Eilish Stack, hoofdpersonage in de roman Prophet Song van Paul Lynch, heeft met haar man Larry vier kinderen: Mark van zestien, Molly van veertien, Bailey van twaalf en dan nog baby Ben, die in het begin van het boek een paar maanden oud is. Met hem in haar armen loopt ze naar de voordeur van haar huis als er op een avond na het eten hard en dwingend wordt aangeklopt. En kijk hoe dat eruitziet in de toneelbewerking van de Iraans-Duitse regisseur Mina Salehpour, die dit weekend bij Internationaal Theater Amsterdam in première gaat.
Janni Goslinga, die Eilish speelt, houdt een hand voor haar borst en een hand voor haar buik, alsof ze een babyhoofdje en babybilletjes ondersteunt, en zo staat ze tegenover twee mannen in haar portiek, de jongste in politie-uniform, de oudste in burger. Ze vragen of Larry thuis is. Nee? Wil hij hen bellen zodra hij in de gelegenheid is? De oudste geeft haar zijn kaartje en lacht breeduit naar het kind. Niets om u zorgen over te maken, mevrouw Stack.
Dan gaan ze weer en Eilish loopt door de woonkamer naar de keuken, waar ze baby Ben, de onzichtbare baby Ben, in zijn wipstoeltje zet. Binnen maken Molly en Bailey ruzie om de afstandsbediening van de tv en zij gaat aan tafel zitten. Ze sluit haar ogen even, pakt dan haar telefoon en stuurt Larry een berichtje.
Dublin, ergens in de nabije toekomst. De democratisch gekozen extreemrechtse National Alliance Party is sinds twee jaar aan de macht en Larry, die als leraar en vicevoorzitter van de onderwijsvakbond een demonstratie tegen de regering organiseert, wordt ontboden op het bureau van de geheime dienst. Kopje koffie, meneer Stack? Liever thee? Fijn dat u er bent. Hopelijk kunt u ons helpen. Ik ken u ergens van, zegt Larry tegen de oudste van de twee agenten. Van voetbal toch? Was u niet middenvelder bij UCD? Waarschijnlijk hebben we tegen elkaar gespeeld.
Diepe stilte.
Geen idee waar u het over heeft, zegt de agent. Hij legt een vel papier voor Larry neer. Leest u maar even. Larry leest. Het is een aanklacht. Een zeer ernstige aanklacht. Larry kucht en lacht en zegt dat het totale onzin is. Dit hebben ze zelf zitten typen. Nemen ze hem soms in de maling?
Dat is het begin.
En dit is het einde: Eilish die met Ben, een dreumesje nu, in de draagzak naar een van de twee opblaasbootjes aan de waterkant loopt, toegebruld door de duurbetaalde mensensmokkelaars die haar en tientallen andere vluchtelingen in de gesloten container van een vrachtwagen naar zee hebben gebracht. Behalve Ben is alleen haar dochter Molly nog bij haar. Haar zoon Bailey is dood. Haar zoon Mark, die zich bij de rebellen heeft aangesloten, is misschien ook dood – ze weet het niet. En Larry? Van hem heeft ze sinds zijn arrestatie nooit meer wat vernomen.
Wijde broek, witte blouse, opgestoken haar. Zo ziet Janni Goslinga – sinds 1989 vast verbonden aan het ensemble van ITA en daarnaast film- en tv-actrice – eruit als ze Eilish is. In de eerste scènes dan, als haar huis er nog staat en ze nog naar haar werk gaat, iedere ochtend nadat ze de kinderen naar school of naar de crèche heeft gebracht. Ze is microbioloog. Ze werkt in de wetenschap, tot ze zonder opgave van reden ontslagen wordt. Na de repetitie, die van donderdag 30 oktober, ruim twee weken voor de première, trekt Goslinga snel haar eigen grijze vestje aan en gaat aan tafel zitten in een kaal en koud kamertje ergens boven in de Stadsschouwburg. Geen koffie of thee, geen glas water. Ze slaat alles af. Het interview kan beginnen en bijna meteen gaat het over de politiek in Nederland. De verkiezingen waren de dag ervoor en het lijkt erop dat D66 – het is vier uur in de middag – heeft gewonnen. „Toch ben ik teleurgesteld”, zegt ze. „Ik had gehoopt dat links groter zou zijn geworden. Nu zie ik hoe naïef dat was.”
Foto Andreas Terlaak
Zoom in
Wanneer heb je Prophet Song voor het eerst gelezen?
„Ik denk eh, begin dit jaar, ja, begin dit jaar, toen ik had gehoord dat we het zouden gaan spelen en dat Mina het zou gaan regisseren. In elk geval was Trump al weer aan de macht en je kon al denken: wat Paul Lynch een paar jaar geleden heeft beschreven is nu in Amerika aan het gebeuren. We maken mee dat een democratisch gekozen regering de rechtsstaat ontmantelt en de willekeur introduceert. Het briljante van het boek is” – Paul Lynch, een Ier, ontving er de Booker Prize voor in 2023 – „dat hij dat hele proces, stap voor stap, voelbaar maakt. Je vóélt hoe het ook met jou zo ver kan komen dat je alles achterlaat en een vluchteling in een bootje op zee wordt.”
Je weet dat Wilders niet weg is, dat hij bijna weer de grootste was geworden, dat de wrok en de haat niet verdwenen zijn
Eilish blijft nog lang denken dat het wel weer goed zal komen.
„Natuurlijk, wat zou je zelf doen? Om de paar scènes gebeuren er verschrikkelijke dingen en vervolgens is het toch: de melk is op, de kinderen moeten naar school en wat eten we vanavond? Eilish laat zich daar de hele tijd door afleiden, haar focus op wat ze zou moeten doen, namelijk vluchten, raakt vertroebeld door de alledaagse beslommeringen, en dat is zo voorstelbaar. Bij het repeteren schakel ik continu terug naar mijn eigen leven, naar alles wat hier gebeurt en waartoe je je moet zien te verhouden. Je weet dat Wilders niet weg is, dat hij bijna weer de grootste was geworden, dat de wrok en de haat niet verdwenen zijn. Wanneer ga je wat doen? Wanneer kom je in actie?”
Wat kun je doen?
„Als actrice in elk geval dit: Eilish spelen in Prophet Song. De mensen die naar de voorstelling komen laten voelen wat de consequenties kunnen zijn van die beweging naar extreemrechts. Mina zegt: na de voorstelling zal het licht weer aangaan in de zaal en kunnen we er in vrijheid met elkaar over praten. Dat vind ik een mooi basic doel: mensen, ook jonge mensen, zoals mijn zoon, die twintig is en volwassen is geworden met Trump en Poetin, Gaza, Oekraïne en fake news, laten voelen wat er gebeurt als de grondbeginselen” – ze zegt het plechtig – „van de democratische rechtsstaat worden aangetast, wat die woorden eigenlijk betékenen.”
Eilish heeft ook nog een oude vader voor wie ze zorgt.
„Waardoor haar verhaal nog meer onder mijn huid kruipt, want de situatie met haar vader lijkt op die met mijn eigen vader. Eilish’ vader kan erg in de war zijn en soms, bij het repeteren, doet Gijs iets” – Gijs Scholten van Aschat, die Eilish’ vader speelt – „of hij zegt iets dat me recht in het hart treft. Een bepaalde stembuiging, de manier waarop hij zijn hand tegen mijn wang legt, zo kan mijn vader dat ook doen. De gesprekken die ik met mijn vader voer, die voert Eilish met haar vader. Hij is haar morele anker. Hij ziet veel eerder dan zij onder ogen wat er gebeurt, dat de repressie steeds erger zal worden, dat er een burgeroorlog komt. In de derde scène zegt hij al tegen haar dat ze moet vluchten. Dat Eilish toch blijft vasthouden aan de oude waarden, aan wat tot voor kort normaal was, dat ze erin blijft geloven, dat begrijp ik ook zo goed. Vlak voor de Amerikaanse verkiezingen in 2016 was ik met ITA in New York, ik kon niet geloven dat Trump gekozen zou worden, en het gebeurde toch. Het gebeurt gewoon allemaal en ik was naïef. Ik was gewoon supernaïef.”
Nu misschien wat minder?
„Misschien, maar dat maakt het niet gemakkelijker, want dan denk ik aan mijn zoon en aan Eilish’ oudste zoon, Mark, die bijna zeventien is en wordt opgeroepen voor militaire dienst, terwijl hij nog op school zit en geneeskunde wil gaan studeren. Hoe zou het zijn als mijn zoon zou onderduiken en zich zou aansluiten bij de rebellen? Hoe ver zijn wij daarvandaan?”
Foto Andreas Terlaak
Zoom in
Eilish heeft een zus in Canada die haar wil helpen.
„Zo geprivilegieerd is ze wel, ja, dat ze een zus in Canada heeft met geld en die schakelt mensen in om haar te helpen. Vrouw! Doe je ogen open! Pak deze kans!” Haar stem schiet omhoog. „Vlucht! Vlucht! Maar ze doet het niet. Heel lang doet ze het niet. En waarom niet? Daar heb ik het afgelopen jaar veel over gelezen, dat je vertrekkers en blijvers hebt, mensen die altijd een koffertje hebben klaarstaan en mensen die het niet lukt om zich los te rukken. Eilish heeft een baby. Ze zou haar oude vader moeten achterlaten. Dat houdt haar tegen. Maar de belangrijkste reden om te blijven is haar hoop op de terugkeer van haar man en haar oudste zoon. Weggaan is die hoop opgeven. Dat voel je als je haar speelt. Het kán niet. Wat als jullie vader straks thuiskomt? Dat zegt Eilish tegen haar kinderen. Ik zeg die teksten best vaak.” Alsof ze op het toneel staat: „Waar denk je dat je vader heen gaat als hij weer vrijkomt? Mijn oudste zoon kan elk moment terugkomen. Hij zal de keuken in slenteren alsof hij nooit is weggeweest. Hij zal de ijskast opendoen en vragen of er nog ham is. Eilish móét dat beeld levend houden.”
Ze breekt pas als ze haar zoon Bailey terugvindt in het mortuarium van het militair hospitaal.
„Ja, dat is het moment waarop ze beseft dat de hoop haar gegijzeld heeft. Dat het een illusie was om te denken dat haar man terug zou komen nu ze ziet dat de geheime dienst in staat is om zelfs kinderen van dertien, Bailey is dan dertien, te eh…”
Te vermoorden.
Ze knikt en wendt haar gezicht af.
Hoe speel je dat?
„Eerst ging ik van lijkzak naar lijkzak, tot ik bij de lijkzak kwam waarin hij lag.”
Met kapotte tanden en uitgetrokken nagels.
„Ja.” Weer wendt ze haar gezicht af en heel even heeft ze haar stem niet onder controle. Dan zegt ze: „Nu vertel ik in een monoloog wat er gebeurt, in de derde persoon. Geen handeling, alleen woorden. Toen ik het boek voor de eerste keer las, heb ik het bij deze passage dichtgedaan. Het is een prachtig boek, prachtig geschreven, heel poëtisch, maar op dat moment – het was geen fictie meer, het werd documentaire. Alsof ik naar het nieuws keek. . Wij denken: een kind van dertien doodmartelen? Zij weet dat in een totalitair regime ook kinderen van dertien verdwijnen en worden doodgemarteld. Prophet Song was voor Mina vanaf het begin al geen pure fictie en dat voel je. In de scène waarin Eilish haar zoon vindt, laat ze me switchen naar de derde persoon en precies daardoor, door die afstand, wordt de onbevattelijke wreedheid van wat er met Bailey is gebeurd nog aangrijpender.”
Ik realiseer me nu veel beter hoe ongelooflijk moeilijk het moet zijn om je huis en je land te verlaten
En dan is ze weer even Eilish, die in de laatste scène haar dochter Molly in haar zwemvest helpt, en Molly schreeuwt dat ze dit niet wil, mam, alsjeblieft, ik wil niet gaan, ik wil dit niet doen. Acterend: „En ze staat een moment lang te kijken naar de mensen die in de boten klimmen en ze ziet hoe de wind in hun monden raast…” Weer als zichzelf: „Zo aangrijpend ook, die tekst, en zo wonderlijk dat theater of een boek iets met je kan doen waardoor je denkt: dit kan. Je hebt altijd gedacht dat het jou nooit zou gebeuren en opeens weet je: het kan ook aan mijn deur kloppen. Ik ben door deze voorstelling anders over mezelf gaan denken. Ik heb veel gereisd, vroeger met mijn ouders al” – die werkten in hun jonge jaren als arts in de tropen – „en ik dacht altijd: ik ben een vertrekker. In geval van oorlog of ander gevaar – ik ben weg. Door als Eilish heel concreet te moeten nadenken over al die praktische en emotionele kanten daarvan, realiseer ik me veel beter hoe ongelooflijk moeilijk het moet zijn om je huis en je land te verlaten. Niet te doen.”
De meeste mensen om Eilish heen buigen mee met de nieuwe orde.
„Eilish zou dat misschien ook wel hebben gedaan als haar man geen vakbondsleider was geweest en uit de weg moest worden geruimd. Ze heeft geen keuze gemaakt. De keuze is voor haar gemaakt. Ze is geen idealist. Ze doet domme dingen. Ze geeft haar oudste zoon min of meer zelf aan bij de politie, ze is voorgelogen, en daarna staan zijn naam en adres opeens in de krant. En als dan ’s nachts haar huis is beklad en bekogeld met stenen gaat ze in de straat tegen de buren staan schreeuwen. Jullie met je vlaggen! Wat ze ook doet, het levert niks op. Of het levert het verkeerde op. Het is allemaal zo gewoon, zo kleinmenselijk. Het fascisme om haar heen is kleinmenselijk, huiselijk. De soldaten die haar buurt bezetten zijn de jongens die vorig jaar nog bij wijze van spreken de dakgoten bij haar hebben schoongemaakt. En dit is dan Dublin. Het had net zo goed Amsterdam kunnen zijn.”
CV
Janni Goslinga (Rotterdam, 1969) studeerde filosofie aan de Universiteit van Amsterdam voor ze naar de Toneelschool ging, ook in Amsterdam. Sinds 1989 is ze vast verbonden aan het ensemble van Toneelgroep Amsterdam, sinds 2018 Internationaal Theater Amsterdam.
In 2022-2024 speelde ze een van de hoofdrollen in De jaren, naar de gelijknamige roman van Nobelprijswinnaar Annie Ernaux. In hetzelfde seizoen speelde ze de dokter in De dokter, naar een roman van Arthur Schnitzler. Voor die rol werd ze genomineerd voor een Louis d’Or. De afgelopen jaren was ze onder meer te zien in De wetten, Ibsen huis, De dingen die voorbijgaan, De kersentuin, Scènes uit een huwelijk, The Fountainhead, De meeuw, Drie zusters, Oom Wanja en in de grote Griekse tragedies.
In 2008 kreeg ze voor haar rol in A Streetcar Named Desire van Tennessee Williams een Colombina. In 2022 werd haar de Mary Dresselhuys Prijs toegekend.
Als filmactrice debuteerde Janni Goslinga in 1992 in De noorderlingen van Alex van Warmerdam. Sindsdien speelde ze in meer dan 25 films, onder meer in Hoe overleef ik mezelf en Doodslag.
Bij het grote publiek is Goslinga bekend door haar rol in de politieserie Ernstige Delicten van de VARA en in andere televisieseries, onder meer Als de dijken breken, Baantjer, Penoza, Daar Vliegende Panters en de VPRO-serie Docklands. Janni Goslinga woont met haar man en zoon in Amsterdam-Noord.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.