“Klimaatverandering is niet genderneutraal”, stellen de Verenigde Naties. Vrouwen en meisjes zijn het kwetsbaarst voor de gevolgen ervan. Het bedreigt op veel plekken in de wereld hun levensonderhoud, gezondheid en veiligheid.

Daarom dringt de VN samen met bijna honderd landen aan op een nieuw gender-actieplan. Veel andere landen zijn minder uitgesproken, maar ook niet tegen. Er wordt al enkele jaren over onderhandeld. Vorig jaar in Baku is besloten een nieuw actieplan te maken, dit jaar moet de tekst daarvoor vastgelegd worden.

Discussie over term ‘gender’

Toch blijkt deze week dat een paar landen grote moeite heeft met sommige aspecten van de nieuwe wereldwijde afspraken over gender. “Een kleine groep landen probeert het proces voortdurend te frustreren”, zegt Kerime van Opijnen van de hulporganisatie CARE Nederland. Zij is naar Brazilië afgereisd om juist dit onderdeel goed te kunnen volgen.

Vrouwen spelen wereldwijd een belangrijke rol in sectoren als de landbouw, het onderwijs en de zorg. Daarom wordt het als cruciaal gezien om vrouwen mee te laten beslissen over het klimaat. Het Gender Actie Plan (GAP) heeft als doel om dit voor elkaar te krijgen.

Wat CARE Nederland betreft, is het belangrijk dat alle soorten mensen op aarde mee kunnen praten èn besluiten over klimaatbeleid. Niet alleen vrouwen en meisjes, maar ook mensen met een beperking, inheemse gemeenschappen en minderheden. 

“Alleen zo kan klimaatactie echt rechtvaardig en effectief zijn”, aldus CARE Nederland. Maar de term gender wordt door een aantal landen anders uitgelegd, zegt Van Opijnen. Zo vindt Rusland dat met ‘gender’ alleen het mannelijke en vrouwelijke geslacht bedoeld mag worden. Ook Saoedi-Arabië vindt dat alleen ‘mannen’ en ‘vrouwen’ in de tekst genoemd mogen worden. 

En ook het Vaticaan heeft moeite met de tekst waarover nu wordt onderhandeld. Daarin wordt de term SRGR gebruikt, Sexual Reproductive Health Rights, oftewel ‘seksuele reproductieve gezondheidsrechten’. Bronnen rond de onderhandelingen zeggen dat het Vaticaan deze tekst uitlegt alsof het recht op abortus zou worden aangemoedigd. 

Verkrachting in vluchtelingenkampen

Maar met SRGR wordt volgens Van Opijnen bedoeld dat vrouwen bescherming verdienen tegen gendergerelateerd geweld zoals verkrachting in bijvoorbeeld vluchtelingenkampen. 

Waar de klimaattop in Belém, Brazilië, nog meer over gaat, zie je in deze video:

Het ‘reproductieve’ aspect doelt op het tegengaan van sterfte tijdens of na een bevalling, die kort na natuurrampen vaak toeneemt. Daarom wordt geprobeerd vast te leggen dat vrouwen daartegen worden beschermd.

“Het woord ‘gender’ wordt al sinds COP7 gebruikt”, zegt Van Opijnen. COP7 was de 7e klimaattop, die in 2001 plaatsvond in Marokko. Er wordt dus al 25 jaar over gepraat, en de laatste jaren is er grote bereidheid om afspraken te maken over het onderwerp.

In eigen context toepassen

Dat landen de term gender verschillend uitleggen, hoeft volgens Van Opijnen geen al te groot probleem te zijn. “Landen zullen zo’n wereldwijde afspraak toch in hun eigen context en eigen regelgeving moeten gaan toepassen.” Maar het kan niet zo zijn, vindt ze, dat een kleine groep landen er nu in slaagt om de tekst af te zwakken.

De kwetsbaarheid van vooral oudere vrouwen speelde overigens een hoofdrol in een belangrijke klimaatrechtszaak vorig jaar. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg gaf Zwitserse oudere vrouwen gelijk, die stelden dat hun overheid te weinig doet om hen te beschermen tegen de gevolgen van de opwarming.

Volgens het Hof schendt de Zwitserse overheid daarmee de mensenrechten. De Zwitserse ‘klimaseniorinnen’, zoals ze zichzelf noemen, maken zich zorgen over de oplopende temperaturen en de bedreiging van hun gezondheid door toenemende hittegolven. 

Transpersonen dakloos

Wat CARE beftreft gaat ‘gender’ wel verder dan alleen mannen en vrouwen. “Inclusiviteit vinden wij heel belangrijk”, zegt Van Opijnen. Als het gaat om bijvoorbeeld transpersonen, merkt ze op dat juist die het in sommige delen van de wereld zwaar hebben.

“In een heel aantal landen raken transpersonen vaker dakloos vanwege stigma’s en discriminatie, en daarom bevinden ze zich in een extra kwetsbare positie voor weersextremen.”

Inmiddels zijn in de tekst veel passages tussen haken gezet, waarover ministers uit verschillende landen deze week nog knopen zullen moeten doorhakken.