•
Vandaag
•
leestijd 5 minuten
•
1326 keer bekeken
•
bewaren
Vrijdag 21 november om acht uur ’s avonds liep Pieter – een vrijwilliger van de Grachtwachters – over de Beestenmarkt in Leiden. De Grachtwacht maakt de Leidse grachten schoner en plasticvrij met wekelijkse clean-ups, onderzoek en bewustwording — gedragen door een grote groep vrijwilligers en gesteund via donaties.
Het was een vochtige, koude avond. Hoewel het -4 aanvoelde, stond de thermometer op 0 graden en waren de bruggetjes al glad genoeg om iemand onderuit te laten gaan. Er hing bovendien een petroleumachtige lucht – die zelfs binnen door omwonenden te ruiken was – maar zoals veel omstanders, dacht Pieter dat het probleem al was gemeld. Ook activisten raken weleens verstrikt in het idee dat ‘iemand anders het wel regelt’. Achteraf bleek dat de gemeente al op de hoogte was, maar nog geen actie had ondernomen.
Toch bleef het knagen. Iets na half tien ging Pieter terug — een besluit dat cruciaal bleek. Later zou de brandweer bevestigen dat er vermoedelijk al sinds vrijdagochtend vanaf een uur of acht diesel het water in lekte door een defecte lekbak of fout in de aansluiting op een olietank. In dertien uur tijd had de vervuiling zich al verspreid richting de Oude Vest, Oude Herengracht en het Galgewater.
Hij baalde dat hij niet eerder had gehandeld, maar beter laat dan nooit. Activisme betekent niet perfectie; het betekent gewoon opnieuw opstaan en actief worden, zodra je doorhebt dat iets misgaat. Toen hij doorhad wat er aan de hand was, deelde hij het in de groepsapp van De Grachtwachters, waardoor Pieter direct wist wie hij moest bellen. Ook hielpen zijn collega’s met instanties te bellen. Door deze coördinatie, konden ze van alles in beweging krijgen.
Gelukkig waren er ook twee scouts van de scoutingvereniging van de buurt, om hem te helpen. “Ik seinde naar ze dat ik ermee bezig was en ze kwamen te hulp,” zei Pieter. Rond tien voor tien maakten ze een plan om een zandwal te bouwen. Pieter haastte zich naar huis, vulde een emmer met zand en nam twee gele hesjes mee terug — ongeveer tien minuten later — zodat het er allemaal meteen wat officiëler uitzag. Alle handen helpen hard mee.
Om kwart over tien kwam de calamiteitendienst van de gemeente opdagen — één persoon, die vooral opgelucht leek dat er al iets gebeurde. Doordat diegene al eerder op de hoogte was, kon deze dienst als eerste arriveren. Zo kregen de drie vrijwilligers extra zand, dat hard nodig bleek te zijn.
De scouts en Pieter waren ondertussen geïrriteerd dat het zo lang duurde. Omdat de politie op zich liet wachten, belden de scouts de brandweer, die om tien minuten voor elf ’s nachts als tweede spoeddienst arriveerde. Rond elf uur arriveerde ook de politie, die de omgeving afzette.
De twee coördinatoren van De Grachtwachters – Liselotte Rambonnet en Auke-Florian Hiemstra – waren rond diezelfde tijd ter plaatse. Zij hadden direct contact met nog meer hulpdiensten en meldden onmiddellijk dat de diesel al honderden meters door de grachten verspreid lag. Dat zou later belangrijk blijken, omdat de gemeente aanvankelijk stelde dat “pas later bleek dat de vloeistof ook in het water terecht was gekomen” – een uitspraak die De Grachtwachters nadrukkelijk tegensprak.
De brandweer deed inspectie en bevestigde dat het om een grote dieselverontreiniging ging die al uren aan de gang moest zijn. Drijvende olieslierten waren zichtbaar tussen de Beestenmarkt en de Marekerk. Zij stelden vast dat:
- de diesel zich snel verspreidde over het wateroppervlak.
- de lekkage niet kon worden gestopt zolang de generator nog doorlekte.
- verdere verspreiding direct moest worden tegengegaan om schade aan natuur en infrastructuur te beperken.
De calamiteitendienst werd opgeschaald en het gespecialiseerde bedrijf Ecoloss werd ingeschakeld. Toen zij om half twaalf arriveerden, begonnen ze met het plaatsen van drijvende oliebooms om verdere verspreiding tegen te houden. Vervolgens haalden ze de diesel van het wateroppervlak met afzuigapparatuur.
Rond middernacht vertrok de politie, maar slapen was voor De Grachtwacht en Ecoloss niet bij. Een meerkoet werd om half 4 ‘s nachts uit het water gehaald. Om zes uur waren sommigen pas thuis.
Impact op dieren
Tijdens de inspecties troffen Rambonnet en Hiemstra op de Oude Vest een meerkoet aan die door de diesel had gezwommen; zijn verenkleed was zwaar aangetast. Ze haalden de vogel die nacht uit het vervuilde water en brachten hem onder in een warmtekast van De Grachtwacht. De volgende ochtend werd hij via de Dierenambulance naar Vogelopvang De Wulp gebracht, waar hij professioneel werd gewassen.
Het incident laat zien dat een olielek niet alleen stank veroorzaakt, maar directe schade aanricht aan dieren in de gracht – en daarmee aan de stadsnatuur. Pieter baalde dat hij niet eerder had ingegrepen; één gevederd slachtoffer was er nu al, en meer dieren of milieuschade hadden misschien voorkomen kunnen worden.
Ook dit was een baalmomentje. Maar juist daarin schuilt een belangrijke les: mensen die zich inzetten voor een betere wereld hoeven niet foutloos te zijn. Het verschil wordt gemaakt door op het beslissende moment tóch te handelen, wat nu ook gebeurde. Het doorbreken van het bystander effect is niet makkelijk, maar het gebeurde wél. Er hadden nog veel meer (gevederde en andere) slachtoffers kunnen vallen als er geen actie was ondernomen.
Zaterdag & zondag: vervuiling komt opnieuw los
In het weekend bleek dat diesel zich had gehecht aan kademuren, meerpalen en objecten in het water. Door regen, wind en wisselende waterstanden kwam de vervuiling telkens opnieuw los en dreef terug de gracht in. Daarom bleven de oliebooms liggen en werden de werkzaamheden op zondagochtend 23 november hervat.
Op de Beestenmarkt kwam bovendien een extra drijvende barrière om verdere verspreiding helemaal te stoppen. Vanwege de grote hoeveelheid diesel en de verspreiding ervan liet het reinigingsbedrijf weten dat het opruimen nog weken gaat duren.
Het incident liet zien hoe snel één klein lek kan uitgroeien tot een grote vervuiling die de hele binnenstad raakt als iedereen doorloopt. Dankzij een vrijwilliger, twee scouts en snelle coördinatie kon erger worden voorkomen, maar de besmeurde meerkoet maakte duidelijk hoe kwetsbaar de natuur is.
De schoonmaak gaat nog weken duren. De belangrijkste les is simpel: de grachten blijven alleen veilig wanneer mensen ingrijpen zodra er iets niet klopt. Dat blijft een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De twee scouts laten zien dat je echt geen doorgewinterde activist hoeft te zijn om bij te dragen aan een betere wereld en een schoner milieu. Zij deden meer dan de meeste mensen die er die vrijdag langsliepen, en hebben een veel groter kwaad voorkomen.