Zichtbaar opgelucht heeft de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa de G20-top in Johannesburg met een hamerslag afgesloten. Ondanks een boycot van de Verenigde Staten en bezwaren van de Amerikaanse president Donald Trump tegen de progressieve agenda onder het voorzitterschap van Zuid-Afrika, hebben de aanwezige G20-landen een overeenkomst bereikt. De VS meden de top wegens onterechte beschuldigingen dat witte boeren in Zuid-Afrika het slachtoffer zouden zijn van een genocide.
Hoewel Trump eiste dat er in de afwezigheid van de VS geen slotverklaring zou komen, kwam die er al op zaterdag, de eerste dag van dit tweedaags beraad. Dat is hoogst ongebruikelijk – normaal gesproken komt de slotverklaring pas aan het eind van het overleg. Ook de manier waarop de overeenstemming naar buiten is gebracht, was opvallend.
Na de openingsspeech van Ramaphosa bleef de camera draaien, anders dan afgesproken. De president ging, eveneens ongebruikelijk, direct over tot stemming door handopsteken. Hoewel de camera alleen op Ramaphosa gericht bleef, was te zien hoe hij concludeerde dat er „overweldigende steun” voor de concepttekst van de slotverklaring was en dat de aanwezige landen deze „nu aannemen”. Later op de dag kwam de slotverklaring naar buiten.
Lange neus
In het dertig pagina’s tellende document richten de aanwezige G20-landen zich voornamelijk op de impact van klimaatverandering, het streven naar internationale vrede en het verlichten van de schuldenlast waaronder arme landen gebukt gaan. Met de overeenkomst maken de aanwezige G20-landen een lange neus naar de regering-Trump. „Wij laten ons niet pesten”, zei Ramaphosa al bij aanvang van de top.
Wij laten ons niet pesten
Cyril Ramaphosa
president Zuid-Afrika
De vroege presentatie van het document ontnam Argentinië, dat had ingestemd met de concepttekst, de kans om op een later moment terug te krabbelen. De Argentijnse rechts-populistische president Javier Milei geldt als een trouwe bondgenoot van Trump en was kritisch op de progressieve G20-agenda die Zuid-Afrika als voorzitter heeft nagestreefd. In de voorbereidende vergaderingen, die in het afgelopen jaar hebben plaatsgevonden, had Argentinië zich herhaaldelijk op het laatste moment plots tegen deelresoluties gestemd of steun ingetrokken.
Uit solidariteit met Trump zei Milei af voor dit overleg voor staatshoofden. Zijn vertegenwoordiger, minister van Buitenlandse Zaken Pablo Quirno, leek overrompeld door het handige spel van Ramaphosa. „Hoewel Argentinië de verklaring niet kan onderschrijven, blijft het toegewijd aan de geest van de samenwerking die de G20 kenmerkt”, zei Quirno na de presentatie van het slotakkoord.
Lees ook
Afzeggingen en een Amerikaanse boycot: gaat het wel goed met de G20?
Zuid-Afrika heeft hier echter geen boodschap aan. „Nu de verklaring is aangenomen gaan de aanwezige G20-landen die toepassen”, zei de Zuid-Afrikaanse minister binnen het presidentschap Khumbudzo Ntshavheni, de rechterhand van Ramaphosa, tegen journalisten. „Daar hebben we niemand anders bij nodig”, vervolgde Ntshavheni, doelend op de afwezigheid van de VS.
Opsteker voor multilateralisme
Ook andere lidstaten wilden de top niet laten ondermijnen door de regering-Trump. „Het is jammer, maar dit mag ons niet blokkeren”, zei de Franse president Emmanuel Macron over de afwezigheid van de VS. „Het is onze taak om samen te werken, want we worden geconfronteerd met veel uitdagingen.”
Dat de G20-landen tegen de zin van de VS tot een slotverklaring zijn gekomen is een opsteker voor het multilateralisme, waar Trump afkeer van heeft. De Amerikaanse president geeft de voorkeur aan bilaterale overeenkomsten.
Vooral landen uit het globale zuiden lijken te willen inwrijven dat de top ook zonder de VS een succes is
Vooral landen uit het globale zuiden lijken te willen inwrijven dat de top ook zonder de VS een succes is. Geflankeerd door de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva en de voorzitter van de Afrikaanse Unie, de Angolese president João Lourenço, vierde Ramaphosa de slotverklaring van de top tijdens het foto-moment. De leiders aan weerszijden van Ramaphosa hebben een appeltje te schillen met Trump: de VS legden Brazilië afgelopen juli een handelstarief van 50 procent op. De Afrikaanse Unie is uiterst ontstemd met de visarestricties die Trump sinds juni heeft ingesteld voor inwoners van tien Afrikaanse landen.
Deze gezamenlijke verklaring is het sluitstuk van vier opeenvolgende jaren dat landen uit het globale zuiden het voorzitterschap bekleed hebben. Zij hebben zich ingezet om de machtsbalans op het economische wereldtoneel evenwichtiger te maken. Komend jaar is het voorzitterschap in handen van de VS, dus een koerswijziging ligt voor de hand. Trump heeft al aangekondigd dat hij in 2026 de „legitimiteit” van de G20 wil „herstellen”.
Lees ook
Voor het bezoek van de G20-leiders zetten politici zich plots in om verwaarloosd Johannesburg op te poetsen
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.