van een gele grijper – tien meter breed – sluiten en trekken zeven ton vuil omhoog. „Mooi happie”, zegt kraandrijver Sjaak (48). Met zijn joystick laat hij het afval – net zoveel als er in een vuilniswagen past – zweven voor het glas van zijn kraancabine, 23 meter boven de grond. Onder hem ligt een grauw landschap: broeierige afvalbergen tussen grijze, met stof beslagen betonnen muren.
„Er hangt een bankstel in, geloof ik”, zegt Wim van Lieshout, die over zijn schouder naar de grijper kijkt. Van Lieshout, directeur van de AEB, is gestoken in een van Amsterdamse afvalverbrander met een blauwe veiligheidshelm, zijn ronde brilletje boven zijn mondkapje.
„Ik noem het weleens de anus van de maatschappij”, glimlacht Van Lieshout. Dan, diplomatieker: „Dit is het deel van de maatschappij waar iedereen de ogen voor sluit.”
Zes dagen in de week staan zo’n vierhonderd vrachtwagens voor de poort van AEB met afval van Amsterdam en omstreken. Door grote gaten in de betonnen muren storten ze het vuil regelrecht deze bunker in, een van de twee van AEB. Dag en nacht tillen kraandrijvers met hun grijpers het afval in de verbrandingsovens. Elke paar dagen komt er genoeg afval binnen om de hallen opnieuw te vullen.
„Als er een voetbalkampioenschap is geweest, zijn deze afvalbergen oranje”, zegt Van Lieshout. „Twee jaar later bestellen mensen weer nieuwe vlaggetjes. Daarna is het hier opnieuw oranje.”
De afvalsector is van het opruimen. Van Lieshout heeft geen invloed op hoeveel afval mensen in hun prullenbak gooien. Wél op wat er gebeurt met de rook die uit de schoorstenen van zijn afvalverbrandingsinstallatie komt. Afvalenergiecentrales – zoals deze officieel heten – filteren al jaren hun rook op vervuilende gassen. De volgende logische stap is ook de CO2 uit die rook afvangen. Vier grote afvalenergiecentrales bereiden die stap al jaren voor.
Maar die plannen dreigen onhaalbaar te worden door nieuwe belastingmaatregelen. Het gaat om een flink hogere afvalstoffenbelasting en CO2-heffing. Daarnaast wordt een maatregel afgeschaft waarmee afvalverbranders met het geld van de -heffing hun afvalovens mochten verduurzamen.
Buitenlandse concurrentie
Afvalverbranders zien daardoor dat zij veel duurder worden dan concurrenten in het buitenland, en vrezen voor een . Een door de afvalsector besteld rapport van PwC bevestigt dit. Heffingen maken het interessant om Nederlands afval te exporteren naar het buitenland, ziet PwC. Bovendien importeren Nederlandse momenteel 15 procent van hun afval uit het buitenland, maar dit is straks door de heffingen waarschijnlijk niet interessant meer.
Dit alles leidt ertoe dat CO2 „Ik krijg het gewoon niet betaald”, zegt Van Lieshout. Samen wilden de vier Nederlandse jaarlijks bijna 2 megaton CO2 afvangen. Dat is net zoveel als de jaarlijkse uitstoot van meer dan 800.000 benzineauto’s.
Zoom in
Zoom in
AEB in Amsterdam, met een van de twee 90 meter hoge schoorstenen; rechts: Wim van Lieshout, ceo AEB.
Foto’s Walter Herfst
Zo komt ook de aanleg van de pijplijn Aramis in gevaar, die afgevangen CO2 van de industrie zou moeten gaan lege gasvelden in de Noordzee. Afvalverbranders worden gezien als essentieel voor het opstartvolume, oftewel om genoeg industriële partijen aan boord te hebben om de Aramis-pijplijn daadwerkelijk aan te gaan leggen. Een woordvoerder van Aramis (een samenwerking tussen EBN, Gasunie, Shell en TotalEnergies) zegt de onrust onder afvalverbranders „met meer dan belangstelling” te volgen. „Voor het opstarten van Aramis is 5 megaton nodig, en afvalverbranders maken daar een substantieel deel van uit.”
NRC sprak vier grote afvalverbranders – samen goed voor tweederde van de Nederlandse verbrandingscapaciteit – die vergevorderde plannen hebben voor het afvangen van CO2. Alle vier vrezen ze door de nieuwe heffingen geen businesscase meer te hebben om grootschalig CO2 af te vangen.
Grijze schoorstenen
AEB is in de wijde omtrek herkenbaar aan twee grijze schoorstenen. Met hun negentig meter maken ze de afvalverbrander herkenbaar voor de wijde omtrek. Witgrijze damp stroomt continu de schoorstenen uit, vandaag richting Oostzaan in Amsterdam-Noord.
Afvalverbranders zijn gewend hun rook te reinigen. Om hun omgeving niet te vergiftigen, halen ze onder meer zuren, dioxines, stof en zware metalen uit de lucht. Nu is CO2 niet schadelijk voor de omgeving, maar wel voor de planeet, dus is het een logische stap voor afvalverbranders om ook de uitstoot van CO2 te zuiveren.
Op het dak van de dertiende verdieping van AEB, kijkt Van Lieshout naar beneden naar een leeg stuk asfalt, nu in gebruik als opslagterrein. Dat is waar de installatie moet komen. Nu bestaat het alleen op de artist impression: een donkergrijze,pijp – jargon: absorptiekolom – die naast de grijze schoorstenen moet verrijzen. In de absorptiekolom zal CO2 uit de rook worden onttrokken.
Het zou een sprong in het duister zijn. Te onverantwoord
Wim van Lieshout
ceo AEB
Sinds 2019 is een projectteam binnen AEB bezig met het plan om CO2 af te vangen. Hoewel al het denkwerk gedaan is, neemt Van Lieshout geen beslissing om te gaan bouwen. „Het zou een sprong in het duister zijn. Te onverantwoord.”
Groente en fruit
AVR, dat vuilnis van onder meer Den Haag, Utrecht en Rotterdam verwerkt, heeft al een kleinere CO2-afvanginstallatie gebouwd in Duiven. Daarmee vangt het jaarlijks 80 CO2 af. Telers uit Gelderland gebruiken die CO2 om in hun kassen de groei van hun groente en fruit te versnellen. AVR wil een tweede fabriek bouwen in Duiven en een fabriek in het Botlekgebied van de Rotterdamse haven. Samen moeten die installaties 600 kiloton gaan afvangen. Maar de „plastic-heffing zet alles op z’n kop”, zegt Jasper de Jong, commercieel directeur.
De heffingen hebben nog de bijnaam ‘plastic heffing’, omdat de heffingen oorspronkelijk bedoeld waren voor plastic. In het regeerakkoord uit 2024 werd een heffing op fossiel plastic aangekondigd, die vanaf 2028 zou moeten worden ingevoerd. Na protest van de chemische industrie en verpakkingsbedrijven (die vreesden voor hun concurrentiepositie), ging de heffing van tafel. Daardoor ontstond een gat van jaarlijks .
„Als wij de plastic heffing niet hadden gekregen, waren we heel dicht bij een investeringsbesluit geweest”, zegt De Jong. „We zouden in 2028 in bedrijf zijn en CO2 eerst naar telers, en later via Aramis naar de Noordzee transporteren.” Voor afvalverbrander Attero, met locaties in Brabant en Drenthe, geldt een vergelijkbaar verhaal. „We waren eigenlijk heel ver, nu staat alles on hold”, zegt Robert Corijn, die het woord doet namens Attero.
De heffingen zijn de dood in de pot voor ons allemaal
Wilfred de Jager
EEW, afvalverbrander Delfzijl
In het Groningse Delfzijl staat ook een afvalverbrander, onderdeel van het Duitse moederbedrijf EEW. Dat zou in eerste instantie niet meedoen aan Aramis, maar wilde wel CO2 afvangen. „Ik heb sinds twee jaar een vergunning voor de bouw van een industriële installatie „, zegt Potentiële klanten zijn bijvoorbeeld bedrijven die CO2 kunnen inzetten in bio-afbreekbare plastics. „Maar de heffingen zijn de dood in de pot voor ons allemaal”.
Afval zoekt de laagste prijs, zegt De Jager. En hoewel afval exporteren om belastingregels te omzeilen officieel niet mag, zijn er veel sluiproutes. „Bijvoorbeeld door het afval wat te scheiden. Dan mag het als gesorteerd afval toch de grens over. Ik heb van mijn board of directors in Duitsland te horen gekregen dat alle investeringen in Nederland op stop worden gezet .
De bouw van de CO2-afvanginstallaties zou door de afvalverbranders zelf gefinancierd moeten worden. Wel zijn er flinke subsidies beschikbaar per kiloton CO2 die ze in de eerste 15 jaar afvangen. In het geval van AEB – dat stevige verliezen heeft gedraaid en een aantal jaar te koop heeft gestaan – zou het geld bij elkaar gebracht moeten worden met leningen en een bijdrage van aandeelhouder gemeente . „Mits het een normaal renderend project is”, zegt Van Lieshout. „Als de hoeveelheid afval die we verbranden door heffingen halveert, heb ik dat geld nodig om mijn bedrijf te saneren. Om installaties te sluiten, om mensen te ontslaan. Dan kan ik geen CO2-afvanginstallatie betalen.”
‘Teleurgestelde’ brief
De drie ministeries die betrokken zijn bij deze kwestie – Klimaat en Groene Groei, Infrastructuur en Waterstaat, en Financiën – erkennen het risico dat afval zou kunnen weglekken naar het buitenland. Ook zien ze dat dit een risico geeft voor de businesscase voor het afvangen van CO2. Tegelijk verwacht het demissionaire kabinet dat afvalverbranders vanaf 2030 jaarlijks tussen de 1,5 en 2 megaton CO2 per jaar zullen afvangen.
Afgelopen weken voerden de drie ministeries overleg met de sector om meer investeringszekerheid te geven voor het afvangen van CO2. Daaruit volgde een eenzijdige ‘intentieverklaring’ vanuit de ministeries – een brief waarin ze onder meer beloofden in de EU te pleiten voor vergelijkbare hoge belastingtarieven voor andere landen.
De ministeries kregen een „teleurgestelde” brief terug van de afvalverbranders. „De ministeries zeggen op een hele nette manier: wij kunnen niks”, zegt Van Lieshout. „We zien het probleem, maar we zien geen oplossing. Een doekje voor het bloeden.”
De onrust bij afvalverbranders kan voor verdere vertraging zorgen bij Aramis – dat pas gaat bouwen als er genoeg grote industriële bedrijven zich aanmelden als klant. Eerder zou de pijplijn al vanaf 2028 operationeel zijn, maar die datum was al verschoven naar 2030, mede door een stikstofprocedure aangespannen door Johan Vollenbroek. De bekende milieuactivist komt met de zaak in opstand tegen de stikstof die vrij zal komen bij de bouw van het project. Porthos (een transport en opslagproject voor CO2 van de industrie in de Rotterdamse haven) mocht eerder wel doorgaan ondanks een vergelijkbare zaak.
Ondanks alle zorgen over de businesscase, hebben AEB, Attero en AVR toch meegedaan aan een nieuwe subsidieronde om financiering te krijgen voor het bouwen van de op hun terrein. Zo hopen ze te zijn voorbereid, mochten de heffingen toch van tafel gaan.
Het is duidelijk dat de drie ministeries met het probleem in hun maag zitten. Ze schrijven in een reactie op vragen van deze krant dat ze met hun intentieverklaring „duidelijkheid” wilden geven over „beleidsintenties”, zonder „een volgend kabinet voor het blok te zetten”.
Amsterdam, Australiëhavenweg , oktober 2025. Rondleiding bij Afval Energie Bedrijf AEB .
Foto Walter Herfst
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.