‘Duurste moderne kunstwerk ooit op een veiling’, meldde CNN. ‘De nacht van de moderne kunstgeschiedenis’, aldus The New York Times. De superlatieven die woensdagavond na de eerste kunstveiling van Sotheby’s New York dit najaar de wereld in werden gestuurd waren flink: het schilderij Portret van Elisabeth Lederer door Gustav Klimt, geschilderd tussen 1914 en 1916, had 236,4 miljoen dollar (inclusief veilingkosten) opgebracht.

Maar wat zegt zo’n recordbedrag eigenlijk? In de berichtgeving worden grote kunstveilingen sinds de records eind jaren 80 voor Vincent van Goghs Zonnebloemen als een soort seismograaf van de kunstwereld beschreven, alsof niet in de kunstgeschiedenisboeken maar in de veilingzaal de grote lijnen van de kunstgeschiedenis worden bepaald. Dus: laten zich aan de verkoop van dit tot voor kort nauwelijks bekende schilderij inderdaad trends aflezen?

Voordat de Weense schilder Klimt nu direct een nieuwe status kan worden aangemeten, moet het record eerst toch wat worden gerelativeerd. Het record voor Klimt betreft alleen de veilingwereld, het is het duurste moderne kunstwerk op een veiling, en het op één na duurst geveilde schilderij ooit, na de Salvator Mundi in 2017 (destijds 450,3 miljoen dollar, ondanks blijvende twijfel over Leonardo da Vinci als maker). Maar het schilderij van Klimt komt uiteindelijk ‘slechts’ op de tiende plaats van duurste schilderijen ter wereld, als er ook schilderijen in de particuliere verkoop én de inflatiecorrectie worden meegerekend. Klimt staat in die lijst daarmee toch nog achter moderne meesters als Cézanne, Gaugain en Picasso.

Publiekslieveling

Wel is Klimt nu de enige schilder die met twee doeken in deze top tien van duurste schilderijen staat – terwijl hij in 2023 ook al een Europees veilingrecord haalde met zijn Dame met waaier. Dat is weliswaar geen echte breuk in de hoogste prijzencategorie: de West-Europese moderne kunst uit de periode 1890-1955 beheerst deze al lang, en het zijn allemaal kunstenaars die óók het stempel van goedkeuring van de kunsthistorische wereld hebben. Maar Klimt is in vergelijking met andere moderne kunstenaars in die lijstjes eerder een voorzichtige vernieuwer. Klimt is al decennia een publiekslieveling op kunstposters (De Kus), maar het meer progressieve deel van de kunstwereld vond hem lang toch wat te zoet, te goud, te mooi. In de 21ste eeuw, toen modernistische vernieuwing minder belangrijk werd, is dat oordeel milder geworden. Je zou kunnen zeggen: zijn hogere kunsthistorische status is een wisselwerking aangegaan met nieuwe miljoenen op de markt. De BBC schrijft zelfs al lyrisch hoe Klimt in dit portret niets minder dan „Botticelli’s Geboorte van Venus voor een nieuw tijdperk opnieuw uitvindt„.

Klimts hogere kunsthistorische status is de laatste jaren een wisselwerking aangegaan met nieuwe miljoenen op de markt

Het verhaal rondom het schilderij laat daarbij zien hoe spannende verhalen rondom de herkomst van kunst steeds effectiever door de grote veilinghuizen als PR worden ingezet. In 1914 vroeg de Joodse industrieel Lederer aan de beroemde schilder Klimt het portret van zijn 20-jarige dochter Elisabeth te maken, Klimt had het twee jaar voor zijn dood af. Daarna werd het doek in 1938 door de nazi’s geroofd, zelf stierf Elisabeth berooid in 1944 aan een ziekte. Maar al in 1948 werd het doek aan de familie gerestitueerd, en kwam in 1985 in de collectie van miljardair Leonard Alan Lauder, een van de erfgenamen van het bekende cosmeticabedrijf Estée Lauder. Een deel van de collectie van Lauder, die midden 2025 stierf, werd woensdag geveild. Door dit verhaal van tragiek en terugkeer kreeg het werk voorafgaand aan de veiling al veel aandacht.

Onbekende koper

De vraag blijft dan over welke koper met honderden miljoenen dollars een stempel weet te drukken op dit soort ontwikkelingen in de kunstwereld. De identiteit van de koper is tot nu toe nog niet bekend gemaakt; na 20 minuten tussen zes bieders werd het hoogste bod per telefoon uitgebracht. Een ding is zeker: de lijst van duurste schilderijen wordt op dit moment beheerst door rijke Saoedi’s, Qatari en een Rus. De Salvator Mundi werd gekocht door een Saoedische prins; het werk zou bedoeld zijn voor een nieuw Saoedisch museum, maar het is tot nu toe nooit meer teruggezien.

En daarmee zegt de veilingrecordprijs vooral iets over de meest pragmatische wet van vraag en aanbod. De veilingmeester van Sotheby’s zei het voorafgaand aan het bieden al: deze verkoop „is een van de laatste mogelijkheden om een [portret] van deze betekenis van de kunstenaar te verwerven”. De race om steeds minder beschikbare kunstschatten wordt gevoerd onder een steeds kleiner groepje uiterst rijke kopers – en Klimt is daar nu een nieuwe winnaar. Komende weken, met de resultaten van de volgende najaarsveilingen, zal duidelijk worden wie er nog meer van profiteert.      

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.