Als Palestijns-Amerikaanse wetenschapper ziet hij de academische vrijheid op twee fronten afbrokkelen of zelfs verdwijnen. In Gaza, waar geen universiteit meer overeind staat én in Amerika, waar de regering-Trump de aanval heeft geopend op de ‘linkse’ universitaire wereld. „Wat we daar nu meemaken is een weergaloze aanval op de academische vrijheid”, zegt Beshara Doumani, hoogleraar Palestijnse Studies aan Brown University.
Doumani (1957), vorige week in Nederland voor een lezing aan de Universiteit Leiden, is sinds 2020 hoogleraar Palestijnse Studies aan Brown University in Rhode Island – de eerste vaste leerstoel op dat terrein in de VS. Hij kan bogen op een lange academische ervaring, van kust tot kust. Hij was hoogleraar aan de universiteit van Pennsylvania en aan die van Berkeley in Californië.
Zijn hele loopbaan zet Doumani zich in voor herwaardering van de Palestijnse geschiedenis in onderzoek naar het Midden-Oosten, waaruit die grotendeels is verdwenen of wordt genegeerd. Geboren in Saoedi-Arabië in een Palestijns vluchtelingengezin, opgegroeid in Libanon en de VS kent hij ook de Palestijnse gebieden goed. Hij was bestuursvoorzitter van de Bir Zeit universiteit op de Westelijke Jordaanoever (2021-2023), Ruim een half jaar voor de fatale datum van 7 oktober 2023 bezocht hij met een delegatie Palestijnse bestuurders enkele universiteiten in Gaza.
Hij werd er verrast. „Ik stond ervan te kijken hoezeer ze erin geslaagd waren die universiteiten op te bouwen ondanks de reeks oorlogen waar ze in twintig jaar mee te maken hadden gekregen. Sommige van die universiteiten waren begonnen in tentenkampen, toen kwamen de barakken en daarna de gebouwen, met internationale steun. Ze hadden grote ambities, met name de geneeskundestudies en tandheelkundige opleidingen. Het waren hoopvolle plaatsen. Nu is er niets meer van over. Alles is verwoest.”
Volgens Israël was Hamas de baas op die universiteiten.
Beshara Doumani.
foto ANNABEL OOSTEWEEGHEL
Zoom in
„De Palestijnse academische wereld is niet immuun voor politiek, net zomin als die in Israël. Natuurlijk niet. Maar van wat Israël beweert, dat die universiteiten opleidingscentra voor terroristen waren heb ik tijdens dat korte bezoek niets gemerkt. Wat ik zag was vooral hoe normaal het eraan toeging en hoe trots ze waren op nieuwe apparatuur of tandheelkundige stoelen, nog in het plastic. Ze zagen een toekomst voor zich en die is nu compleet vernietigd.”
Ziet u inmiddels iets van wederopbouw?
„Nee. Mensen denken dat de genocide nu voorbij is met de wapenstilstand, maar dat is een misverstand. Genocide is niet alleen het doden van mensen. Israël is bezig systematisch alles te vernietigen dat Palestijns leven mogelijk maakt, van de watervoorziening tot scholen, gebedshuizen, woningen. Dat betekent overigens ook dat allerlei documenten en eigendomspapieren verloren zijn gegaan, dat hoort bij het creëren van rechteloosheid. De etnische zuivering die we in de oorlogen van 1948 en 1967 zagen, gaat dus gewoon door. Het is een langdurig proces, een tektonische verschuiving afgewisseld met soms een hevige aardbeving, zoals na 7 oktober. Op de Westelijke Jordaanoever zie je nu ook een snelle escalatie van kolonistengeweld. Ik ben medeoprichter van een Palestijns museum bij Ramallah met een mooie collectie van Palestijnse kunst en ander erfgoed. Dat is gelukkig nog ongeschonden.”
Vindt u dat Nederlandse universiteiten Israël moeten boycotten?
„Dat is aan Nederlanders om te bepalen. Boycots zijn een vreedzame manier om mensen te mobiliseren en onrecht te bestrijden. Als dat een goede strategie was voor Zuid-Afrika, waarom zou het dan ineens niet bruikbaar mogen zijn voor de Palestijnen? Als je moet kiezen tussen geweld en geweldloos protest, lijkt de keus me duidelijk.”
Meent u dat Hamas in Gaza nog een rol kan spelen na 7 oktober?
„Als historicus vind ik het moeilijk daar iets over te zeggen. Feit is dat Hamas de macht had in Gaza en er nog weinig alternatieven zijn. Israël steunt nu milities, vaak afkomstig uit criminele bendes, die zie ik niet de plaats van Hamas innemen. Maar er zal ook zeker veel kritiek zijn van Palestijnen die zich na alle verwoesting afvragen hoe we hierin zijn terechtgekomen en welke uitwegen er zijn. Tegelijk is het bestaan van Hamas altijd een uitkomst geweest voor Israël omdat het kritiek, zelfs die op Netanyahu, kan afdoen als steun voor Hamas. Ook dat is een manier om Palestijnen hun rechten te ontzeggen.”
In de VS valt de regering nu de universiteiten aan, ook de uwe.
„Mijn leerstoel wordt betaald uit een permanente donatie, de endowment van de universiteit. Dat is cruciaal. Gelukkig, want in Amerika worden Palestijnse studies nu aangevallen en gedemoniseerd. Ook dat is niet nieuw, de schaal en intensiteit waarmee het gebeurt wel.”
Bij Project 2025, een blauwdruk voor de tweede termijn van Trump, hoort het ‘plan-Esther’, een afrekening met pro-Palestijns activisme.
„De regering wil de universiteiten op de knieën hebben, net als advocatenkantoren en media, en probeert dat op drie manieren te bereiken. Ten eerste met een opportunistisch beroep op antidiscriminatiewetgeving. Die wordt gebruikt om universiteiten van antisemitisme te beschuldigen en sancties te treffen zoals het bevriezen van fondsen. Twee: door het officieel omarmen van de antisemitismedefinitie van de International Holocaust Remembrance Alliance, die ook bepaalde kritiek op Israël antisemitisch noemt. Ook Harvard heeft die inmiddels overgenomen. Terwijl zelfs een van de opstellers ervan heeft gezegd dat het nooit de bedoeling was die op zo’n manier te gebruiken.
„En als derde is er dat plan-Esther, een grootschalige campagne om Palestijnse kritiek op Israël verdacht te maken of te criminaliseren als steun voor terrorisme. De effecten daarvan reiken veel verder dan Palestijnse studies, het gaat om een afrekening met het idee van universiteiten als vrijplaatsen voor kritisch denken.”
Uw eigen universiteit, Brown, kwam er nog genadig vanaf met een ‘boete’ van 50 miljoen dollar maar behoud van academische vrijheid.
„Dat is een misvatting. Je zou kunnen denken dat Brown er gunstig uitsprong vergeleken met bijvoorbeeld Columbia University in New York, dat 200 miljoen moest betalen. Maar dat is niet de kern van de zaak. Wat al die overeenkomsten met universiteiten gemeen hebben, is dat ze de staat inzage geven in massa’s data van studenten en stafleden, wie er worden toegelaten en in dienst genomen. Dat is een geweldige machtsgreep in het hoger onderwijs.”
De universiteit heeft wel Trumps aanbod verworpen om ‘brave’ universiteiten een voorkeursbehandeling te geven met subsidies.
„Iederéén heeft dat verworpen. Dat was een ronduit klungelige poging van de regering om universiteiten in het gareel te krijgen. Zelfs instellingen die bereid waren door de knieën te gaan hebben dat aanbod afgewezen. Dat wil nog niet zeggen dat ze uit de gevarenzone zijn.”
U bent nu met sabbatical. Bent u gerust op uw terugkeer naar de VS?
„Je kunt nergens op gerust zijn. Ik ben ervan overtuigd dat Brown achter mijn leerstoel zal blijven staan. Maar we zien dingen gebeuren die we een paar jaar geleden niet voor mogelijk hadden gehouden.”
Schrijf je in voor de nieuwsbrief NRC Wetenschap
Op de hoogte van kleine ontdekkingen, wilde theorieën, onverwachte inzichten en alles daar tussenin
Inschrijven
Uitschrijven
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.