aanrecht en liet ze rondlopen op de houten snijplank waarop ze hun brood smeerden. De ander wilde ze daar niet hebben. De katten raakten er zo van in de war dat ze het hele huis onder plasten. De sfeer aan tafel, bij het avondeten, werd ijzig. Het ging vooral mis tussen twee vrienden in huis: Dick Schoof en Emeri Koenen, die theoretische natuurkunde studeerde. Emeri was direct, hij moest weinig hebben van gezag, hij vond Schoof bazig. Ze praatten niet meer met elkaar.
Dat het zo niet verder kon, wisten ze allemaal. Iemand moest weg. Maar wie?
Twee andere huisgenoten, Nanning Pesman en Marcel Albers, zouden erover beslissen. In een café in de buurt, Café Maxim, dronken ze het ene biertje na het andere. . Die had geen makkelijk karakter, dat vond Marcel ook, maar het was wel iemand met wie je wat kon beleven. Hij had, vond Marcel, ‘schwung’. Hij bracht leven in de brouwerij. Dick Schoof vond hij degelijk en saai.
Lees ook
Dick Schoof: de premier die al blij zou zijn met maar één crisis per week
Nanning liet de keus aan Marcel. Hij vond, zei hij, hém het allerleukst en wilde in elk geval met hem samen in huis blijven wonen. „Dus wat mij betreft”, zei hij aan het eind van de avond, „kiezen we voor het avontuur met Emeri.” De volgende dag kregen Dick Schoof en zijn vriendin Jacqueline te horen dat ze weg moesten. Zo snel mogelijk. Het was maart 1983, de woongroep had voor Dick Schoof en zijn vriendin maar negen maanden geduurd. Het appartement dat ze daarna huurden was vlak bij de woongroep. Een duur huis, de huur was te hoog voor hen, ze hadden nauwelijks geld voor meubels.
Schoof was afgestudeerd, maar het lukte hem niet om een baan te vinden die paste bij zijn studie. De werkloosheid in Nederland was enorm, meer dan 10 procent van de beroepsbevolking zat zonder werk. Veel van Schoofs vrienden namen een baantje dat níet paste bij hun studie, in een fabriek bijvoorbeeld. Als student had Schoof dat nog wel gedaan, hij had in een staalfabriek, een limonadefabriek en een mayonaisefabriek gewerkt. Dat wilde hij niet meer.
Demissionair premier Dick Schoof tijdens een korte fotosessie in zijn werkkamer, voorafgaand aan de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen.
Zoom in
Minister Marjolein Faber en premier Dick Schoof, tijdens het debat over de lintjeskwestie.
Zoom in
Foto’s Bart Maat
III
‘Kutwijf’
Bijna de hele Tweede Kamer was boos op minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber van de PVV. Ze wilde haar handtekening niet zetten voor koninklijke onderscheidingen aan vijf vrijwilligers die asielzoekers hadden geholpen. Er dreigde een motie van wantrouwen tegen Faber. In het vragenuur op dinsdag 1 april 2025, in de grote debatzaal, bleef ze zeggen dat ze ‘geen stempelmachine’ was. En als ze niet wilde tekenen, zei ze steeds maar weer, dan tekende ze niet.
Schoof volgde het op televisie, op zijn ministerie. Zijn medewerkers zagen hem steeds stiller worden. Tot hij helemaal niets meer zei en wegliep. Hij ging op zijn werkkamer zitten met zijn politiek assistent. Op het ministerie was heel even het idee: zou hij ermee stoppen? De Tweede Kamer wilde de volgende dag weer een debat met Faber over de lintjes, en Schoof moest daar volgens de Kamerleden bij zijn: de eenheid van het kabinetsbeleid stond op het spel, Faber kon als minister niet in haar eentje tegen het toekennen van lintjes zijn.
Dick Schoof Portret van een premier
Lamyae Aharouay en Petra de Koning: Dick Schoof. Uitgeverij Brooklyn, 128 blz. € 18
Schoof was niet van plan om naar dat debat te gaan, hij vond dat Faber het zelf moest oplossen. Maar het was wel opnieuw crisis in zijn kabinet. Schoof moest een topbijeenkomst in Gent, met de Vlaamse regering, afzeggen. In plaats daarvan zat hij die dinsdagavond op zijn ministerie om te overleggen met de fractievoorzitters van de PVV, VVD, NSC en BBB. Er was een Indisch buffet, geen alcohol. Er werd nagedacht over de brief die het kabinet naar de Tweede Kamer moest sturen, met uitleg over de lintjes. Schoof vond dat in die brief moest komen te staan dat Faber als de rest van het kabinet.
Het overleg was op Schoofs werkkamer. Zijn ministerie zat dat voorjaar tijdelijk in het gebouw van het ministerie van Justitie, en daar was de werkkamer van Faber. Geert Wilders ging naar haar toe om de brief met haar te bespreken, en hij bleef zo lang weg dat de andere partijleiders begonnen te twijfelen aan het idee dat híj de baas was bij de PVV, en de andere PVV’ers altijd precies deden wat híj wilde. Het compromis werd die avond dat Faber „100 procent” achter het besluit van Schoof stond om wél te tekenen voor de lintjes. Wat er niet in de brief stond: dat zij dus ook zélf haar handtekening had moeten zetten.
Het Tweede Kamerdebat op woensdagochtend begon zonder Schoof. Hij had een werkbezoek in Apeldoorn. Maar de Tweede Kamer eiste dat hij erbij was. Hij kwam, en zat naast Faber alsof hij niets met haar te maken wilde hebben. Hij keek haar niet aan. Faber keek wel naar hem, ze leunde een keer helemaal naar voren om zijn aandacht te trekken. Hij bleef voor zich uit kijken. Of hij keek op zijn telefoon. Een vriend van vroeger, nog uit Nijmegen, stuurde hem een appje: waarom zette hij dat „kutwijf” niet uit zijn kabinet? „Rustig, rustig”, antwoordde Schoof.
Lees ook
Hoe kwam premier Schoof zijn eerste maanden door?
Premier Dick Schoof verlaat Huis ten Bosch, nadat hij het ontslag van zijn kabinet heeft aangeboden aan Koning Willem-Alexander.
Foto Bart Maat
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.