Boos worden mag een advocaat niet zomaar meer in de EBI. En lachen, vragen ze zich af: kan dat nog wel?

Lachen. Het mag sinds begin deze maand nog net, als advocaten een cliënt bezoeken in de EBI, de Extra Beveiligde Inrichting in Vught. En zelfs dáár zijn advocaten niet zeker van, nu er via een wetswijziging per 1 november 2025 geregeld is dat gesprekken tussen advocaten en verdachten in de EBI worden vastgelegd met camera’s.

„Hevige of onderdrukte emoties” die worden waargenomen kunnen voor een gevangenismedewerker aanleiding zijn om een gesprek tussen advocaat en verdachte stil te leggen, zo staat in de toelichting op de nieuwe regels voor „visueel toezicht”. Ze kunnen dan een advocaat om uitleg vragen en het bezoek beëindigen als die toelichting onvoldoende is.

En dat doet pijn bij advocaten. Contact tussen strafpleiters en hun cliënten is namelijk vertrouwelijk. Daarom hebben advocaten een geheimhoudingsplicht: ze mogen dus geen uitleg geven over de aard en inhoud van het contact met hun cliënten. Al voor de invoering van de nieuwe regels hebben zij gewaarschuwd dat dit hun werk onmogelijk maakt.

Kunnen bewaarders besproken dossierstukken of aantekeningen niet meelezen?

De uitwerking van de wet heeft tot veel vragen geleid bij advocaten. Wat gebeurt er precies met de beelden? Kan door liplezen worden vastgesteld wat er wordt besproken tussen advocaat en verdachte cliënt? Kunnen bewaarders besproken dossierstukken of aantekeningen niet meelezen? En waarom hangt er dan een camera recht boven de tafel waar die stukken liggen?

Op al die vragen is nog geen bevredigend antwoord, meldde de Orde van Advocaten vorige week. De beroepsvereniging kan daarom niet vaststellen dat „de vertrouwelijkheid in de praktijk is gegarandeerd”.

Voor zesenveertig strafrechtadvocaten bleek dat deze week reden om „tot nader order” geen bezoek meer te brengen aan cliënten op wie visueel toezicht van toepassing is. Deze advocaten staan verdachten bij in zware zaken die in de EBI in Vught zitten maar ook op afdelingen van vier andere gevangenissen waar sprake is van intensief toezicht.

Het besluit van de groep advocaten om voorlopig niet meer naar de EBI te gaan, kan grote gevolgen hebben voor de behandeling van strafzaken. Daarom zijn rechtbanken en gerechtshoven deze week op de hoogte gesteld via een brief.

De advocaten schrijven dat het niet meer mogelijk is om in „zeer ernstige strafzaken” verdachten „zorgvuldig bij te staan”, terwijl ze dat volgens de nationale wet, het Europees verdrag voor de rechten van de mens en het tuchtrecht wel verplicht zijn. De boodschap is ook: vertraging in belangrijke strafzaken ligt op de loer.

Denk daarbij aan de strafzaak Marengo rond Ridouan Taghi. In die zaak staat, los van de zoektocht naar rechtsbijstand voor Taghi, begin december een zitting gepland. Daar zal met de rechters gesproken worden over het visueel toezicht omdat een aantal van de verdachten daar mee te maken hebben.

Ook een nieuwe grote liquidatiezaak, Eftermid, dreigt vertraging op te lopen. In Eftermid heeft een kroongetuige verklaringen afgelegd over twee voltooide liquidaties, een aantal pogingen daartoe en een hele serie andere zware geweldsfeiten. Het geplande verhoor van de kroongetuige, waar begin volgend jaar een maand voor is uitgetrokken, zal niet plaatsvinden als .

Strafrechtadvocaat Niels van Schaik stelt dat advocaten onder deze omstandigheden hun werk niet meer kunnen doen. „Als verdachten niet meer durven te spreken met hun advocaat kan er sprake zijn van een schending van het recht op een eerlijk proces.”

Onwerkbaar en schadelijk

In totaal vallen op dit moment circa honderd verdachten onder visueel toezicht, meldt een woordvoerder van de Dienst Justitiële Inrichtingen. Zij worden vrijwel allemaal beschuldigd van ernstige feiten als grootschalige drugshandel, liquidaties of andere serieuze geweldsdelicten.

Het beperkte contact van deze groep gedetineerden wordt gemonitord om te voorkomen dat verdachten en veroordeelden hun criminele activiteiten in detentie voortzetten. Opsporingsinstanties zien dat als een groeiend probleem, vooral bij gedetineerden die betrokken zijn bij zware georganiseerde drugscriminaliteit.

Daarnaast speelt een aantal incidenten in de strafzaak Marengo een rol. Zo smokkelde een van de advocaten van Ridouan Taghi, zijn neef Youssef, berichten de EBI in en uit. Die gingen onder andere over de mogelijkheid om Taghi met behulp van commando’s te laten ontsnappen.

Het feit dat dit kon gebeuren in de zwaarst beveiligde gevangenis van Nederland, noopte tot maatregelen. Na de veroordeling van Youssef Taghi tot 5,5 jaar cel begin 2023 zijn nog twee advocaten van Taghi aangehouden: Inez Weski in 2023 en Vito Shukrula in 2025. Ook zij zouden informatie de EBI hebben in- en uitgesmokkeld en dat voedde het gevoel van urgentie van die nieuwe regels.

Wij kunnen onze cliënten niet garanderen dat de vertrouwelijkheid is gewaarborgd

advocaat

Maar die regels zijn „onwerkbaar”, zegt strafrechtadvocaat , samen met collega Laura Versluis opsteller van de brief aan de rechtbanken en gerechtshoven. „ Cliënten durven niks meer te zeggen vanwege die camera’s en dat betekent dat je als advocaat een strafzaak niet goed kunt voorbereiden”, aldus Janssen. „En wij kunnen onze cliënten niet garanderen dat de vertrouwelijkheid is gewaarborgd.”

Dat leidt in de praktijk tot problemen, legt Janssen uit. Bijvoorbeeld in het geval dat een verdachte wordt beschuldigd van een strafbaar feit dat hij niet heeft gepleegd maar waar hij wel iets over kan vertellen. „Dan wil ik weten wat hij weet, zodat ik de beste verdediging kan voeren.

Het idee dat dit allemaal is bedoeld om advocaten te beschermen tegen intimidatie, klopt volgens Janssen niet. „Stel dat ik tegen een cliënt zeg dat het contact vertrouwelijk is en hij gewoon kan praten. Wat denk je dan dat die cliënt van mij vindt als dat achteraf niet blijkt te kloppen?”

Janssen stelt dat de nieuwe regels en de vele andere aanscherpingen zijn gebaseerd op enkele incidenten. „Het is niet zinnig om iedereen aan zo’n maatregel te onderwerpen. Pas het toe op individuele gevallen. Dan moet een strenge maatregel worden onderbouwd en kan een verdachte er bezwaar tegen maken. Nu is het een bot instrument dat advocaten niet helpt.”

Staatssecretaris Arno Rutte (VVD, Justitie en Veiligheid) toonde zich dinsdagavond, tegenover Janssen en Versluis aan tafel bij talkshow Pauw en De Wit, verbolgen over het feit dat advocaten zich keren tegen een democratisch tot stand gekomen wet. Hij vertelde ook dat hij volgende week met de advocatenorde in gesprek gaat over de uitvoering van de nieuwe regels.

Advocaten bij voorbaat verdacht

Het felle verzet tegen het visueel toezicht is een uiting van veel meer ergernis die al een hele tijd leeft onder strafrechtadvocaten. Zij vinden dat ze in toenemende mate worden vereenzelvigd met het gedrag van hun cliënten, blijkt uit een rondgang langs betrokken strafpleiters.

Net als het onbegrip over hun werk dat ze ontwaren bij officieren van justitie en rechters.

En de eerste die dat merkt is zijn belangenbehartiger. Wat moet je als advocaat doen als een criminele schuldeiser vraagt om een boodschap door te geven aan een cliënt die net is aangehouden, vraagt strafpleiter Sanne Schuurman zich hardop af. „Weigeren, natuurlijk. Wij mogen dit soort boodschappen niet doorgeven.”

Wat als de criminele schuldeiser in kwestie dreigt om een familielid van jouw cliënt te ontvoeren, of erger?

Sanne Schuurman
strafpleiter

Dat lijkt simpel, vertelt Schuurman die samen met de Orde van Advocaten een cursus weerbaarheid ontwikkelde. „Maar wat nou, als de criminele schuldeiser in kwestie dreigt om een familielid van jouw cliënt te ontvoeren, of erger? Wat moet je dan doen als strafrechtadvocaat?”

Schuurman heeft dit dilemma, dat hij hoorde van een collega, eens voorgelegd aan een officier van justitie. „

Het onbegrip voor de spagaat waar advocaten soms in zitten, leidt ertoe dat voortdurend wordt getwijfeld aan de integriteit van advocaten van een bepaalde categorie verdachten, vertelt een strafpleiter op voorwaarde van anonimiteit.

Hij maakt regelmatig mee dat een verzoek van de verdediging door het OM wordt neergezet als een poging om een strafzaak te traineren of een getuige verdacht te maken. Ook zijn er advocaten , zonder dat ze het wisten of achteraf op de hoogte zijn gesteld. Er zijn advocaten die door de veiligheidsdienst AIVD.

met de Marengozaak rond hoofdverdachte Ridouan Taghi. In die zaak zijn drie advocaten aangehouden op verdenking van het lidmaatschap van de criminele organisatie van Taghi. Ook zijn drie personen uit de kring van kroongetuige Nabil B. vermoord. Een van hen was Derk Wiersum, de advocaat van de kroongetuige.

Zijn gewelddadige dood heeft alle advocaten diep geraakt. In de periode daarna voelde bijna niemand zich veilig, vertelt een aantal betrokken strafpleiters. Het leek alsof alle togadragers – advocaten, officieren en rechters – het criminele conflict in werden getrokken waar de Marengozaak over ging.

Maar tijdens de eerste zitting in de Marengozaak na die moord in 2019? „Officieren en rechters werden onder zware beveiliging naar de rechtbank vervoerd”, vertelt een betrokkene. Begrijpelijk, maar voor advocaten was niks geregeld. Wij moesten onze auto maar op straat zetten en daarna met de meute naar de rechtbank lopen.”

Nu de strafzaak tegen Taghi dreigt te verzanden hebben ze de advocatuur ineens nodig

Louis de Leon
strafpleiter

Daarom oogst de oproep van het Amsterdamse hof aan advocaten om „hun verantwoordelijkheid” te nemen bij sommige strafrechtadvocaten cynisme. „Nu de strafzaak tegen Taghi dreigt te verzanden hebben ze de advocatuur ineens nodig”, stelt de Utrechtse strafpleiter Louis de Leon, een van de ondertekenaars van de brief.

De Leon verwijst naar een recente column van advocaat Nico Meijering die, sarcastisch, rechters en raadsheren oproept zichzelf bij de orde van advocaten te melden als advocaat van Taghi. Welke rechter steekt „zijn vinger op” om „de impasse” te doorbreken, vraagt Meijering in zijn column.

Desgevraagd zegt hij de frustratie van veel van zijn vakgenoten maar al te goed te begrijpen: „Ik herken het beeld en het lachen is mij inmiddels wel vergaan.”Visueel toezicht lost volgens hem niets op.

Volgens Meijering is het beter om te stoppen met deze „draconische” maatregelen. „Het heeft geen zin om alle strafrechtadvocaten over een kam scheren. Goedwillende cliënten wordt werken met hun advocaat onmogelijk gemaakt”, aldus Meijering. „En die enkele kwaadwillende kan nog altijd probleemloos met valt.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.