Dit is het dagelijkse commentaar van NRC. Het bevat
meningen, interpretaties en keuzes. Ze worden geschreven door een groep
redacteuren, geselecteerd door de hoofdredacteur. In de commentaren laat NRC zien waar het voor staat. Commentaren bieden de lezer een
handvat, een invalshoek, het is ‘eerste hulp’ bij het nieuws van de dag.
Na de dronemuur is er nu het democratieschild. Vorige week presenteerde de Europese Commissie een plan om democratieën gezond te houden. Bij de dronemuur ging het om bescherming tegen direct militair gevaar, nu moeten Europese geesten weerbaar worden gemaakt. Daarbij wordt vooral naar Rusland gewezen, terecht: sinds de invasie van Oekraïne blijkt hoe serieus Moskou de ondermijning van de EU neemt, met sabotageacties en drones, maar ook op sociale media.
Vooral verkiezingen blijken kwetsbaar. In Roemenië, een belangrijke schakel in de NAVO, moesten de presidentsverkiezingen in mei worden overgedaan nadat een extreemrechtse, pro-Russische kandidaat die nooit meer dan 5 procent had gehaald in peilingen, ineens 23 procent scoorde in een eerste ronde. In de weken voor de parlementsverkiezingen vorige maand in Tsjechië zag nieuwsite Voxpot een forse piek aan pro-Russische desinformatie. Daarbij werd niet zozeer een specifieke kandidaat gesteund, maar vooral twijfel gezaaid over de democratie zelf en over de EU.
Rusland is niet altijd even succesvol, maar in de kern gaat het bij zulke beïnvloedingscampagnes niet om winnen of verliezen, maar om angst en twijfel zaaien. En daarin slaagt het land aardig. In dat licht moeten de mysterieuze drones boven België en andere EU-landen worden gezien, evenals sabotageacties zoals de brand in een winkelcentrum in Warschau en de beschadiging van kabels in de Oostzee.
De opkomst van AI heeft de mogelijkheden en het bereik van desinformatie alleen maar verder vergroot. Dus ja, best een goed idee zo’n democratieschild. Het moet gedragen worden door een nieuwe EU-organisatie: het Europees Centrum voor Democratische Veerkracht. Lidstaten, kandidaat-lidstaten (zoals Moldavië en Oekraïne) en EU-instituties moeten hierin expertise bundelen, onder meer via een netwerk van onafhankelijke factcheckers. Die onafhankelijkheid zal rigoureus en transparant moeten worden bewaakt, want het snel gemaakte verwijt dat de EU een Orwelliaans Ministerie van de Waarheid wil optuigen, lag ook afgelopen week al meteen op de loer.
En dat terwijl de vraag eerder is of het initiatief wel genoeg tanden heeft. In de tekst is Rusland de grote boeman, terwijl ook vanuit de VS de bemoeienis met interne Europese politiek zorgelijke vormen begint aan te nemen. De VS worden niet genoemd, terwijl vanuit Trumps regering en entourage openlijk wordt geflirt met radicaal-rechtse partijen die niets liever zouden zien dan de ineenstorting van de EU.
In de tekst is Rusland de grote boeman, terwijl ook vanuit de VS de bemoeienis met interne Europese politiek zorgelijke vormen begint aan te nemen
Binnen de Commissie was naar verluidt discussie over hoe expliciet de gevaren moeten worden benoemd. Te midden van een handelsoorlog met de VS en twijfels over de NAVO is gekozen voor pragmatisme. De EU wil Google, Microsoft en Meta, Amerikaanse techbedrijven die de verspreiding van desinformatie faciliteren, onderwerpen aan strengere regels, maar ze is huiverig voor ruzie hierover met de VS. Ook China wordt niet genoemd in het plan.
Op onderdelen is het democratieschild een herverpakking: de laatste jaren kwam er al regelgeving die de invloed van algoritmes en AI moet reguleren, maar onder Amerikaanse druk hapert de uitvoering. Gaat een nieuwe EU-organisatie dit veranderen? Daarnaast zijn er nog veel vragen over financiering, organisatie en focus van het schild. De deelname van lidstaten is optioneel. Rusland zou jaarlijks omgerekend 2 tot 3 miljard euro uitgeven aan beïnvloedingscampagnes. Daarmee vergeleken is het Europese democratieschild boterzacht. Tijd om er een zwaard bij te pakken.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.