Koning Willem-Alexander en prinses Amalia woonden donderdagmorgen een Bijzondere Verenigde Vergadering van de Eerste en de Tweede Kamer bij. Ze gingen terug naar het paleis met een boekje waarin de grondrechten staan afgedrukt.
Die grondrechten werden met voeten getreden toen Duitsland Nederland overheerste. Op 10 mei 1940 zou de Tweede Kamer debatteren over een wetsvoorstel voor de aanpak van –nota bene– landverraad. De bezetter stelde het parlement echter op non-actief en verbood de politieke partijen.
Binnenkomst van vorstelijke gasten onder geleide van beide Kamervoorzitters. beeld ANP, Koen van Weel
Na de bevrijding kwam er een noodparlement. Prinsjesdag 1945 was voor het noodkabinet Schermerhorn-Drees te vroeg om een troonrede te presenteren. Daarom sprak de vorstin die twee maanden later uit. Ze koos voor soberheid: een auto in plaats van de Gouden Koets, en donkere kleding vanwege de vele slachtoffers die de oorlog had geëist.
Zes parlementsleden die de oorlog niet overleefden worden herdacht
Lege planken
Videobeelden van die bijeenkomst worden nu getoond. Eerste Kamervoorzitter Vos opent de herdenking met een hamerslag – en deze keer breekt de hamer niet, zoals haar twee dagen eerder overkwam. Samen met Tweede Kamervoorzitter Van Campen –anderhalve dag na zijn opvallende verkiezing– blikt Vos terug. Op de oorlog waarin de vrijheid steeds meer werd ingeperkt. Op het bevrijdingsjaar waarin het parlement zich „herpakte”. Op de lege planken in de Handelingenkamer die symbool staan voor de vijf jaar waarin de parlementaire democratie niet functioneerde.
De zes parlementsleden die de oorlog niet overleefden, worden herdacht. De la Bella, Colijn, Wiardi Beckman, Van Gelderen, De Jong, De Visser. Vijf van hen kwamen om in Duitse gevangenschap, één pleegde op de dag van de Nederlandse capitulatie zelfmoord, samen met zijn vrouw en hun twee jongste kinderen. Met uitzondering van ARP-voorman Colijn waren ze socialist of communist. Drie van de zes waren Jood.
„Wees zuinig op de democratie”, is nu de boodschap van de Kamervoorzitters, beiden nog maar heel kort in functie. „Democratie is geen vanzelfsprekendheid. En het parlement is hoeder van de democratie.”
Dat vraagt om respectvol met elkaar omgaan, betoogt generaal b.d. Van Uhm. Pas dan worden politici staatslieden, „luisterend, verbindend, de rust bewarend”. Samenwerken voor het algemeen belang.
Koning en kroonprinses, geflankeerd door voorzitters van Eerste en Tweede Kamer. Rechts premier Schoof. beeld ANP, Koen van Weel
Op de dag van de eerste naoorlogse troonrede ging in Neuremberg het oorlogstribunaal van start. „Een van de fundamenten van de bestaande internationale rechtsorde”, zegt premier Schoof. Hij wijst ook op het „unieke Nederlandse overlegmodel” van werkgevers, werknemers en overheid. Allemaal verworvenheden die volgens hem moeten worden gekoesterd en beschermd.
Genegeerd bevel
Een video toont getuigenissen van drie huidige parlementariërs over oorlogssituaties. Van Rooijen (50PLUS) was nog geen drie jaar toen hij met zijn ouders en negentig andere inwoners van Druten een schuilplaats zocht in een molen. De drie Duitse soldaten die de molen moesten opblazen, voerden dat bevel niet uit.
Kamerlid Piri (GroenLinks-PvdA) vertelt hoe haar vader communistisch Hongarije ontvluchtte. VVD’er Ellian zegt dat zijn Iraanse vader en zijn Afghaanse moeder hun vaderland nooit zullen terugzien. Zelf wordt hij zwaar beveiligd, waardoor zijn gezin uiteenviel.
Begrensd
Een van de muziekstukken die ten gehore worden gebracht, is gecomponeerd door een Tsjech die in 1942 omkwam in een concentratiekamp. Dichter Myron Hamming brengt zijn gedachten over de toekomst onder woorden.
Koning, kroonprinses en de twee Kamervoorzitters met de kinderen die een kistje vol grondrechten binnendroegen en overhandigden. beeld ANP, Koen van Weel
Buiten de vergadering staan intussen twee kinderen klaar, met in hun handen een kistje. Ze lopen naar elkaar toe en de Kamervoorzitters gaan naast hen staan. Dan krijgen koning en kroonprinses een kistje overhandigd. In het kistje een glazen stolp. In die stolp een boekje. In dat boekje staan de grondrechten. De basis voor de constitutionele monarchie en parlementaire democratie in Nederland. Grondrechten die –zo zeggen de beide voorzitters– vrijheid waarborgen én begrenzen.
Bij het vertrek van de vorst en zijn troonopvolgster brengt een koperensemble de Hymne voor de Staten-Generaal ten gehore die in 2015 werd gecomponeerd voor een andere Bijzondere Verenigde Vergadering: bij het 200-jarig bestaan van Eerste en Tweede Kamer. 200 jaar, waarvan vijf jaar op non-actief.