België heeft goede redenen om zich te verzetten tegen het Europese plan om de 193 miljard euro aan Russische tegoeden die bij Euroclear zijn gestald, te gebruiken om Oekraïne te steunen. Als geld uit een ander land zomaar kan worden gebruikt, ondermijn je het vertrouwen in de rechtsstaat. Gaan beleggers Europa of België mijden omdat hun hetzelfde kan overkomen? dat Rusland of Euroclear (’s werelds grootste afwikkelaar voor effectentransacties) een rechtszaak begint als deze tegoeden worden aangesproken, is niet denkbeeldig. België eist terecht Europese solidariteit, anders is het aansprakelijk. Euroclear-topvrouw Valérie Urbain zei deze week in Le Monde dat zij nieuws over deze kwestie vaak uit de krant moet halen. Ongelooflijk, dat niemand de moeite neemt om haar in te lichten. Als het gebruik van de Russische tegoeden juridisch niet waterdicht is, zegt zij, is een rechtszaak „niet uitgesloten”.

Toch lijkt het erop dat België, en mevrouw Urbain, door de pomp moeten gaan. Of deels. Want bij alle crises zoekt Europa altijd zoveel mogelijk economische oplossingen. Lidstaten poolen makkelijker voor economische oplossingen dan voor politieke. Met de oorlog in Oekraïne, waarvan de afloop van existentieel belang is voor Europa (het ‘vredesplan’ van Trump en Poetin is daarom extreem zorgwekkend), is het niet anders.

Tachtig jaar lang was Amerika Europa’s veiligheidsgarantie. Nu Amerika uitcheckt (Roemenië krijgt een troepenreductie van 2.000 naar 1.000 soldaten, andere landen zullen volgen), is Oekraïne de Europese veiligheidsgarantie. Het is nu aan Oekraïne om de Russen weg te houden bij de poorten van Europa. Een fundamentele verschuiving.

Alles wat Europa doet in deze oorlog, is economisch van aard: sancties tegen Rusland; afkicken van Russische energie; Europese wapenaankopen voor Kyiv; NAVO-landen die in defensie investeren in ruil voor wat Amerikaanse politieke goodwill; Oekraïne de interne markt op trekken (meerderheidsbesluitvorming, dus Hongarije kan niets blokkeren); investeringen in de Europese wapenindustrie. 

Het is houtje-touwtje, verre van perfect – maar wel de enige manier waarop Europa vooruitkomt

Europa’s grootste probleem is veiligheid. Maar dit zijn allemaal economische oplossingen. Zo is het altijd geweest. Sinds de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1952 – waarbij Frankrijk, Duitsland, Italië en de Benelux hun oorlogsindustrieën onder overkoepelend gezag plaatsten zodat ze geen oorlog meer konden voeren – zijn vrede en veiligheid gekoppeld aan de economie. Op dat terrein toonden landen, toen al, minder weerstand tegen Europese oplossingen dan op het vlak van buitenlandpolitiek en veiligheid. Dat lag in het hart van de nationale soevereiniteit. Hoofdsteden wilden dat vooral zo houden.

Het werkte in 1952, schreef Kiran Klaus Patel, hoogleraar Europese geschiedenis aan de universiteit van München in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Het werkte na de val van de Muur. En nu opnieuw. Politieke integratie heeft vaak minder succes. De Europese Defensiegemeenschap (inclusief Europees leger) strandde in 1954 op een Frans nee. De Raad van Europa, die over mensenrechten gaat, verpieterde met de jaren: politiek te gevoelig. Politieke afspraken uit het Verdrag van Maastricht (1992) liepen moeizaam. Sommigen wilden geen sociaal Europa (het Europese minimumloon) of Schengen. Maar de interne markt en de euro werden „de hartkamers van het systeem: een stabiele munt maakte handel eenvoudiger, en beide leidden tot nieuwe welvaart”.

Tijdens de pandemie kocht Europa collectief vaccins en gebruikte het eurobonds om de economie te stimuleren. Nu zet het opnieuw de economie in als motor van integratie. Want integratie is en blijft het. Als Europa met grote politieke stappen begint, wordt het niks: veel lidstaten verzetten zich tegen hervormingen zoals opheffing van het veto of een Europees leger. Ook de Europese diplomatie is zwak. Hoofdsteden gunnen die dienst geen succesjes en bezuinigen er constant op. Stap voor stap, via de markt, werkt Europa beter. Na verloop van tijd volgen vaak voorzichtige politieke hervormingen. Het is houtje-touwtje, verre van perfect – maar de enige manier waarop Europa vooruitkomt.

Daarom blijft iedereen zoeken naar manieren om de Russische tegoeden te gebruiken zonder ze bij Euroclear weg te halen. In de hoop natuurlijk dat Trump Oekraïne, en daarmee Europa, niet aan Poetin uitlevert. Want dan volstaan economische oplossingen niet meer.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.