Opinie | Europa moet zijn psychologie van zwakte afwerpen

‘Het ergste is voorbij’, zo lijken velen in Brussel en andere Europese hoofdsteden te denken over de Trump-tornado. Ja, de eerste maanden waren schokkend, qua toon en inhoud, binnenlands én buitenlands. Maar we zijn er zonder al te grote kleerscheuren doorheen gekomen. We hadden nou eenmaal geen sterke kaarten, maar hebben ze wel slim gespeeld en, zo denkt men, een effectieve manier gevonden om ook de komende jaren met het fenomeen Trump om te gaan.

Steven Everts is directeur van het EU-Instituut voor Veiligheidsstudies.

Die manier bestaat uit een mix van vleien, afleiden, meebuigen, en ondertussen werken aan alternatieven voor de langere termijn. Het strategisch antwoord van Europa op Trump lijkt daardoor te verworden tot een mengvorm van gelaten aanvaarding en de hoop dat de midterm-verkiezingen in 2026 het tij zullen keren.

Maar dat is een denkfout. Want de veranderingen in de Verenigde Staten gaan dieper en verder dan de persoon Trump. En wie kijkt naar de Europese keuzes van de afgelopen maanden, ziet dat die vooral zijn ingegeven door een psychologie van zwakte – zwakte richting Trump en richting anderen.

Het dominante beeld is dat van een continent zonder moed, dat geen knopen doorhakt en zijn eigen belangen onvoldoende verdedigt. Europa verliest grip en zelfvertrouwen. Het reageert op wat anderen het opleggen. Het zakt weg in fatalisme en verkoopt die passiviteit aan zichzelf met de sussende gedachte: we konden niet anders, en op termijn komt het goed. Maar kunnen we daarop wachten? Zoals John Maynard Keynes al zei: „in the long run we are all dead”.

Bazooka

Hoe is het dan gegaan met die Europese keuzes op een paar cruciale onderwerpen? Neem als eerste de handelsovereenkomst die Trump en Commissievoorzitter Von der Leyen in juli in Turnberry sloten. Daaraan gingen veel discussie en tromgeroffel vooraf. Hele draaiboeken lagen klaar bij de Europese Commissie om Trumps tarieven te pareren met tegenheffingen, vooral op het gebied van diensten, waar de VS juist een handelsoverschot hebben. Er werd ook gesproken over het inzetten van het anti-dwang-instrument, de ‘bazooka’ om Europa te beschermen tegen precies het soort druk waar Trump mee kwam.

Het verdween allemaal als sneeuw voor de zon. Lidstaten, met name Duitsland, Italië en Ierland, drongen aan op een snel akkoord. De dreiging dat de VS steun aan Europese veiligheid, en met name Oekraïne, verder zouden inbinden, hing boven de markt. De Commissie moest op die basis onderhandelen, en het resultaat was navenant: een eenzijdig tarief van 15 procent, plus Europese toezeggingen tot kolossale aankopen van Amerikaanse energie en investeringen in de Amerikaanse markt. Inhoudelijk scheef, strijdig met WTO-regels – .

Belangrijker: het akkoord leverde niet de stabiliteit op die als rechtvaardiging werd aangevoerd. Sinds juli verklaart Washington dat de Europese technologieregels handelsbelemmeringen zijn. Ze worden zelfs een belasting genoemd op Amerikaanse bedrijven. Ook EU-regels over het klimaat liggen in het vizier. Openlijk zeggen de VS dat ze zich het recht voorbehoudende deal terug te draaien of anderszins tegenmaatregelen te nemen. Daarmee is een nieuw front geopend in de krachtmeting met de EU.

Dan Oekraïne. Al vier jaar benadrukken Europese leiders plechtig dat het lot van Oekraïne essentieel is voor onze eigen veiligheid. En terecht. Steun aan Oekraïne is zowel solidariteit met een land dat zich heroïsch verzet tegen aggressie, als pure zelfbescherming tegen een land dat een actieve hybride campagne voert tegen Europa.

Maar als je kijkt naar wat Europa de afgelopen maanden heeft gedaan, is dat niet in lijn met deze retoriek. Ja, landen – waaronder Nederland – kopen wapens in de VS en stimuleren de lokale wapenproductie in Oekraïne. Dar is zeer nuttig. Maar de totale Europese militaire steun is sinds de zomer gedaald, aldus het Kiel-instituut.

Wat Gaza betreft, is Europa weer eens geen player, maar een payer

Diplomatiek staat Europa eigenlijk buitenspel. Trump is de leidende figuur. Hij was het die de de top met Poetin organiseerde, die tot paniek leidde in Kyiv en de rest van Europa. Zeven Europese leiders reisden halsoverkop naar Washington om, met president Zelensky,  de schade te beperken. Dat lukte net, met diplomatiek kunst-en-vliegwek. En nu circuleert er weer een nieuw Amerikaans-Russisch 28-puntenplan over Oekraïne en bredere Europese veiligeid – vol levensgevaarijke ideeen uit het Kremlin en opgesteld zonder Europese betrokkenheid. Wéér moet Europa proberen de zaken diplomatiek recht te trekken.

Ook financieel loopt Europa vast. Nu de VS afhaken, moet de EU het grootste deel van de steun leveren. De Commissie becijfert dat Oekraïne in 2026 en 2027 jaarlijks zo’n 70 miljard euro nodig heeft, voor militaire hulp en om het land draaiende te houden. Veel geld, maar slechts 0,35 procent van het Europese bbp, ofwel 155 euro per EU-burger. En dat laat niet-EU-landen als het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen, Japan en Canada nog buiten beschouwing. Het is dus haalbaar.

Toch slaagt Europa er sinds de zomer niet in om dit bedrag bijeen te krijgen. Er zijn eindeloze discussies over het inzetten van bevroren Russische tegoeden, over combinaties van nationale en EU-leningen. Iedereen kijkt naar elkaar. Het bekende spel van veto’s, vertraging en het ontlopen van verantwoordelijkheid leidt ertoe dat er al maanden geen oplossing is voor iets wat tegelijk essentieel en haalbaar is. Hier dreigt Europa door het ijs te zakken.

Besluiteloosheid

Helaas zijn er nog meer voorbeelden van Europese zwakte en besluiteloosheid de afgelopen periode. Rusland escaleert zijn hybride aanvallen met drones die vliegvelden verlammen, sabotage-acties en cyberaanvallen, maar de reactie onzerzijds is wijfelend.

China besloot in oktober tot het verder afknijpen van de levering van kritieke grondstoffen, en Europa had daar niet echt een antwoord op. Ja, de maatregel is een jaar geschorst, maar dat kwam door een akkoord tussen Xi en Trump, niet door Europese interventie.

In Gaza is er nu iets van een bestand en er zijn plannen over de toekomst met een VN-mandaat, een troepenmacht en wederopbouw. Nou kan je met gegronde redenen twijfelen of dit allemaal ergens toe leidt, maar feit is dat Europa niet meeschrijft aan die plannen. Hoewel we de grootste donor zijn, bepalen de VS, Israël en Arabische landen wat er gebeurt. Het Midden-Oosten is in strategisch opzicht bijna binnenlandse politiek, hoor je wel eens. Maar Europa is weer eens geen player, maar een payer.

De grote vraag is wanneer Europeanen besluiten dat ze genoeg hebben van onmacht, twijfel en het voortdurend moeten reageren op wat anderen besluiten. Dat is allereerst een kwestie van pyschologie. Geloven in je eigen kunnen, het initiatief nemen, middelen mobiliseren om je doelstellingen te bereiken – en soms nee durven zeggen.

Dat lukt alleen als Europa bereid is samen grote beslissingen te nemen. Dat punt is al honderd keer gemaakt. Zeggen dat er ‘meer politieke wil’ nodig is, is te gemakkelijk; echte voortgang vraagt dat lidstaten soms iets inleveren. De kern is simpel: in Europa krijg je niet altijd precies wat jij wilt. Dat moeten we eerlijk onder ogen zien. In ruil daarvoor krijg je wel iets cruciaals: de kracht om overeind te blijven in een wereld die steeds meer wordt gedomineerd door Trump, Poetin en Xi.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.