Nederlandse agrobedrijven doen nog steeds goede zaken in Rusland

De uitgestalde groenten zijn . De tentoongestelde zaden zo groot als doperwten. En in doorzichtige bakken bloeien de lange en stevige wortels van net ontsproten plantjes. Deze week vindt in Krasnodar, de hoofdstad van de Russische landbouw in het zuidwesten van het land, de jaarlijkse agrobeurs YugAgro plaats. Binnen ligt de rode loper uit voor de ongeveer twintigduizend bezoekers, is op de website te zien. Buiten staan tientallen trekkers, maaidorsers en veldhakselaars te glimmen in de lage herfstzon.   

YugAgro is het jaarlijkse hoogtepunt voor de Russische agro-industrie. Hier worden de nieuwste technieken geshowd, de laatste ontwikkelingen in de landbouw besproken en vooral heel veel deals gesloten.  Zo’n tweehonderd kilometer verderop ligt de Krim, het door Rusland bezette Oekraïense schiereiland.

Nederlandse agrobedrijven zijn ondanks de grootschalige Russische invasie in Oekraïne nog altijd actief in Rusland. Uit onderzoek van NRC blijkt dat tien Nederlandse agrobedrijven de afgelopen twee jaar actief met stands op vijf verschillende landbouwbeurzen in Rusland aanwezig waren. Acht van deze bedrijven zijn deze week met hun eigen stand actief op YugAgro.

Producten die deze bedrijven naar Rusland exporteren vallen niet onder de Europese sanctieregels – al zijn er uitzonderingen zoals dieselmotoren van landbouwmachines. Desondanks wordt de handel steeds lastiger: banken en internationale betaalorganisaties weigeren veel betalingen met Rusland en door de negentien sanctiepakketten van de EU zijn al duizenden producten gesanctioneerd.

Het idee achter de sancties is dat Russische bedrijven en personen die direct of indirect bijdragen aan de oorlog economisch worden gestraft. Daarnaast zijn producten gesanctioneerd die wellicht gebruikt kunnen worden aan het front. Zo ook landbouwmachines, zoals trekkers, omdat (onderdelen ervan) omgebouwd kunnen worden tot een oorlogsvoertuig.

Toch staan machineverkopers, zoals het Nederlandse APH Group en Ronar, op Russische landbouwbeurzen. Ook zadenbedrijven Bejo Zaden, Enza Zaden, Rijk Zwaan en Syngenta hebben stands op de beurzen, net als kassenbouwers GreenAgro en Royal Brinkman, gewasbeschermingsbedrijf Koppert en sorteer- en verpakkingsbedrijf Aweta.

Minder voedselimport

Ruim tien jaar geleden zette de Russische regering in op minder voedselafhankelijkheid van andere landen. Daarmee zou het land ook minder gevoelig zijn voor eventuele sancties. De Russische voedselimport daalde drastisch en werd door Rusland na de volgens internationaal recht illegale annexatie van de Krim in 2014 zelfs grotendeels verboden.

Dat was een reactie van Rusland op de EU, die na de Krim-bezetting begon met sancties. De tegensancties van Rusland hadden meteen gevolgen voor Nederland: de export van appels en peren, vlees en melk halveerde. Dat deed de Nederlandse landbouwsector pijn en zorgde er tegelijkertijd voor dat de Russische agro-industrie versneld werd gemoderniseerd.

Dat leidde ook tot nieuwe kansen voor Nederlandse bedrijven. Z uit Enkhuizen schrijft op zijn website bijvoorbeeld dat Rusland aankondigde om „het glastuinbouwgebied in Rusland voor 2024 aanzienlijk te vergroten”. De kassen rondom de grote steden in het zuiden van Rusland stammen volgens Enza nog uit het Sovjettijdperk en werden gemoderniseerd. Meer en betere plekken dus om hun vleestomaten, augurken én expertise te verkopen.

De export van Nederlandse machines, kassen en andere technologie werd al snel zichtbaar. Zo bouwde het Nederlandse Green Agro de ene na de andere tuinbouwkas in Rusland. Eén van deze , in de regio Rostov, is recentelijk gebouwd op nog geen tien kilometer van de door Rusland bezette Oekraïense regio Loehansk. De kassen beslaan ruim twintig voetbalvelden vol komkommers en tomaten.

Na de grootschalige Russische invasie in Oekraïne in februari 2022 steeg de Nederlandse export van landbouwproducten zelfs, blijkt uit onderzoek van Wageningen University (WUR) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Alleen al als het gaat om landbouwmachines is Nederland na Duitsland de grootste exporteur. Duitsland verkocht in 2023 voor 63,4 miljoen dollar aan machines aan Rusland, gevolgd door Nederland met 56,2 miljoen dollar, aldus vakblad Nieuwe Oogst.

De EU wil de voedselvoorziening in Rusland niet sanctioneren, met het idee dat de Russische consument niet het slachtoffer wordt van de sancties.

Zo mogen bloembollen en appelboomstammetjes niet worden geëxporteerd, maar bloemen wel. Bollen en stammetjes zijn te vermeerderen en kunnen dus de Russische economie versterken, snijbloemen zijn na twee weken verrot.

„Als het geëxporteerde product niet op de sanctielijst staat, dan is handel met Rusland geen probleem”, zegt Tristan Kohl, universitair hoofddocent internationale economie aan de Rijkuniversiteit Groningen die met het CBS onderzoek deed naar bedrijven die sancties ontwijken. „Maar of het moreel verantwoord is? Dat is een ander verhaal.”

Podcast in het Russisch

Alle Nederlandse bedrijven die op de Russische beurzen actief zijn hebben inmiddels een Russische dochteronderneming of een lokaal kantoor. Daardoor dragen de Nederlandse bedrijven via hun dochterondernemingen ook belasting af aan de Russische staatskas.

Vaak hebben ze een Nederlandse vertegenwoordiger in Rusland, een Russische website en gelikte marketingfilmpjes in het Russisch. Zadenbedrijf Syngenta heeft zelfs een podcastreeks in het Russisch over onder andere de satijnvlinder – de vijand van een uiteindelijk sappige rode tomaat.

Dat juist zadenbedrijven en ssenbouwers nog in Rusland actief zijn, verbaast Jack Peerlings, universitair hoofddocent agrarische economie aan de Wageningen University, niks. „Als het gaat om zaadveredelaars en glastuinbouwers dan is Nederland wereldtop”, zegt Peerlings.

De economische belangen van de Nederlandse bedrijven spelen zeker een rol

Jack Peerlings
universitair hoofddocent agrarische economie

Dat Rusland nog erg afhankelijk is van buitenlandse zaden blijkt ook uit een bericht van de Russische zakenkrant Kommersant eind vorig jaar. Door mogelijke plagen werd tijdelijk de import op buitenlands mais- en zonnebloemzaad beperkt, waaronder die van de Hongaarse tak van Syngenta. De krant schrijft dat de helft van deze zaden uit het buitenland komt en dat „Russische zaden minder bestand zijn tegen weersschommelingen en vaak een lagere opbrengst opleveren”.

Maar, zegt landbouweconoom Peerlings, „de Nederlandse bedrijven zullen niet failliet gaan als er morgen een exportverbod naar Rusland wordt ingevoerd. En de Russen zullen dan ook niet in een hongersnood terecht komen. Rusland is in grote mate zelfvoorzienend.”

Toch is dat laatste argument – monden voeden – de reden die de bedrijven gebruiken om hun activiteiten in Rusland te verantwoorden. Op vragen van NRC waarom zij ondanks de oorlogssituatie nog actief zijn in Rusland reageerden zij met: toegang tot voedsel is een mensenrecht (Bejo Zaden, Enza Zaden, Syngenta); voedsel is een basisbehoefte (Rijk Zwaan, Royal Brinkman); wij zorgen voor veilig en gezond voedsel (Koppert); en voedsel mag niet gebruikt worden in een politiek conflict (Bejo Zaden, Royal Brinkman).

„De economische belangen van de Nederlandse bedrijven spelen zeker een rol”, zegt Peerlings. „In Nederland zijn we toch vaker de koopman dan de dominee. Daar is dit zo’n voorbeeld van.”

Ook actief in Oekraïne

Niet alleen hebben deze Nederlandse agrobedrijven Russische dochterondernemingen, ook hebben enkele een Oekraïense dochteronderneming of handelen ze met het land. Bejo Zaden, uit het Noord-Hollandse Warmenhuizen, heeft in beide landen ‘verkooporganisaties’ en ziet dat „de situatie ontzettend moeilijk” is – „daar waar collega’s jarenlang met plezier met elkaar hebben samengewerkt, ligt dat nu anders”, schrijft Bejo in een mail aan NRC.

Meteen na de grootschalige invasie in Oekraïne begon gewasbeschermingsbedrijf Koppert met noodhulp vanuit zijn kantoren in Slowakije en Polen. Noodpakketten en medewerkers gingen naar de grens, het bedrijf en medewerkers doneerden 38.236 euro en vanuit Nederland stuurden ze fietsen naar de regio. Hoewel het bedrijf de Russische invasie „ten zeerste veroordeelt”, vermeldde Koppert in een ander bericht dat ze hun klanten in Rusland blijven bevoorraden.  

APH Group, exporteur van landbouwmachines, profiteerde zelfs van de oorlog. Het bedrijf kreeg vorig jaar 2,3 miljoen euro subsidie voor de wederopbouw van Oekraïne. Het bedrijf, dat nog steeds actief is in Rusland en op drie verschillende Russische landbouwbeurzen staat, kreeg het geld om een demonstratiecentrum voor aardappelboeren in Oekraïne op te bouwen, bleek uit onderzoek van Follow the Money. Op vragen van NRC antwoordde APH Group niet.

een interviewverzoek. Meteen nadat hij de mail van NRC ontving hing Rick Hoekman, marketing manager van uit het Zeeuwse Biervliet, aan de lijn. „Ik krijg allemaal mails dat ik Oekraïens bloed aan mijn handen heb, joh”, zei Hoekman verbaasd vanuit de auto. Vervaet stond ook aangekondigd als deelnemer aan de YugAgro-beurs. Maar dat bleek om een misverstand te gaan – een lokale verkoper had hun naam gebruikt zonder toestemming van het bedrijf. Die aankondiging is inmiddels van de website verwijderd. „Sinds de Russische inval in Oekraïne hebben we niemand in Rusland zitten en handelen we niet met het land”, zegt Hoekman. „Zolang Poetin daar zit, gaat er geen machine van ons naar Rusland.”

Geen van de genoemde bedrijven ging in op een interviewverzoek van NRC. Op vragen van NRC kwamen zes van de tien genoemde bedrijven met algemene verklaringen, die in de tekst zijn verwerkt. APH Group, Aweta en Ronar reageerden helemaal niet. Green Agro is inmiddels failliet.  

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.