‘Voor de meisjes’ ging eind september in première en trok in de eerste 6 weken al meer dan 250.000 bezoekers. In de succesvolle film gaan twee bevriende gezinnen met elkaar op vakantie in de Alpen. Tijdens de reis komen ze voor onmogelijke keuzes te staan als een van de kinderen een ernstig ongeluk krijgt. Een van de vaders steekt door alle stress vele peuken op.

Mensen zien roken doet roken

Maar dat er in 2025 nog rokende mensen te zien zijn in films, is niet meer van deze tijd, vinden organisaties die strijden voor een ‘rookvrije generatie’. Op die manier wordt volgens hen het slechte voorbeeld gegeven. Want ondanks dat de gezondheidsrisico’s van roken inmiddels wel breed bekend zijn, hebben paffende acteurs toch veel invloed, zegt woordvoerder Dave Krajenbrink van de Hartstichting.

Vooral op jongeren, legt hij uit. “Uit onderzoek blijkt dat jongeren die mensen zien roken in films en series twee keer zoveel kans hebben om zelf te gaan roken, en zelfs drie keer zoveel kans om te gaan vapen.” Juist daarom is het volgens hem ‘zo schadelijk dat roken en vapen nog zo vaak te zien zijn in films en series’.

‘Het kan makkelijk anders’

En dat weten filmmakers inmiddels ook, vertelt de woordvoerder. “De Hartstichting heeft samen met de andere organisaties van ‘Rookvrije Generatie’ vorig jaar een campagne gevoerd onder alle Nederlandse film- en tv-producenten.” Daarin zijn de makers erop gewezen wat de impact is van roken in films en series.

Onderdeel van die campagne was een filmpje waarin actrice Olivia Lonsdale en regisseur Tim Oliehoek vertellen over hoe makers roken in beeld kunnen vermijden. “Het kan dus makkelijk anders”, wil Krajenbrink benadrukken. “Maar in deze film is toch besloten om een hoofdrolspeler te laten roken.”

Artistieke vrijheid

Bij Keplerfilm, de producent van ‘Voor de meisjes’, zijn ze bekend met de campagne van ‘Rookvrije Generatie’, zegt directeur-producent Koji Nelissen. Hij zegt zich bewust te zijn van de impact die het tonen van een rokende acteur op het (jongere) publiek kan hebben.

Maar tegelijkertijd hecht Nelissen grote waarde aan de artistieke vrijheid die volgens hem essentieel is voor het vertellen van gelaagde verhalen. “Wanneer roken in onze films voorkomt, is dat nooit bedoeld om het gedrag te verheerlijken”, vertelt hij. “Integendeel, het is vaak een manier om menselijke imperfectie, kwetsbaarheid of innerlijke strijd zichtbaar te maken.”

‘Slapjanus die stiekem rookt’

In ‘Voor de meisjes’ is vader Danny, gespeeld door Fedja van Huêt, regelmatig rokend te zien, vooral in scènes waarin hij in gedachten is verzonken. Het rookgedrag is dan ook een subtiel onderdeel van zijn karakter, vindt Nelissen: een man met gewoontes, tekortkomingen en een zekere passiviteit.

“Danny is een slapjanus die stiekem rookt en zijn sigaretten buiten verbergt in een vogelhuisje”, zegt de filmproducent. Dat het personage rookt, is volgens hem ‘geen onderwerp van discussie geweest tijdens het maakproces, noch tussen de filmmakers en acteurs’.

Reclame is verboden

In Nederland is het al langer verboden om reclame te maken voor tabak en ook sponsoring door tabaksindustrie is streng verboden. Maar zijn paffende acteurs geen verkapte reclame? Filmproducent Nelissen benadrukt dat ‘Voor de meisjes’ op geen enkele manier is gesponsord door de tabaksindustrie.

Maar de Hartstichting is kritisch. “Rokende mensen in films en series laten zien, is geen artistieke vondst”, vindt woordvoerder Krajenbrink. “Je helpt hiermee de tabaksindustrie aan gratis reclame. Die heeft namelijk maar één doel: jongeren verslaafd maken.”

Ontmoedigingsbeleid

Toch zijn jongeren de afgelopen jaren minder gaan roken. Uit de Leefstijlmonitor van statistiekbureau CBS blijkt namelijk dat in 2023 16,1 procent van de tieners tussen de 12 en 16 jaar ooit eens heeft gerookt. 8 jaar eerder was dat nog 22,8 procent. Het aantal pubers dat dagelijks rookt, daalde ook: van 3,1 procent in 2015 naar 2,2 procent in 2023.

Maar daarvoor voert de overheid wel al decennia lang campagnes om roken te ontmoedigen. En niet voor niets: het Trimbos-instituut heeft berekend dat jaarlijks ruim 20.000 Nederlanders sterven aan de gevolgen van roken en bovendien zijn naar schatting 672.000 mensen er chronisch ziek door geworden. Dat kost de overheid vele miljarden euro’s per jaar.

2,3 miljoen euro subsidie

Terwijl de overheid veel geld uitgeeft om te voorkomen dat jongeren gaan roken, stopt diezelfde overheid ook geld in het Nederlands Filmfonds. En dat fonds gaf weer 2,3 miljoen euro subsidie aan de makers van ‘Voor de meisjes’, een film waarin een van de hoofdpersonages dus rokend te zien is. Schuurt dat niet?

Het Filmfonds laat in een reactie weten dat het roken ‘nooit promoot’ en dat dit ‘zeker onderwerp van gesprek binnen de sector’ is. Maar het fonds legt makers geen beperkingen in scenario’s op over zaken die in het echte leven schadelijk kunnen zijn, zoals roken. En wil dat ook niet: “Want dat zou raken aan de artistieke vrijheid van de maker.”

‘Maak hier een eind aan’

Ook de Hartstichting wil geen verbod op paffende acteurs in gesubsidieerde films en tv-series. Woordvoerder Krajenbrink zegt de artistieke vrijheid te respecteren. Maar hij vindt het tegelijkertijd wel wrang om te zien dat filmakers die de anti-rookcampagne van ‘Rookvrije Generatie’ kennen, er toch voor kiezen om hun personages te laten roken.

Krajenbrink benadrukt tot slot nog eens dat jongeren sneller geneigd zijn om te gaan roken en/of vapen als ze acteurs dat zien doen. “Daarom roepen we iedereen die onderdeel is van de huidige beeldcultuur op om een einde te maken aan het tonen van rokende mensen.”