Bij de Euraziatische steppe denk je waarschijnlijk aan eindeloze grasvlaktes, nomadenvolkeren en kuddes paarden. Maar 3500 jaar geleden rees er iets totaal anders op uit het uitgestrekte landschap: de skyline van een stedelijk centrum, compleet met woonblokken, een centraal gebouw en een eigen industriële zone voor de productie van brons.

Een internationale onderzoeksgroep heeft deze vergeten nederzetting nu voor het eerst volledig in kaart gebracht. De bruisende plek van weleer was zo’n 140 hectare groot en heet Semiyarka, oftewel de Stad van de Zeven Ravijnen.

Een stad waar niemand een stad verwachtte

Semiyarka ligt aan een uitloper van de Irtysh-rivier in het noordoosten van Kazachstan. De plek is al rond het jaar 2000 ontdekt, maar pas nu heeft een team van University College London (UCL) en Durham University de nederzetting uitgebreid onderzocht. De stad blijkt rond 1600 voor Christus te zijn gebouwd door gemeenschappen waarvan men altijd dacht dat ze halfnomadisch leefden.

“Dit is een van de meest opvallende archeologische ontdekkingen in deze regio in decennia”, zegt hoofdonderzoeker Miljana Radivojević (UCL Archaeology). “Semiyarka zet onze manier van denken over steppeculturen op z’n kop. De stad laat zien dat de mensen in het gebied in staat waren duurzame, georganiseerde nederzettingen te bouwen rond een grootschalige industrie. Je mag dit met recht de ‘urban hub’ van de steppe noemen.”

Een vergeten samenleving

Nu nog steeds zijn er twee rijen rechthoekige, lage aarden wallen van ongeveer een meter hoog zichtbaar. Dit blijken de fundamenten te zijn van huizen met meerdere kamers, netjes in rijen aangelegd. Daarnaast stuitten de archeologen op de resten van een monumentaal centraal gebouw, zeker twee keer zo groot als de woningen. Dit kan heel goed een ritueel centrum zijn geweest, een gemeenschappelijke ontmoetingsplaats of misschien het onderkomen van een vooraanstaande familie.

Een bronzen object dat gevonden is in Semiyarka. Foto: VK Merz & IK Merz

Onderzoeker Dan Lawrence (Durham University) benadrukt hoe bijzonder deze vondst is: “We hebben nog nooit zoiets gezien in deze regio. De schaal en opzet van Semiyarka zijn ongekend. De rechthoekige rijen woningen en het monumentale bouwwerk maken duidelijk dat deze gemeenschappen geavanceerde, geplande nederzettingen bouwden. Je kunt het vergelijken met de stedelijke centra van andere oude beschavingen.”

Industriestad in de bronstijd

Semiyarka lijkt een groot regionaal centrum voor de tinbronsproductie te zijn geweest. Dit is een legering van koper en tin met een hoog gehalte aan tin. Het is een erg sterk, hard en slijtvast materiaal. Tinbrons was het belangrijkste metaal van de bronstijd en de eerste legering die in de geschiedenis is gebruikt. In het zuidoosten van de stad trof het team een heuse industriële zone aan met smeltkroezen, slakken en afgewerkte tinbronsobjecten. Deze vondsten vormen het eerste harde bewijs dat er op de steppe niet alleen kleinschalige werkplaatsen bestonden, maar dat de locals complete productiecomplexen uit de grond hadden gestampt.

En dat is opmerkelijk, want ondanks de duizenden tinbronsartefacten in musea was er tot nu toe nauwelijks iets bekend over hoe en waar dit metaal in de steppe is vervaardigd. Alleen de latere nederzetting van Askaraly is al eerder gelinkt aan tinbronsproductie.

Maar Semiyarka laat zien dat de lokale bevolking al 3500 jaar geleden in staat was om een hele stadszone in te richten voor de productie van dit kostbare materiaal. Het lijkt er dan ook sterk op dat dit hele proces streng georganiseerd en gecontroleerd werd.

Een kruispunt van culturen

Het materiaal dat in Semiyarka is opgegraven, bestaande uit metalen werktuigen en aardewerk, koppelt de nederzetting vooral aan de Alekseevka-Sargary-groepen, die tot de eerste permanente bewoners van de regio behoorden. Maar er doken ook objecten op die typisch zijn voor de Cherkaskul-cultuur, een meer nomadisch volk. Semiyarka was dus duidelijk een regionaal handelscentrum waar verschillende groepen samenkwamen om goederen te verhandelen en kennis uit te wisselen. De kans is groot dat ze ook druk aan het kletsen waren over de fijne kneepjes van de metaalbewerking. De ligging van de stad bevestigt het beeld van een bruisende stad waar verschillende culturen samenkwamen: op een strategische hoogte, midden tussen handelsroutes, met zicht op zeven ravijnen en dicht bij de tin- en koperafzettingen van het Altaigebergte, precies de grondstoffen die de bronsindustrie nodig had.

Impact

“Ik onderzoek deze plek al jaren, maar dankzij deze internationale samenwerking begrijpen we Semiyarka nu pas echt”, zegt Viktor Merz van de Toraighyrov Universiteit, de wetenschapper die Semiyarka meer dan twintig jaar geleden als eerste op het spoor kwam. In de omgeving zijn inmiddels ook begraafplaatsen en tijdelijke kampen ontdekt uit dezelfde periode. Zo wordt het mogelijk om te reconstrueren hoe deze vroege stedelingen leefden, produceerden en handelden en welke impact hun industriële activiteiten hadden op het landschap. Semiyarka speelt daarmee een sleutelrol in de cruciale transitie van nomadisch leven naar een geplande, stedelijke samenleving. En dat midden op de uitgestrekte steppe, waar niemand een stad verwachtte.