ANP
Vandaag begint de rechtszaak tegen een van de belangrijkste defensiebedrijven van Nederland: scheepsbouwer Damen Shipyards. Dat bedrijf wordt verdacht van het omzeilen van sancties, opgelegd aan Rusland. “Het is een unieke zaak”, zegt Michiel Zwinkels, hoofdofficier van justitie, in Nieuwsuur. Niet eerder werd een groot Europees defensieconcern vervolgd voor sanctieontwijking.
Damen bouwt marineschepen voor Nederland en andere NAVO-landen. De overheid vindt het bedrijf van “nationaal strategisch belang”. “Er komt daardoor meer spanning bij kijken, er ligt meer druk op zo’n zaak”, zegt Zwinkels. “Maar wanneer een bedrijf dat van belang is voor de Nederlandse defensie-industrie wordt verdacht van het omzeilen van sancties tegen Rusland, is het misschien wel extra belangrijk om dit aan de rechter voor te leggen.”
Het OM verdenkt de scheepsbouwer ervan sancties te hebben overtreden om scheepsonderdelen naar Rusland te kunnen exporteren. Het bedrijf zou hiervoor veertien keer vervalste uitvoeraangiften voor dekkranen hebben ingediend bij de douane. Die kranen worden gebruikt op schepen voor de krabbenvangst.
Uit onderzoek van Nieuwsuur bleek vorig jaar dat Damen niet alleen in 2022, zoals uit de aanklacht van justitie blijkt, maar ook in de jaren erna nog honderden onderdelen aan Rusland heeft geleverd voor ditzelfde project. Dat gebeurde met een omweg, via bedrijven in China en Turkije. Damen ontkende destijds dat het handelde in strijd met de sancties.
130 onderzoeken
Sinds de Russische inval in 2022 is de douane meer dan 100 onderzoeken gestart naar overtredingen van de Ruslandsancties. En de fiscale opsporingsdienst FIOD 30. Veel zaken worden door schikkingen afgedaan en slechts enkelen komen voor de rechter. Nederland is een van de koplopers in Europa als het gaat om het aantal veroordelingen voor het overtreden van de sanctiewet.
“Nederland is een exportland”, zo verklaart Zwinkels het hoge aantal zaken, “maar sanctieontduiking heeft ook topprioriteit bij het OM.” Hij ziet dat bedrijven steeds inventiever worden. “In het begin zagen we vooral bedrijven die de regels nog niet goed kenden of niet volledig waren met wat ze invulden. Tegenwoordig zien we een verschuiving naar steeds geavanceerdere methodes. Er worden bijvoorbeeld valse websites opgetuigd die als enige doel hebben de opsporing te bemoeilijken.”
Hogere straf
De hoofdofficier voegt toe dat het OM geholpen zou zijn met een hogere strafmaat voor sanctieomzeiling. Op economische delicten, waar sanctieomzeiling onder valt, staat een gevangenisstraf van maximaal zes jaar. In andere landen, zoals Duitsland, ligt die straf hoger.
“Uiteindelijk is dit aan de wetgever, maar het zou in sommige zaken wel helpen”, zegt Zwinkels. Hij legt uit dat een hogere maximumstraf het OM meer mogelijkheden geeft om opsporingsmiddelen in te zetten. “Sommige van die middelen zijn namelijk gekoppeld aan een strafmaximum. Een woning afluisteren of een computer hacken kan bijvoorbeeld pas bij een strafmaximum van acht jaar of meer.”
Corruptie
Naast de zaak omtrent sanctieomzeilingen wordt Damen ook vervolgd voor corruptie. Dit deel van de zaak begon al acht jaar geleden met een inval door de FIOD bij het bedrijf. Damen zou ambtenaren in allerlei landen hebben omgekocht om zo meer schepen te kunnen verkopen.
Een eventuele veroordeling voor corruptie heeft grote gevolgen: Damen mag dan mogelijk jarenlang geen overheidsorders uitvoeren.
Beide verwijten worden vandaag nog niet inhoudelijk behandeld in de rechtbank. Het zijn voorbereidende zittingen. Damen schrijft in een reactie de rechtszaak “vol vertrouwen” tegemoet te gaan, “en krijgt daarin eindelijk de kans uit te leggen dat de vermoedens van het OM niet kloppen.”
In deze video legt Nieuwsuur uit hoe Rusland via Damen sancties wist te ontwijken: