Overal in de Thaise hoofdstad Bangkok hangen portretten van de koning. Ook in het huis van de volksvertegenwoordiging is zijn invloed onontkoombaar. Een vrouwelijke parlementsmedewerker in militair uniform maakt een kleine buiging bij een standbeeld dat met bloemenofferandes is omringd. „Dit is koning Rama VII.” Zoals veel boeddhistische Thai vereert ze de koning als een heilige, haar naam wil ze liever niet in de krant. „Voor ons is hij het symbool van de democratie. Hij heeft in 1932 de eerste grondwet mogelijk gemaakt.”
In de ogen van progressieve politici, zoals de Thaise parlementariër Parit Wacharasindhu (32), heeft juist die grondwet de democratie al bijna een eeuw in een houdgreep. Samen met zijn partijleden probeert hij van binnenuit het stelsel te hervormen.
Met een map onder zijn arm haast hij zich naar de kamer waar hij met andere partijen in gesprek zal gaan over een wet die een grondwetswijziging voor meer democratie mogelijk moet maken. Hij wil hen bewegen voor te stemmen. Naarstig zoekt hij in het enorme gebouw, opgetrokken uit teakhout, beton en glas, de juiste route. „Hoe groter het gebouw, hoe kleiner de democratie, zeggen ze wel eens.”
Het is een grap met een serieuze ondertoon. Thailand heeft het grootste parlementsgebouw ter wereld, maar het land wordt geleid door een koningsgezinde elite die al decennia democratisering tegenhoudt. Wacharasindhu’s partij, Phak Prachachon (in Thailand ook bekend onder de Engelse naam People’s Party) strijdt voor hervormingen. Maar dat is een taai gevecht, omdat ondemocratische elementen in het parlementaire systeem zijn ingebouwd.
Parit Wacharasindhu van de People’s Party bij een partijbijeenkomst in september.
Foto NARONG SANGNAK/EPA
Zoom in
Thailand heeft het grootste parlementsgebouw ter wereld.
Foto RUNGROJ YONGRIT/EPA
Zoom in
Wacharasindhu passeert een vierkante vijver die de Senaatzaal van het Huis van Afgevaardigden scheidt. Boven hem op de hoogste verdieping van het gebouw, recht boven de volksvertegenwoordiging, staat een gouden pagode met de Hal van de Heilige Troon, waar de koning kabinetsleden beëdigt en het parlementaire jaar inzegent. De pagode staat symbool voor de sacrale oppermacht van de koning, die vooralsnog onaantastbaar lijkt.
In 2020 gingen jongeren die de politieke stagnatie zat waren de straat op. Generaal Prayut Chan-o-cha, die in 2014 de macht had gegrepen, sloeg de protesten hard neer. Honderden demonstranten werden opgepakt en veroordeeld voor majesteitsschennis, waar drie tot vijftien jaar celstraf op staat. Een van de kernpunten van People’s Party is aanpassing van de majesteitsschenniswet, zodat die niet meer gebruikt kan worden om tegenstemmen te smoren.
Wacharasindhu’s partij People’s Party is niet de eerste partij die voor verandering strijdt. De partij is de opvolger van Move Forward, een progressieve sociaal-democratische partij die in 2023 onverwacht honderdveertig van de vijfhonderd parlementszetels binnenhaalde. De partij ging onmiddellijk aan de slag om een regering te vormen, maar dat werd geblokkeerd toen een rechtbank de partij schuldig bevond aan ‘vijandigheden tegen de staat’ omdat ze de monarchie omver zou willen werpen. Move Forward werd verboden.
Koning Rama VII gaf Thailand in 1932 zijn grondwet en wordt door veel Thai als een heilige vereerd.
Foto Saskia Konniger
Zoom in
Lokale inbreng
Na de opheffing van Move Forward vormden de honderdveertig parlementsleden in 2024 de People’s Party. Een van hen is Phattarapong Leelapat (34). Enigszins verwaaid betreedt hij een vergaderkamer voor een gesprek met NRC. Hij had niet verwacht dat de functie van parlementariër zó druk zou zijn. Zoveel papierwerk, zoveel vergaderingen.
Hij is wel gewend hard te werken. Zijn familie – moeder Brits, vader Thai, welvarende middenklasse – runt een kookschool voor toeristen. „We werken samen met mensen uit de gemeenschap, zodat toeristen het echte Thaise leven kunnen proeven.” Leelapat keerde na zijn opleiding tot ingenieur in het Schotse Edinburgh terug naar zijn geboortedorp bij Chiang Mai, zijn kiesdistrict. „Het stoorde me hoe slecht overheidsprojecten worden uitgevoerd. Zonder lokale inbreng, van bovenaf opgelegd.”
Leelapat wil dat het systeem democratischer wordt, zodat gewone mensen inspraak hebben en corruptie minder kans krijgt. „Dit land moet geleid worden door een regering die mensen met de juiste expertise op de juiste plek zet. We staan nu stil. We vervuilen het milieu en de economie gaat slecht. Dat kan anders.”
Leelapat wil als parlementslid laten zien dat de partij goede ideeën in de praktijk kan brengen. „Wij hebben concrete ideeën voor een duurzame toekomst. We hebben nu honderdveertig parlementsleden. We willen in deze periode voor de volgende verkiezingen aan zoveel mogelijk mensen laten zien, dat we niet alleen praatjes hebben maar met resultaten komen.”
Democratisering
Partijgenoot Wacharasindhu heeft intussen ook de juiste vergaderzaal gevonden. Tijdens coalitieonderhandelingen die na het opheffen van Move Forward door People’s Party werden voortgezet, besloot de partij in september in ruil voor nieuwe verkiezingen en democratische hervormingen een minderheidsregering van de koningsgezinde partij Bumjaithai (Trots op Thailand) te steunen. Het was een controversiële keuze. Hebben ze met hun gedoogbeleid niet toegegeven aan de macht?
Het was een keuze uit twee kwaden, reageert Wacharasindhu. „Met een ander kabinet hadden we helemaal geen voorwaarden kunnen stellen. Ook was dan de kans groot dat generaal Prayut opnieuw premier was geworden. Zijn naam ging rond.” Niet hij, maar de partijleider van Bumjaithai, Anutin Charnvirakul, werd premier.
Natuurlijk kunnen wetten worden aangepast. Als de grondwet maar hetzelfde blijft
Sittikorn Thongyot
senator
Wacharasindhu (opgeleid in Oxford) is hoopvol over de kansen van zijn wetsvoorstel. Hij is vastbesloten om binnen het systeem democratisering door te voeren. Maar alle wetten moeten door de senatoren worden bekrachtigd. Alle senatoren worden benoemd door het establishment, een deel van de zetels is gereserveerd voor het leger.
Aan de andere kant van de vijver wandelen twee senatoren naar een overleg. Senator Sittikorn Thongyot, in pak en Prada brilmontuur, wil wel kort een buitenlandse journalist te woord staan. Wat betekent de monarchie voor hem? „Die is heel belangrijk”, reageert hij nadrukkelijk. „Er zijn partijen die de status van de monarchie willen veranderen.” Maar daar moet hij niets van hebben. „Natuurlijk kunnen wetten worden aangepast. Als de grondwet maar hetzelfde blijft. Ook mag de nationale veiligheid niet worden aangetast en moet alles worden getoetst door het Constitutionele Hof.”
Tegenslag
Activist Patsaravalee Tanakitvibulpon (30), bekend als Mind, parkeert haar brommer aan de rivierkade naast het parlementsgebouw. Op haar groene T-shirt staan de woorden „We need People’s Constitution”. Mind is lobbyist voor een organisatie die zich inzet voor hervorming van de grondwet. Ze heeft sinds de protesten in 2020 met medeactivist Attapon Buapat een praatprogramma op YouTube.
Toen NRC Mind in 2023 sprak, was ze vol hoop en een trouwe aanhanger van Move Forward. „De overwinning van Move Forward was ongelooflijk”, zegt ze, terwijl ze in een café een ijskoffie bestelt. „Wat waren we blij. Maar toen coalitiepartij Pheu Thai Move Forward verried, dacht ik: Ja, dit is de echte wereld.”
De pro-democratische activist Patsaravalee Tanakitvibulpon voorafgaand aan een verkiezingsbijeenkomst van Move Forward, in mei 2023.
Foto Matt Hunt/Anadolu Agency/Getty Images
Zoom in
De populistische Pheu Thai-partij van zakenman Thaksin Shinawatra, die al decennia tegen de conservatieve elite aanschopt, stapte in 2023 onverwacht uit de prodemocratische coalitie. Hij steunde het verbod op Move Forward en vormde een regering met koningsgezinde juntapartijen. Het ‘verraad‘ van Pheu Thai was voor de activist een grote tegenslag. Inmiddels is ook Pheu Thai buiten spel gezet.
Lees ook
Cambodjanen en Thai leefden vreedzaam samen in de grensregio, maar nu zitten ze in de knel
De recente gedoogsteun van de People’s Party voor het minderheidskabinet van Anutin Charnvirakul vindt ze „nog schokkender”. De in september aangetreden Anutin is naar verluidt een persoonlijke vriend van de koning. „Waarom zouden ze samenwerken met dergelijke autocratische types? Ze denken dat Anutin zijn beloftes zal nakomen.” Volgens Mind is het een kolossale misrekening.
„Ze hebben niet eens geëist dat de mensen die op grond van de majesteitsschenniswet vastzitten, vrij komen”, vervolgt ze geëmotioneerd. Drie dagen na het aantreden van Anutin werd haar YouTube-partner Attapon veroordeeld tot vijf jaar cel wegens majesteitsschennis. „Dat zegt toch genoeg?” Tegen Mind zelf lopen twintig rechtszaken, waaronder verschillende majesteitsschennis-aanklachten. De zaken hangen als een zwaard van Damocles boven haar hoofd. Maar ze weigert zich te laten intimideren. „Ik blijf me uitspreken totdat iedereen vrij is.”
Anutin Charnvirakul voor een portret van de Thaise koning Maha Vajiralongkorn in het hoofdkwartier van zijn Bhumjaithai-partij, bij zijn benoeming tot premier in september.
Foto ROYAL THAI GOVERNMENT HANDOUT / EPA
Zoom in
Premier Anutin Charnvirakul na afloop van een bijeenkomst van de Nationale Veiligheidsraad van Thailand op 11 november.
Foto Chanakarn Laosarakham / AFP
Zoom in
Anutin heeft nieuwe verkiezingen aangekondigd voor maart 2026. De People’s Party hoopt 60 procent van de stemmen te halen (in 2024 behaalde Move Forward 40 procent), zodat ze meer kans maakt om hervormingen door te voeren. Mind vreest dat de partij Anutin Charnvirakul onderschat. „Anutin heeft steun van de meerderheid van de Senaat. Hij was minister van Binnenlandse Zaken, hij kent de juiste mensen. Bij een nieuwe verkiezing heeft hij talloze manieren om de stemmen zijn kant op te krijgen. Via beïnvloeding. Via fraude.”
Lees ook
De partij is verboden, maar het democratische geluid van Move Forward verdwijnt niet in Thailand
Verwacht de activist dat jongeren bij verkiezingsfraude opnieuw de straat opgaan? „Het gaat slecht met de economie. De jongeren die in 2020 wekenlang demonstreerden proberen nu te overleven. Een groot deel is, net als ik, aangeklaagd of zit al vast.”
Heeft ze nog hoop? Haar gezicht licht op. „Jazeker. Sinds de protesten praten nu ook gewone mensen over wetten en beleid. Structurele veranderingen hebben tijd nodig. Dat we dit al in vijf jaar kunnen bereiken, maakt me juist heel optimistisch.”
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.