Hoe Hemedti en zijn RSF-militie uitgroeiden tot een politieke machtsfactor in Soedan

De door de regering geronselde commandant Mohamed Hamdan Dagalo, beter bekend als Hemedti, was nog maar net actief als krijgsheer tegen zwarte Afrikaanse rebellengroepen in Noord-Darfur toen hij zijn positie begon te benutten voor eigen gewin. In 2006 achtervolgde de latere leider van de Rapid Support Forces (RSF) een rebellencommandant uit het Zaghawa-volk die enkele jaren eerder zijn kamelen had gestolen. Toen Hemedti geen spoor van de gestolen kudde vond, vroeg hij de Soedanese luchtmacht de Zaghawa-gemeenschap te bestoken.

Die vermenging van persoonlijke en staatsbelangen laat zien hoe Hemedti opereert. Zo groeide hij uit van schoolverlater tot kamelenhandelaar en van meedogenloze krijgsheer tot serieuze kandidaat voor het presidentschap van Soedan.

Waarom de paramilitaire RSF zo’n beslissende rol spelen in de oorlog in Soedan, is niet te begrijpen zonder de weg die hun leider Hemedti heeft afgelegd. Zijn opkomst begon al jaren geleden, in de marge van het land, waar lokale conflicten en persoonlijk gewin in elkaar overvloeiden.

Hemedti komt voort uit de erfenis van Omar al-Bashir, de president die in 2019 na een volksopstand werd afgezet. Hij werd in 1975 geboren in buurland Tsjaad en groeide op binnen de Arabische Reizegat-gemeenschap voordat hij naar Darfur verhuisde om in de veehandel te werken. Na het voortijdig verlaten van de middelbare school sloot hij zich aan bij de Janjaweed, de Arabische milities die voor Bashir vochten tegen Afrikaanse rebellengroepen. Die strijd, die in 2003 escaleerde tot de oorlog in Darfur – door de VN omschreven als genocide – kostte naar schatting een kwart miljoen mensen het leven en liet duizenden dorpen in as achter, vrijwel allemaal bewoond door Soedanezen van Afrikaanse afkomst.

Bashir schiep met de Janjaweed in het afgelegen Darfur een macht die hij later nauwelijks kon beheersen. In 2013 vormde hij de milities om tot de RSF en maakte ze officieel onderdeel van het nationale leger. Na de oorlog in Darfur werden de RSF ingezet om opstanden te onderdrukken in de Nubabergen en bij de Blauwe Nijl, en hielpen bij het neerslaan van volksprotesten in de hoofdstad.

Hemedti afdoen als louter een criminele krijgsheer verhult de diepere oorzaken van het conflict in Darfur

Vanaf 2016 gebruikte de regering de RSF om migranten langs de grenzen tegen te houden, mede ondersteund door een Europees programma om irreguliere migratie te beperken. Tegelijkertijd vocht een groot RSF-contingent als huurlingen mee in Jemen, wat Hemedti aanzien en inkomsten opleverde in de Arabische wereld.

De lange man met zijn smalle, bijna speels ogende glimlach nam geen genoegen met zijn rol als leider van hulptroepen en werkte aan zijn eigen machtsbasis. Met inkomsten uit zijn goudmijn in Jebel Amer en uit de smokkel van drugs, wapens en gestolen auto’s bouwde Hemedti een financieel netwerk op dat kon wedijveren met dat van het nationale leger, dat naar schatting 80 procent van de economie controleerde. Zo maakte hij de RSF rijk, autonoom en vrijwel onaantastbaar.

Chaos en straffeloosheid

Bashir zag Hemedti lange tijd als zijn beschermer, maar de RSF-leider keerde zich uiteindelijk tegen hem en hielp in 2019 bij zijn afzetting. Na die machtsovername werd Hemedti vicevoorzitter van de tijdelijke bestuursraad onder president Abdel Fattah Burhan, een positie die allerminst ondergeschikt was. Hij was inmiddels een invloedrijke speler geworden binnen de patronagenetwerken die Soedan al de jaren vijftig politiek en economisch bepalen.

Deze handelsnetwerken komen vooral voort uit de regio’s langs de Nijloevers tussen Khartoem en de stad Atbara. Zij domineren het land, tot frustratie van inwoners van afgelegen en gemarginaliseerde regio’s zoals Darfur, waar ook Hemedti vandaan komt. In 2023 beschikten zijn RSF over betere wapens en meer middelen dan het door corruptie verzwakte regeringsleger, waardoor Hemedti de kracht had om de strijd met Burhan aan te gaan.

Chaos en straffeloosheid vormen het handelsmerk van de RSF, ten koste van burgers. De militie schoot in Khartoem op onbewapende demonstranten en wierp mensen met stenen aan hun voeten in de Nijl. RSF-strijders verkrachten jonge vrouwen in hun kazernes en binden tegenstanders met de handen op de rug aan boomtakken. Plundering behoort tot hun vaste praktijk. Tijdens de oorlog in Darfur werd de grenspost Foro Burunga ook wel de ‘anus van het conflict’ genoemd, omdat van daaruit grote hoeveelheden gestolen goederen naar Tsjaad verdwenen. Tegenwoordig loopt de afvoer van buit vooral via het zuidoosten van Libië, een gebied onder controle van de Libische krijgsheer Haftar.

Cultuur van politiek geweld

Hemedti afdoen als louter een criminele krijgsheer verhult de diepere oorzaken van het conflict in Darfur. Hij presenteert zichzelf als pleitbezorger van een pluriform Soedan, zonder de islamistische machtskringen die jarenlang het regime domineerden.

De oorlog in Darfur is wel de eerste ‘milieu-oorlog’ van Afrika genoemd. De klimaatcrisis trof Darfur de afgelopen halve eeuw bijzonder hard, maar in Khartoem werd die ontwrichting grotendeels genegeerd. Herders en boeren strijden in Darfur om steeds schaarser wordende hulpbronnen, in een gebied dat de bevolkingsdruk niet meer kan dragen. Waar vroeger water in de kreken achterbleef, drogen nu zelfs de bassins uit. De Sahel, waar Soedan deel van uitmaakt, is een van de snelst opwarmende regio’s ter wereld en is in een eeuw tijd ongeveer twee graden warmer geworden.

Van oudsher regelden landbouwers en nomaden onderling de toegang tot land en voedselbronnen, maar die praktijk viel uiteen toen het conflict escaleerde. Het wantrouwen tussen boer en nomade is verder aangewakkerd doordat Hemedti de afgelopen maanden kampen van ontheemde Afrikaanse landbouwers rond Al Fashar heeft aangevallen en daar honderden mensen zijn gedood. Zo wordt de raciale breuklijn tussen Arabische en Afrikaanse gemeenschappen zichtbaarder. Toch vormen etniciteit en racisme niet de kern van het conflict. De basis ligt in een diepgewortelde cultuur van politiek geweld in Soedan, waarin figuren als Hemedti kunnen floreren.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.