“Vier kenners zijn vertrokken, één Kamerlid is behouden en er is één potentieel nieuwe deskundige voor teruggekomen.” Dat is de analyse van technologie-expert en voormalig toezichthouder van inlichtingendienst AIVD Bert Hubert de Kamerverkiezingen. Op 150 Kamerleden een niet al te beste score.

‘Maak digitale zaken veel belangrijker’

“Het zijn er in elk geval twee,” zegt hoogleraar digitalisering Reijer Passchier, verbonden aan de Open Universiteit en Universiteit Leiden, nog enigszins hoopvol. “Andere Kamerleden kunnen zich natuurlijk nog gaan ontwikkelen tot die digitaliserings-experts.”

De boodschap van beiden is duidelijk: maak digitale zaken de komende kabinetsperiode veel belangrijker. Alles wat de overheid doet is niet meer te doen zonder digitale middelen, terwijl we de controle op die middelen volledig uit handen hebben gegeven.

Big tech machtiger dan staten

“De meest fundamentele waarden van onze democratische rechtsstaat staan onder druk”, benadrukt Passchier. “Asielmigratie krijgt veel aandacht op dit moment, maar de consequenties zijn minder groot dan wat er bij digitalisering op het spel staat.”

Passchier wijst alleen al op de afhankelijkheid van Amerikaanse bedrijven. “Grote delen van de overheid draaien op Microsoft. Als dat uitvalt, hebben we geen overheid meer, geen NS, geen vitale infrastructuur. Deze grote technologiebedrijven zijn in veel opzichten machtiger dan staten of zelfs de Europese Unie.”

NerdVote

Het thema heeft volgens Hubert nog altijd geen hoge prioriteit bij veel partijen. “Van de ruim 1000 kandidaat-Kamerleden op wie we afgelopen maand konden stemmen, hadden slechts vier kandidaten met een verkiesbare plek echt verstand van computers.”

En dus sloeg Hubert al vóór de verkiezingen met een groep gelijkgezinden de handen ineen om te voorkomen dat cruciale IT-kennis zou weglekken uit de Tweede Kamer. Met de campagne NerdVote is geprobeerd ‘het beetje digitaal talent’ dat er in de Tweede Kamer rondliep te behouden.

Kathmann behouden

“We hebben voorkomen dat de boot in z’n geheel zinkt, maar hij hangt wel scheef”, zegt Hubert. “De Kamer heeft een commissie Digitale Zaken. Die doet echt goed werk, het overstijgt partijen. Wij wilden voorkomen dat die hele commissie vervangen zou worden. We hadden de hoop tenminste een digitaal vaardig Kamerlid te behouden. En dat is gelukt.”

GroenLinks-PvdA-Kamerlid Barbara Kathmann is die bewuste parlementariër. Ze stond op een onverkiesbare 32ste plek, maar dankzij 29.633 voorkeurstemmen kwam ze alsnog in de Kamer. De afgelopen twee jaar zette ze met collega’s van NSC, D66, Volt en de PVV de opslag van Nederlandse overheidsgegevens op Amerikaanse servers op de agenda. Ook loodste ze met NSC de oprichting van een onafhankelijke AI-raad door de Kamer.

Haagse Bermudadriehoek

“Ik ben de enige uit de commissie Digitale Zaken die doorgaat en die kennis meeneemt”, constateert Kathmann. “Alles wat we doen is digitaal, de overheid is digitaal, onze economie is digitaal en ondertussen is het in Den Haag minimaal belangrijk. Dat is gevaarlijk. Het is een reële situatie: iemand als Trump kan als hij dat wil de Nederlandse overheid uitzetten.”

In het roddelcircuit van Den Haag wordt de commissie Digitale Zaken volgens Kathmann ook wel de ‘Haagse Bermudadriehoek’ genoemd. “Wat daarin nooit lukt is profiel maken als politicus Er is geen aparte minister en dus is er geen geld te verdelen, dan vinden politici het al snel niet sexy.”

Digitale ongelukken

Het leidt volgens Kathmann op heel veel plekken tot digitale ongelukken. “Neem bijvoorbeeld het datalek bij het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Meer dan 1 miljoen vrouwen getroffen en eigenlijk is het veel te stil in Den Haag.”

Nog een voorbeeld. “Toen ik onlangs hoorde dat de belastingdienst ook weer rücksichtslos al haar data in de Amerikaanse cloud gaat parkeren, werd ik ook weer heel boos. Zet als overheid in elk geval stappen om elementaire delen zoals de belastingdienst uit de Amerikaanse cloud te halen en de plaatsen in een eigen Rijkscloud.”

Postkamer naar Amerika

Alleen een sterke commissie Digitale Zaken kan de regering bij de les houden, zeggen de experts. “De commissie kon afgelopen jaar bijvoorbeeld voorkomen dat er een Europese maatregel werd doorgevoerd om privécommunicatie op onze telefoons te scannen op illegale inhoud”, volgens Hubert.

“Een ander voorbeeld is dat Nederland gewoon op het punt stond alle e-mail van de overheid naar Amerika te uploaden. Het is alsof je de postkamer van de overheid vestigt in de Amerikaanse ambassade. Alle brieven gaan daar leesbaar doorheen.” Een hoog kennisniveau is volgens Passchier belangrijk. “Niemand kan nu goed controleren of de systemen van bijvoorbeeld een UVW doen wat de Tweede Kamer heeft afgesproken.”

Verse kennis

Een andere partij die stemmen dankt aan de campagne Nerdvote is D66. Zittend Kamerlid Hanneke van der Werf dankt er waarschijnlijk heel wat stemmen aan, evenals het nieuwe Kamerlid Sarah El Boujdaini (26.775 voorkeurstemmen).

Als kersvers Kamerlid neemt zij nu plaats in de commissie. Eerder was zij als ambtenaar met kennis van data en kunstmatige intelligentie werkzaam op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Baas over eigen bits

Volgens El Boujdaini moet Nederland flink aan de bak. “Veel IT-leveranciers zijn van Amerikaanse of Chinese afkomst. We moeten echt weer de baas over eigen bits gaan worden. We zitten middenin een digitale revolutie. We hebben een fysiek leven, maar we hebben er een digitaal leven bij gekregen. We moeten ervoor gaan zorgen dat die gegevens de juiste bescherming en veiligheid krijgen.”

Wat El Boujdaini betreft komt er daarom ook een minister voor digitale zaken. “Het is dan veel duidelijker wat voor budget er is voor dat onderwerp, hoeveel we kunnen uitgeven, maar ook om te kunnen controleren wat er allemaal is gedaan.”

Boodschap aan formerende partijen

Hoogleraar Digitalisering Reijer Passchier heeft ondertussen ook een belangrijke boodschap aan de formerende partijen. “Stop met het vrijwel blind adopteren van de laatste Microsoft AI en andere Big Tech AI. Stop met het verder migreren naar de Amerikaanse cloud.” Als dat is gebeurd moeten we volgens Passchier gaan nadenken hoe Europa op eigen benen kan staan.

Hubert heeft een soortgelijke boodschap. “Kies voor digitale autonomie. Maak dat een speerpunt. Kom los van de Amerikaanse big tech.Ik hoop dat het nieuwe kabinet het aandurft ministeries de opdracht geeft voor iets nieuws te kiezen. Dat vergt moed. Iedereen wil verandering, maar niemand wil veranderen.”