Maandagavond, in een restaurant in Den Haag, zit een zware delegatie bij elkaar. Het partijbestuur van BBB, de Eerste Kamerfractie (dertien zetels) en de Tweede Kamerfractie (vier zetels) evalueren dan de verkiezingsnederlaag van 29 oktober, waarbij de partij bijna halveerde. In BBB leeft een felle discussie over de strategie, en over de koers van de partij. Daarbij wordt onder prominente BBB’ers een debat gevoerd over het leiderschap van Caroline van der Plas, oprichter van de partij.

„We zijn volop bezig met evalueren”, zegt Henk Vermeer, Tweede Kamerlid en campagneleider van BBB. De provinciale campagneleiders hebben al een paar dagen na de verkiezingen gezegd wat ze van de verkiezingen vinden, de Tweede Kamerfractie heeft ook al geëvalueerd. En er loopt een online enquête voor vrijwilligers en andere betrokkenen. 

Een rondgang van NRC in de partij leert dat er breed onvrede leeft over de campagne. Dat gaat deels, maar zeker niet alleen, over het verkiezingsresultaat. In 2023 werd BBB nog veruit de grootste tijdens de verkiezingen voor Provinciale Staten, en daarmee ook de dominante partij in de Eerste Kamer. Bij de Tweede Kamerverkiezingen behaalde BBB dat jaar zeven zetels. Daar zijn er nog vier van over.

Koers niet te volgen

Veel gesprekspartners zeggen dat de koers van de partij niet meer te volgen is, zowel tijdens de campagne als daarna. BBB besloot deze campagne te verbreden, en te laten zien dat het de partij om meer ging dan alleen stikstofbeleid of de agrarische sector. Daarbij schoof BBB naast lijsttrekker Caroline van der Plas ook andere prominenten naar voren. Dat gebeurde met name met de nummer twee van de kandidatenlijst, demissionair vicepremier Mona Keijzer. De slogan luidde: ‘BBB levert’. Dat was een verwijzing naar de kabinetsdeelname van de partij. De PVV en later ook NSC stapten uit het kabinet, maar BBB regeert dóór, was de boodschap.

Het motto ‘BBB levert’ leidde in de campagne ook tot kritische vragen over resultaten die de partij heeft behaald. Van der Plas wees in antwoorden naar de korte periode van elf maanden waarin met het kabinet-Schoof beleid kon worden gemaakt. Het duurt nu eenmaal langer om resultaten te boeken, zeker als het kabinet grotendeels uit nieuwkomers bestaat, was haar verklaring. Maar was die slogan dan een gelukkige keuze?

BBB gaat met deze ideologische koerswijziging veel te veel op de PVV lijken, zeggen prominenten. Kiezers die kritisch zijn op asiel, migratie en islam hébben al een partij

Kiezersonderzoek door Ipsos I&O laat zien dat in oktober 17 procent van de mensen die twee jaar geleden nog op BBB stemden ditmaal besloten helemaal niet te gaan stemmen. Dat is veel meer dan bij de meeste andere partijen en dat lijkt geen teken van tevredenheid over het beleid.

BBB profileerde zich de afgelopen tijd ook veel rechtser dan in voorgaande verkiezingen. Mona Keijzer presenteerde een notitie tegen ‘islamitisch extremisme’. In het document staat onder meer dat BBB bidden op straat en „religieuze afsluitingen” op de openbare weg wil verbieden, „behalve bij uitzonderlijke hoogtijdagen”. De hoofddoek wordt omschreven als „een uitingsvorm van de onderhorigheid van de vrouw”. Volgens het eindverslag van verkenner Wouter Koolmees wil BBB dat de PVV en zelfs het uiterst rechtse FVD betrokken worden in de kabinetsformatie. 

Deze koerswijziging leidt tot onvrede, onder meer in de grote (en intern machtige) Eerste Kamerfractie. Vrijwel iedereen binnen de top van de partij vindt dat BBB inhoudelijk moet verbreden. BBB gaat niet alleen over boeren, maar ook over burgers. Alleen, zeggen prominenten op achtergrondbasis tegen NRC, BBB gaat met deze ideologische koerswijziging veel te veel op de PVV lijken. Sommigen vinden ‘islam bashen’ ongewenst, anderen hebben er strategische bezwaren tegen: kiezers die kritisch zijn op asiel, migratie en islam hébben al een partij, de PVV.

Discussie over het leiderschap

In de top van BBB, de Tweede Kamerfractie uitgezonderd, is met zorg gekeken naar de campagne van Caroline van der Plas. Velen vonden dat ze geen sterke indruk maakte, en dat het niet lukte de campagne te laten gaan over onderwerpen die haar liggen, zoals landbouw.

Meerdere prominenten vinden dat haar beste tijd geweest is, en dat ze beter plaats kan maken voor Mona Keijzer. Dat zeggen ook prominenten die moeite hebben met Keijzers rechtsere profiel. Van der Plas, zeggen prominenten, staat voor kiezers symbool voor het oude BBB. Ze reed in 2021, toen BBB voor het eerst een Kamerzetel veroverde, met een trekker het Binnenhof op. En ze was heel zichtbaar in de jaren dat stikstof en de toekomst van de agrarische sector het debat in Den Haag domineerden.

Mona Keijzer, zeggen BBB’ers, heeft meer de uitstraling van een leider en bestuurder, en wordt gezien als iemand die de partij inhoudelijk kan verbreden. En had ze Keijzer niet ooit zélf in de leiderschapspositie geplaatst door haar in 2023 kandidaat-premier te maken? Het verschil in voorkeursstemmen tussen beide kandidaten was minimaal: Van der Plas kreeg er 122.624, Keijzer 111.839. 

Henk Vermeer zegt over de critici: „Ga er maar vanuit dat wat ze aan jullie vertellen, ze ook aan ons vertellen”. Er zijn „altijd mensen met meningen over wie de kar moet trekken”, maar, zegt Vermeer, discussie over het leiderschap van Van der Plas is er niet in de fractie in de Tweede Kamer. „We hebben dinsdag, direct na de beëdiging van de fractie, een vergadering gehad. En daar is besloten dat Caroline fractievoorzitter is, Mona vice-fractievoorzitter en ik fractiesecretaris.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.