„Als W. binnenkomt, is het alsof God binnengekomen is”, zo vertelde de naar Europa gesmokkelde Eritrese ‘getuige 89’ de rechercheurs van de Koninklijke Marechaussee. „Jouw leven en jouw dood zijn in handen van W.”
Deze Amanuel W., een Eritrese veertiger, zat de afgelopen weken in de rechtszaal bij de rechtbank Zwolle. Daar vertelden de officieren van justitie hoe de verdachte jarenlang een smokkelroute beheerste vanaf zijn totalitaire en verarmde thuisland Eritrea naar Europa. Op die route perste hij wanhopige vluchtelingen af, martelde hij ze in kampen in de Libische woestijn terwijl familieleden aan de telefoon meeluisterden, om ze na betaling van duizenden dollars in gammele bootjes op de Middellandse Zee achter te laten. Slachtoffers, zo zei het OM, werden tijdens hun vlucht door W. „afgezet, ontvoerd, gegijzeld, uitgehongerd en gemarteld”.
Maar is de man in het verdachtenbankje wel W.? Volgens de verdediging niet, het OM zou de verkeerde man te pakken hebben. Helderheid over de exacte identiteit van de verdachte is er nog altijd niet, erkende het OM. Tijdens het onderzoek kwamen twaalf verschillende namen, vier geboortedata en vervalste paspoorten bovendrijven.
Meerdere getuigen herkenden hem van foto’s die het OM ze voorhield
Toch is het OM ervan overtuigd dat de man in de zaal dezelfde W. is die in tientallen getuigenverklaringen werd genoemd als een van de drie belangrijkste kopstukken in de smokkelroute. Meerdere getuigen herkenden hem van foto’s die het OM ze voorhield. Ook uit berichten op sociale media en appverkeer blijkt volgens het OM dat de juiste man terecht staat: „Er is géén sprake van persoonsverwisseling.”
W. probeerde vanuit de gevangenis via handlangers in Nederland getuigen te beïnvloeden, zo blijkt volgens het OM uit getapte telefoongesprekken. Waarom, vroeg een van de officieren van justitie hem, „zou je dat doen als je W. niet bent?”
Dat W. nu in Nederland wordt berecht, is uitzonderlijk – zo vaak komen verdachten uit de top van smokkelnetwerken niet voor de rechter. Laat staan in Nederland. Uitzonderlijk is ook de omvang van het strafrechtelijk onderzoek. De afgelopen jaren verhoorde het onderzoeksteam met hulp van internationale collega’s zo’n tweehonderd getuigen en bouwde het een dossier op van 25.000 pagina’s bewijsmateriaal. W., die in Ethiopië al een straf van achttien jaar uitzat wegens mensensmokkel, werd eind 2022 aan Nederland overgedragen waar hij sindsdien vastzit in voorarrest.
Tuinslang
Tijdens de rechtszaak vertelde het OM uitgebreid over de werkwijze van de mensensmokkelaars. Jonge, vaak ook minderjarige, reizigers moesten doorgaans eerst zo’n 3.000 dollar betalen om vanuit Soedan (een buurland van Eritrea) naar Libië te worden gebracht. Eenmaal in Libië werden ze in kampen opgesloten. Daar moesten ze tot hun ontreddering nog een keer betalen, zo’n 2.000 euro. Omdat bijna niemand dat geld had, moest dat worden opgehaald bij familie, soms in het land van herkomst, soms in Europa.
Om die familieleden onder druk te zetten, moesten de kampbewoners elke dag buiten in de rij gaan staan. Terwijl hun familie werd gebeld, werden ze geslagen, met tuinslangen, tot ze het huilend uitschreeuwden. Meerdere getuigen vertelden dat W. dat onbewogen aanzag.
Het begint met slaan, het eindigt met slaan
Getuige
over de praktijken van mensensmokkelaar W.
Die dagelijkse mishandeling ging door totdat familieleden geld overmaakten. Voor veel vluchtelingen duurde dat maanden: „Het begint met slaan, het eindigt met slaan”, vertelde een getuige.
Het OM becijferde tijdens de zitting dat W. minstens honderden mensen via deze weg uiteindelijk op gammele bootjes naar Italië zette, en zo bijna 3 miljoen dollar winst maakte.
De omstandigheden in de kampen waren erbarmelijk, zo vertelden de getuigen: er werd benzine bij het drinkwater gemengd, zodat vluchtelingen niet te veel zouden drinken. Dagelijks was er één bord pasta per acht mensen. Er was één toilet voor vierhonderd mensen en in de loods verbleven vaak zo’n duizend mensen, die vanwege plaatsgebrek niet liggend konden slapen. Volgens het OM liet W. regelmatig vrouwen bij zich komen in het huis dat hij voor zichzelf op het terrein van het kamp had – uit getuigenissen blijkt dat ze daar werden verkracht.
Eén van de getuigen vertelde dat er ongeveer dertig mensen overleden in de tijd dat deze getuige in de loods verbleef. „De meeste kinderen die daar worden geboren, gaan direct dood.”
Wetten van God
Het OM eiste woensdagmiddag twintig jaar celstraf voor mensensmokkel, maar vond zelf dat het „onvoldoende recht aan de gepleegde feiten” deed. Levenslang had beter gepast, maar is volgens het OM juridisch niet mogelijk. Volgens een de officieren van justitie opereerde W. op „immense schaal”, gebruikte hij „extreem geweld”. Hij ontnam duizenden slachtoffers hun waardigheid, veroorzaakte bij hen levenslang trauma en „toonde geen enkel respect voor menselijk leven”.
Eerlijk gezegd vind ik het heel weinig voor wat hij heeft geflikt
Slachtoffer
van mensensmokkelaar W.
W. een kalende man met een baardje, in witte gympen en blauwe winterjas, hoorde de verdenkingen die het OM afgelopen dagen via een tolk aan hem voorlegde en de eis onbewogen aan. Ondanks herhaaldelijke verzoeken van de rechtbank ging hij nergens inhoudelijk op in.
Een van de slachtoffers vertelde eerder deze week in de rechtszaal over de „ijzingwekkende omstandigheden” waaronder hij naar Nederland was gekomen en hoe bevreemdend het was om nu W. in de rechtszaal te zien. „Hij die zich boven ieder schepsel verheven voelde, niet bang voor de wetten van God of van de mensheid.” Woensdag, direct na afloop, zei hij tegen NRC: „Ik ben enorm gelukkig dat hij eindelijk terecht staat. Maar eerlijk gezegd vind ik het heel weinig voor wat hij heeft geflikt.”
Lees ook
Eritrea is in feite een gevangenis, waaruit vooral veel jongeren proberen te ontsnappen
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.