Het is een „anti-corruptie-aardbeving” voor de Oekraïense regering, aldus lokale media. De naschokken van ‘Operatie Midas’, het strafrechtelijk onderzoek naar corruptie met de budgetten van staatsenergiebedrijf Energoatom, duren voort.
Inmiddels hangen er vraagtekens rond de voorzitter van de Oekraïense Veiligheidsraad en wordt met een schuin oog gekeken naar de stafchef van president Volodymyr Zelensky. Terwijl hij in het buitenland is, riep een minderheid in het parlement dinsdag op tot het aftreden van het kabinet.
De fraude met energiegelden is een rode lap voor de Oekraïense bevolking die dagelijks geconfronteerd wordt met urenlange stroomonderbrekingen als gevolg van Russische aanvallen. Zonder elektriciteit hebben veel woningen ook geen verwarming of stromend water – terwijl de temperatuur ’s nachts inmiddels onder 0 graden is.
Vorige week maandag uitte de door de VS en EU gefinancierde Oekraïense anticorruptiewaarhond NABU de verdenking dat in een criminele samenzwering onder leiding van de Israëlisch-Oekraïense zakenman Timoer Minditsj (die de codenaam Karlsson gebruikte) de staatsschatkist voor 100 miljoen dollar is opgelicht. De opbrengst zou zijn weggesluisd naar andere landen. Ook tegen oud-vicepremier Oleksi Tsjernysov bestaan ernstige verdenkingen van betrokkenheid bij het complot.
Zakenman Minditsj opereerde in de hoogste regionen van de macht. Hij is een vriend van president Zelensky, voor wie in 2021 nog een surpriseparty in Minditsj’ appartement werd georganiseerd. De man is mede-eigenaar van het door Zelensky opgerichte productiebedrijf Studio Kvartal 95.
Schuin oog
De kwestie ondermijnt het vertrouwen in de regering, terwijl het land vecht voor zijn voortbestaan. „Het zijn de Oekraïners die betalen voor elektriciteit, hun belastinggeld heeft deze corruptie gefinancierd. Je zou kunnen zeggen dat iedere Oekraïner nu is beroofd”, zegt Daria Kalenjoek, directeur van het Centrum Tegen Corruptie in Kyiv, via de telefoon.
In de zesenhalf jaar dat Zelensky in Oekraïne aan de macht is, heeft hij geen grotere politieke crisis meegemaakt. Minister van Energie Svitlana Hryntsjoek is opgestapt en minister van Justitie Herman Haloesjtsjenko werd ontslagen. Maar het lijkt er niet op dat de situatie hiermee gestabiliseerd is.
Roestem Oemerov, oud-minister van Defensie en huidig voorzitter van de Veiligheidsraad, zou veelvuldig direct contact hebben gehad met Minditsj. Dat ging onder meer over de aankoop van Israëlische kogelvrije vesten en andere militaire uitgaven. De speciaal aanklager voor corruptiezaken (SAPO) stelt dat Oemerov „onder invloed” stond van Minditsj.
Op dinsdag ontstond het gerucht dat Oemerov, die zich nu in het buitenland bevindt, weigert terug te keren naar Oekraïne. „Deze informatie klopt niet”, schrijft het aan het presidentiële kantoor gelieerde Centrum tegen Desinformatie op Telegram. „Oemerov is op een geplande zakenreis” in de Verenigde Staten, hij staat „voortdurend in contact met de staatsleiding en vervult alle toegewezen taken.” Oemerov erkent de zakenman gesproken te hebben, maar ontkent dat Minditsj invloed over hem had.
Lees ook
Met corruptieschandaal in energiesector heeft Zelensky er nóg een probleem bij
Een raar verhaal, zegt anticorruptie-activist Kalenjoek. „Zijn reisagenda is onduidelijk. Hij zou zich met een gevangenenruil bezighouden, maar bronnen binnen de overheid zeggen dat er geen plannen waren voor dergelijke onderhandelingen.” Zekerheid is er pas als Oemerov terug is, wat op vrijdag het geval zou moeten zijn.
Steun voor Oekraïne
Alleen al het feit dat de loyaliteit van iemand op de positie van Oemerov wordt betwijfeld, toont de omvang van de crisis. Om te stellen dat de verdenkingen op een precair moment komen, is een understatement. Zelensky is op dit moment in de EU om verdere steun voor Oekraïne zeker te stellen. Maandag ondertekende hij een grote defensiedeal met Frankrijk. Dinsdag bezocht hij de Spaanse premier Sánchez, woensdag reist hij naar Turkije voor gesprekken over een mogelijke vrede.
Bij terugkeer op donderdag belooft Zelensky „relevante discussies” te gaan voeren met kabinetsleden, het parlement, en leden van zijn partij Dienaar van het Volk. „Ik bereid verschillende noodzakelijke wetgevende initiatieven voor en zal de principiële, snelle beslissingen nemen die onze staat nodig heeft”, zei hij. De kwestie zal dus zeker tot donderdag voortsudderen.
Binnen de regering zou een oproep klinken om stafchef Andri Jermak te ontslaan, meldt de Oekraïense nieuwssite Pravda. Jermak is hét gezicht van Zelenskys regering en de rechterhand van de president. Hij is al langer doelwit van kritiek omdat hij veel macht heeft maar nooit verkozen is en niet weggestemd kan worden.
„Waarom heeft hij zoveel supermacht?”, vraagt Kalenjoek retorisch. „Hij coördineert de rechtshandhaving, hij had dit moeten opmerken.” In plaats daarvan poogde het presidentiële kantoor in juli de Oekraïense anticorruptiewaakhond NABU, die het onderzoek uitvoerde, zijn onafhankelijkheid af te nemen. Dit leidde tot fel protest van Oekraïense burgers en van bondgenoten – waarop het besluit werd teruggedraaid.
De teruggedraaide actie tegen NABU schrijven veel Oekraïners aan Jermak toe. „Hij moet ontslagen worden of aftreden, anders verandert er niets”, zegt Kalenjoek. „Als hij blijft, worden alle fraudeurs vervangen door nieuwe fraudeurs. Als de top van de instituties gevuld zijn met volk dat geld verduistert, kost dat mensenlevens.”
Surpriseparty
NABU deed vijftien maanden onderzoek en zegt duizend uur aan opnamen te hebben verzameld. Op de vraag of dit betekent dat de opsporingsdienst mogelijk bewijs tegen andere hooggeplaatste Oekraïners heeft, weigert de woordvoerder telefonisch antwoord: „We geven geen informatie over toekomstig handelen.”
Enkele uren voordat de anticorruptiedienst huiszoeking deed ontvluchtte Minditsj het land, naar verluidt naar Israël. De deur van zijn appartement liet hij open, vermoedelijk om te laten zien dat hij ‘gasten’ verwachtte.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.