De 18-jarige zangeres – die onder de naam Naoko optreedt – werd vorige maand samen met haar band gearresteerd in Sint-Petersburg nadat ze hadden opgetreden met liedjes tegen het Kremlin en tegen de oorlog. Hun detentie is inmiddels twee keer verlengd, waardoor het drietal al meer dan een maand vastzit.
Verwijzing naar Zwanenmeer
Een van de nummers waardoor Loginova in de problemen is gekomen is ‘Cooperative Swan Lake’ van rapper Noize MC, vertelt taalwetenschapper en Ruslandkenner Alsu Buiting van de Rijksuniversiteit Groningen. “Het nummer werd in mei door een rechtbank in Sint-Petersburg verboden.”
“In dat lied wordt muzikaal verwezen naar het Zwanenmeer van Tsjaikovski”, legt Buiting uit. “Dat ballet werd in Rusland vaak uitgezonden op staats-tv tijdens politieke crisissen. Zo was het Zwanenmeer ook dagenlang op televisie te zien tijdens de staatsgreep van 1991.”
Het nummer ‘Cooperative Swan Lake’ van rapper Noize MCVerleden dat zich herhaalt
Sindsdien staat het Zwanenmeer symbool voor stilte en schijnbare rust in tijden van politieke onrust. Noize MC verwerkte de muziek in een van zijn protestnummers als verwijzing naar die historische context, om te laten zien dat het verleden zich herhaalt.
Noize MC is inmiddels zelf tot ‘buitenlands agent’ verklaard en woont in ballingschap in buurland Litouwen. Russen kunnen als ‘buitenlands agent’ worden aangemerkt als zij volgens het Kremlin onder ‘buitenlandse invloed’ staan.
Via muziek verbonden
“Iedereen die zich tegen het regime keert, loopt het risico om dit label te krijgen. Deze mensen verliezen daarmee hun vrijheid van meningsuiting, hun werk en dus vaak ook hun inkomen”, vertelt Buiting.
Ondanks al deze maatregelen blijven de nummers van deze artiesten populair. De muziek verdwijnt dan wel van streamingdiensten en sociale media, maar jongeren blijven luisteren via vpn’s of Telegram-kanalen”, weet Buiting. “En in ballingschap blijven ze wereldwijd optreden. Deze optredens zijn een soort ontmoetingsplekken voor Russen die hun land moesten verlaten en via muziek verbonden blijven met hun taal en cultuur.”
‘Ze neemt enorm risico’
Loginova werd voor het eerst op 15 oktober aangehouden en werd toen 13 dagen vastgehouden. Ze werd op 28 oktober vrijgelaten en vrijwel meteen weer opgepakt, voor opnieuw 13 dagen. Haar detentie werd op 11 november opnieuw verlengd met 13 dagen. Wat betekent dat de zangeres volgende week weer vrij zou moeten komen.
De arrestaties waren voor Nikolaj Toropov aanleiding om een petitie te starten.”Haar straatoptredens verrassen me positief, maar ze maken me ook bang: zulke mensen nemen enorme risico’s.” Toropov is voorzitter van de Moskouse afdeling van de politieke partij Rassvet (Russisch voor ‘dageraad’). “Onze partij heeft geen vaste ideologie. We staan voor vrede, machtswisseling en democratische instituties. In Rusland is echte politieke activiteit sterk beperkt, maar we proberen te doen wat nog mogelijk is.”
50.000 keer ondertekend
De petitie is inmiddels meer dan 50.000 keer ondertekend en tot nu toe heeft de overheid nog niet ingegrepen. “Hopelijk helpt onze petitie haar vrij te krijgen”, vertelt Toropov.
Hij weet dat een petitie starten risico’s met zich meebrengt. “In Rusland is aandacht trekken soms goed, maar soms ook slecht. Zo werd de journalist Ivan Golunov vrijgelaten dankzij publieke druk. Bij anderen, zoals Navalny, werkte het juist averechts. In Diana’s geval was haar situatie al breed bekend, dus we konden haar niet méér schaden door het publiek te maken.”
Emotionele verbinding
Behalve met een petitie wordt Loginova ook ondersteund door jongeren die zelf ook de straat opgaan om liedjes te zingen. “Sommigen worden net als Diana opgepakt”, weet Buiting.
“De overheid voorkomt hiermee dat de protesten kunnen uitgroeien tot een opstand. Het is in Rusland gevaarlijk en heel moeilijk om te demonstreren. En het is zelden effectief. Maar de kracht van protestmuziek ligt ook niet in directe politieke verandering, maar in emotionele verbinding. “De muziek biedt mensen kracht, herkenning en een vorm van innerlijke vrijheid.”
Bevolking ontevreden
Dat ziet ook Hans van Koningsbrugge, hoogleraar Russische geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. “De steun voor Diana geeft natuurlijk aan dat Russen ontevreden zijn. Het land kraakt economisch. Rusland pleegt roofbouw op zijn economie, leger en bevolking.”
“In de Doema ligt nu een voorstel om de pensioenleeftijd te verhogen: voor vrouwen naar 70 jaar en voor mannen naar 75”, geeft hij als ander voorbeeld van een pijnpunt. “Dat kan natuurlijk niet goed vallen, want de gemiddelde levensverwachting in Rusland ligt rond de 73 jaar.”
‘In opstand komen nu moeilijker’
De hoogleraar maakt vergelijking met de Russische Revolutie, ruim 100 jaar geleden. “De revolutie in 1917 werd mede veroorzaakt door voedsel- en brandstoftekorten in Sint-Petersburg. De spanningen van nu vertonen gelijkenissen met de situatie van vroeger.”
Maar, benadrukt Van Koningsbrugge: “Er is één groot verschil. Vandaag is er geen ruimte meer om je te organiseren omdat Rusland een politiestaat is. De overheid houdt haar bevolking strak in de greep. In 1917 konden de Russen zich nog ongemerkt verenigen, nu niet meer.”
Houdt Rusland dit vol?
Betekent dit dat deze situatie eindeloos kan voortduren? Volgens Van Koningsbrugge waarschijnlijk niet: “Rusland en Oekraïne zijn te vergelijken met twee sumoworstelaars in de ring. Uiteindelijk zal één van de twee bezwijken.”
“Als Europa de steun aan Oekraïne volhoudt, zal de Russische sumoworstelaar uiteindelijk het onderspit delven”, denkt hij. “Want de tekorten in Rusland nemen zulke vormen aan dat de situatie onbeheersbaar dreigt te worden.”
Hoe een jonge straatmuzikant met haar protestmuziek een onverwachte golf van verzet in Rusland veroorzaakt