Gehuld in een fluorescerend hesje en met een lange grijptang in de hand verzamelt Margaret Arnolds, voorzitter van de gemeenteraad, afval in de Johannesburgse achterstandswijk Hillbrow. „Ik ruim de troep op, zoals ik dat altijd al heb gedaan”, zegt Arnolds terwijl ze een dode rat in een vuilniszak stopt. De grond ligt bezaaid met vuilnis, dat er ogenschijnlijk al lange tijd ligt, zoals lege blikjes, plastic zakken en afgedankte kleding. „Als we de stad schoon willen hebben, dan moeten we zelf meehelpen”, vervolgt Arnolds kordaat.
De gemeenteraadsvoorzitter neemt deel aan de CEO City Clean up, een door de stad opgezette schoonmaakactie. Beschermd door een aanzienlijke politiemacht trekt een groep politici en prominenten uit het bedrijfsleven door de arme wijken om de straten schoon te vegen. Het stadsbestuur heeft tal van gemeentewerkers vooruit gestuurd om het grove werk op te knappen; zo hebben ze door daklozen gebouwde tenten afgebroken en al hun spullen, inclusief volledige bankstellen, opgeruimd.
De schoonmaakacties zijn onderdeel van een haastig opgezet charmeoffensief. Langs de belangrijke wegen prijken opeens aangeharkte bloemenperkjes en kunstwerken. Gaten in de weg en de stoep zijn gedicht en stoplichten die al jaren uit stonden werken weer. Ook president Cyril Ramaphosa heeft, voor draaiende camera’s, afval geprikt en bomen geplant.
Lees ook
G20-leiders zeggen nu ook: ultrarijken moeten meer belasting betalen. Maar straks zit Trump aan tafel
Op enige afstand van de schoonmakers hangt een tiental inwoners verveeld voor hun flat. Uit het portaal steekt een provisorisch geïnstalleerde buis naar buiten waaruit ongezuiverd rioolwater op de stoep vloeit. Rosemary (wil niet met haar achternaam in de krant) kijkt argwanend naar de voorbijtrekkende stoet. „Arnolds is nog nooit in Hillbrow geweest en na deze PR-campagne zien we haar hier ook nooit meer”, klaagt de 71-jarige vrouw, die al bijna haar hele leven in de wijk woont. „De regering en het stadsbestuur willen verdoezelen hoe zwaar wij hier lijden”, vult mede-flatbewoner Stanley Sithole aan.
Medewerkers van het stadspark planten bloemen langs een van de belangrijkste snelwegen van Johannesburg.
Foto Jerome Delay / AP
Zoom in
Verval
Vanwege het Zuid-Afrikaanse voorzitterschap landt de G20-top voor het eerst in de geschiedenis op het continent. Voor de organisatie van het overleg kon de regering niet om Johannesburg heen; de stad heeft met afstand de grootste economie van Afrika.
Maar de stad, die de afgelopen vijf jaar negen burgemeesters heeft versleten, is na jarenlang wanbestuur in verval geraakt. Sommige wijken zitten geregeld weken zonder stromend water, de elektriciteit valt vaak uit, het wegdek is op verschillende plekken een gatenkaas en de straatverlichting werkt niet.
Vooral in het centrum van de stad en de aanpalende wijken als Hillbrow is de aftakeling duidelijk zichtbaar. Na de afschaffing van de Apartheid zijn de rijke inwoners hier weggetrokken uit angst voor groeiende criminaliteit en het wegvallen van publieke diensten. Meer dan honderd woontorens en voormalige kantoorgebouwen zijn overgenomen door criminelen, die de kamers vervolgens verhuren aan kansarme arbeidsmigranten en Zuid-Afrikanen.
De regering zegt dat we meer banen krijgen in Zuid-Afrika dankzij de G20. Maar die banen zullen heus niet gecreëerd worden in Hillbrow
Stanley Sithole
bewoner Hillbrow
Afgesloten van elektriciteit en water en zonder vuilnisophaaldienst, leven de bewoners in mensonterende omstandigheden. Het is bovendien levensgevaarlijk: bewoners koken op gasbrandertjes en als er brand uitbreekt, is er geen water om het vuur te doven.
De straten in Johannesburg zijn ernstig vervuild.
Foto Emmanuel Croset/AFP
Zoom in
De straten van Johannesburg zijn ernstig vervuild.
Foto Emmanuel Croset/AFP
Zoom in
Leegloop tegengaan
Bij een recent bezoek aan Johannesburg – waar hij overigens zelf woont – zei Ramaphosa „geschokt” te zijn over de staat waarin de „vieze” stad zich bevindt. Met de G20-top in het verschiet richtte hij een taskforce op om de metropool op te schonen.
Voor de stad is het belangrijk dat de bezoekers van de G20 een positief beeld van de stad krijgen, zegt Isaac Khambule, professor politieke economie aan de Universiteit van Johannesburg. „De stad wil graag nieuwe bedrijven en investeringen aantrekken, want op dit moment loopt Johannesburg leeg. De gemeente verliest de concurrentiestrijd met Kaapstad, dat veel bedrijven aantrekt omdat deze stad beter bestuurd wordt.”
Het politieke klimaat op het wereldtoneel haalt de glans echter voor een deel van deze top af. Het regent afzeggingen. De Amerikaanse president Donald Trump, die Zuid-Afrika valselijk beschuldigt van een genocide op witte boeren, boycot de bijeenkomst. Ook zijn Argentijnse ambtsgenoot Javier Milei liet „uit solidariteit” met Washington verstek gaan, maar stuurt wel zijn minister van Buitenlandse Zaken. Andere afwezigen: de Russische president Vladimir Poetin, het Chinese staatshoofd Xi Jinping en de Mexicaanse president Claudia Sheinbaum Pardo, al laten zij zich om uiteenlopende redenen wel vertegenwoordigen door een delegatie.
Geen invloed
Hoewel gemeenteraadsvoorzitter Arnolds meent dat de opknapbeurt van de stad niets te maken heeft met de G20 en dat de werkzaamheden ook na de top door zullen gaan, acht professor Khambule die kans klein. „Als je kijkt naar de geschiedenis dan maakt de politieke leiding alleen geld vrij voor deze initiatieven tijdens speciale gebeurtenissen, zoals verkiezingen. Het is pijnlijk, maar het bestuur geeft niet om zijn inwoners.”
Voor zijn flat in Hillbrow kijkt Stanley Sithole toe hoe een moeder haar zes kinderen over het stroompje rioolwater tilt. Hij vertelt dat de vrouw het schoolgeld voor haar kinderen niet kan opbrengen. De werkloosheid in de wijk wordt geschat op 50 procent. „De regering zegt dat we dankzij de G20 meer banen krijgen in Zuid-Afrika”, zegt Sithole. „Maar die banen zullen heus niet gecreëerd worden in Hillbrow. Ik verwacht niets van de G20, wij hebben toch geen invloed op wat daar besproken wordt.”
Lees ook
De G20 praat opeens over het extra belasten van miljardairs. Moeten Musk en Bezos straks meer betalen?
Een stratenveger aan het werk naast een vernield G20-bord buiten het Nasrec Expo Center in Johannesburg.
Foto CAMILLA RICHETTI / AFP
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.