Bij de vredesonderhandelingen die deze week worden gehouden oefenen niet twee maar vier partijen invloed uit. De Verenigde Staten, die onder leiding van Trump invloed, geld en glorie nastreven. Europa, voor wie de oorlog in Oekraïne een kwestie van eigen veiligheid is geworden. Het gehavende Oekraïne – waar de hele bevolking wordt betrokken bij een dodelijke strijd om het voortbestaan. En Rusland, de agressor die nu zijn oorlogsdoelen met een vredesdeal probeert te bereiken.
Het is een worstelwedstrijd waarbij ieder op eigen manier kracht uit probeert te oefenen. De VS dreigen Oekraïne dat het geen inlichtingen en wapensteun zal krijgen als het niet meewerkt, en pogen Rusland financieel het mes op de keel te houden met sancties.
Rusland op zijn beurt dreigt met zijn militaire overmacht tegenover Oekraïne. Het eist maximale toezeggingen met het dreigement: als je het nu niet geeft, komen we het met nog veel meer geweld halen. Moskou appelleert aan Trumps zakeninstinct, door de zakenkansen voor te spiegelen.
Oekraïne vecht voor zijn eigen waardigheid en heeft als enige troef dat wanneer het niet instemt, er ook geen vrede komt. Het moet aannemelijk zien te maken dat zelfs als het er alleen voor komt te staan, het kan besluiten door te vechten. Oekraïne produceert een steeds groter deel van de benodigde wapens inmiddels zelf – drones voor de korte en lange afstand, maar ook raketten. Met vleierij poogt het Washington bij de les te houden.
Europa schaart zich achter Oekraïne, maar krijgt van de VS geen eigen stoel aan tafel. Het kwam met een concurrerend vredesplan van 24 punten voor een duurzame vrede, met ruimte voor gerechtigheid. Een Russische afgevaardigde liet tegenover Russische media weten dat dit Europees-Oekraïense plan „absoluut niet bij ons past.” De EU dreigt niet zoals Rusland met militair optreden, maar wel financieel: het wil de met sancties bevroren Russische tegoeden op het continent aanwenden voor de steun en wederopbouw van Oekraïne. Dat blijkt een aantrekkelijk idee voor Washington, dat zichzelf in het 28-puntenplan het beheer van dat geld probeert toe te bedelen en zich daarmee de enige stok waarmee Europa kan slaan probeert toe te eigenen.
Lees ook
Wat staat er in het 28 punten tellende vredesplan van Rusland en de VS? En hoe haalbaar is het?
Vorige week kreeg Oekraïne plotseling een 28-punten-plan voor vrede voorgelegd waar Washington en Moskou samen aan hadden gewerkt. Dat omstreden plan, dat door velen werd omschreven als een voorstel voor capitulatie, is tijdens het haastig opgezette topoverleg in Genève teruggesnoeid naar negentien, stelden bronnen maandag tegenover FT.
Wie zijn de (vooral) mannen die heen en weer vliegen in de onderhandelingen, en wat zegt dit over de strategie en intenties van de partijen?
Europa leunt zwaar op Rutte om Trump te bereiken
De Russische inval in Oekraïne is ook een aanval op de veiligheid van Europa. De oorlog is daarom Chefsache, een kwestie voor regeringsleiders. Europa ging snel achter Oekraïne staan, maar tegelijk heeft Europa in zijn eentje niet genoeg middelen of politieke wil om de oorlog naar zijn hand te zetten. Oekraïne én Europa zijn aangewezen op steun van de VS.
Oorspronkelijk vormde het Westen één front tegen Rusland, maar met de verkiezing van Donald Trump tot president verbrokkelde dat. Europa vreest sindsdien dat de VS de belangen van Oekraïne én van Europa zullen verkwanselen en het op een akkoord met Rusland zullen gooien.
Telkens als de VS toenadering zoeken tot Rusland, moet Europa proberen de Amerikaanse koers bij te sturen. Europa wordt niet moe om het belang van een duurzame vrede voor Oekraïne te onderstrepen en stuurt regeringsleiders naar voren die een goede verstandhouding hebben met Trump. Omdat het initiatief bij Washington ligt, moet Europa zich elke keer weer naar binnen vechten.
Afgelopen dagen namen de voorzitter van de Europese Raad, de Portugees António Costa, en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen de woordvoering namens Europa voor hun rekening. Zo riep Costa maandagochtend in Luanda, waar veel leiders zijn voor een EU-Afrika-top, een vergadering van Europese regeringsleiders bijeen. Vlak daarvoor sprak hij met president Zelensky. Von der Leyen publiceerde zondagavond vanuit Zuid-Afrika een videoboodschap waarin ze de belangrijkste Europese reactie op het Amerikaanse 28-puntenplan samenvatte. Von der Leyen profileert zich al sinds de Russische inval als een pleitbezorger van de Oekraïense zaak.
Daarnaast spelen de leiders van de grote Europese landen een vooraanstaande rol. De Franse president Emmanuel Macron heeft met de Britse premier Keir Starmer het voortouw genomen bij de vorming van een coalition of the willing, die na een staakt-het-vuren een garantiemacht voor Oekraïne op de been moet brengen. Starmer en Macron proberen ook het gesprek met Trump over Oekraïne gaande te houden. Zo belde Starmer in het weekend nog met het Witte Huis. Zij worden als het ware gesecondeerd door Europese leiders die ook een enigszins goede verstandhouding met Trump hebben, zoals de Duitse kanselier Friedrich Merz, de Finse president Alexander Stubb en de Italiaanse premier Giorgia Meloni.
NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte neemt een sleutelpositie in. Hij steunt Oekraïne en kan goed overweg met Trump. In zijn eerste jaar slaagde Rutte erin Trump betrokken te houden bij de NAVO. Ook sprak hij met Trump af dat Europese landen in de VS wapens kunnen kopen voor Oekraïne, nadat Trump besloot dat de VS Kyiv niet meer met geld en wapenleveringen steunen. Rutte speelt ook een belangrijke rol omdat de toekomstige relatie tussen Oekraïne en de NAVO deel uitmaakt van de vredesbesprekingen.
NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte heeft een goede verstandhouding met Trump en neemt namens Europa een sleutelpositie in.
FOTO FRIEDEMANN VOGEL/ANP/EPA
Zoom in
Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en voorzitter van de Europese Raad António Costa, tijdens de G20 in Zuid-Afrika. Het duo nam de afgelopen dagen de woordvoering namens Europa voor hun rekening.
Foto Thomas Mukoya/REUTERS
Zoom in
De Franse president Emanuel Macron heeft met zijn Britse collega Keir Starmer het voortouw genomen bij de vorming van een coalition of the willing.
FOTO CHRISTOPHE PETIT TESSON/ANP/EPA
Zoom in
De Britse premier Keir belde afgelopen weekend nog met het Witte Huis over Oekraïne. Hij probeert samen met Macron het gesprek met Trump over Oekraïne gaande te houden.
FOTO HENRY NICHOLLS/REUTERS
Zoom in
De Duitse kanselier Friedrich Merz is een van de Europese leiders die een goede relatie met Trump hebben.
FOTO ANDRE COELHO/ANP/EPA
Zoom in
Costa, Starmer, Macron en Stubb tijdens de G20 in Zuid-Afrika dit weekend.
FOTO HENRY NICHOLLS/AFP
Zoom in
Oekraïne overstelpt Trump met complimenten
In Genève zat de stafchef van president Volodymyr Zelensky, Andri Jermak aan tafel met de Amerikanen. Hij is de rechterhand en het manusje van alles voor Zelensky. Als oud-advocaat is hij ook een sterke onderhandelaar, en vervulde hij deze rol veelvuldig namens Oekraïne op het internationale toneel. Als stafchef heeft hij daar echter geen officieel mandaat voor, dus zijn aanwezigheid is puur bij de gratie van het vertrouwen dat Zelensky in hem stelt.
Daarnaast was Roeslan Oemerov aanwezig. Hij is secretaris van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad, de belangrijkste functie bij het orgaan op het hoofd (de president) na. Tot deze zomer was Oemerov minister van Defensie. De aanstelling van de Krim-Tataarse Oemerov (43) was een opvallende keuze voor het ministerschap bij een kabinetsherschikking in 2023 – hij is afkomstig van de oppositiepartij Holos. Hij werd geboren in ballingschap in Oezbekistan, waar de Sovjet-Unie veel Krim-Tataren naartoe deporteerde in 1944. In 1989 werd de familie gerepatrieerd.
Het Oekraïense team is bezig aan een charme-offensief richting de Amerikanen. Nadat Zelensky eerder dit jaar in het Oval Office werd uitgekafferd omdat hij te weinig dankbaarheid zou tonen, gromde Trump nu weer dat Oekraïne „nul dankbaarheid” had getoond voor het Amerikaanse initiatief. „Oekraïne is de Verenigde Staten, ieder Amerikaans hart, en de president persoonlijk dankbaar voor de steun – die begon met Javelins”, schreef Zelensky kort daarna op sociale media.
Lees ook
Inwoners van de Donbas voelen zich onderhandelingsmateriaal: ‘Niemand vraagt of wij onder de Russen willen leven’
Als geest boven tafel hing Timoer Minditsj, de spil in een criminele samenzwering die 100 miljoen euro verduisterde uit Oekraïense energiegelden. De affaire werd twee weken geleden onthuld door het Oekraïense anti-corruptiebureau NABU. De Israëlisch-Oekraïense zakenman Timoer Minditsj is een oude bekende van zowel Zelensky als Jermak.
De affaire leidde tot enorme onrust in Oekraïne en daarbuiten, met een roep om het ontslag van zowel Jermak als Oemerov, die het de corruptie volgens de kritiek vanwege hun hoge posities hadden moeten voorkomen. Jermak en Oemerov werden niet genoemd door de NABU.
Roeslan Oemerov, secretaris van de Nationale Veiligheids- en Defensieraad, de belangrijkste functie bij het orgaan op het hoofd (de president) na.
foto Pavlo Bahmut/ANP/Abaca Press
Zoom in
Andri Jermak, de stafchef van president Zelensky, en zijn de rechterhand en het manusje van alles.
Foto Ludovic MARIN/AFP
Zoom in
President Volodymyr Zelensky, bezig aan een charme-offensief richting de Amerikanen.
Foto Angelos Tzortzinis /AFP
Zoom in
Rusland zet in op Trumps geldhonger
Kirill Dmitriev is speciaal vertegenwoordiger van de Russische president in deze onderhandelingsronde. In Russische kringen geldt hij als een opvallende keuze voor diplomaat. Dmitriev is directeur van het Russische nationaal investeringsfonds, dat buitenlandse investeringen aantrekt, en hoofdeconoom van het New Eurasian Strategies Centre.
Het sturen van moneyman Dmitriev in plaats van iemand uit defensie-kringen of van buitenlandse zaken, speelt rechtstreeks in op hoe de Amerikanen deze onderhandelingen zijn ingegaan: als een zakendeal.
Dmitriev (50) werd geboren in Kyiv, is alumnus van Stanford en Harvard en heeft ervaring als consultant bij McKinsey. Hij is „charmant” zegt een oud-collega, Sergej Aleksasjenko, tegen Foreign Policy. „Hij toont Washington dat Rusland iets te bieden heeft op financieel gebied.” Die rol speelt hij al langer: nog voor Trump geïnaugureerd was, nam Dmitriev contact op met schoonzoon Jared Kushner om een zakelijk ‘verzoeningsplan’ op te stellen.
Boven dit alles torent de initiatiefnemer van de oorlog: president Vladimir Poetin. Hij leidt Rusland sinds 2000. Hij voerde en won de Tweede Tsjetsjeense oorlog om dat gebied onder controle te krijgen en stond in 2008 twee afgescheiden Georgische provincies bij in een oorlog van vijf dagen met Georgië, die daarna met Russische troepensteun ‘onafhankelijk’ werden. In 2014 annexeerde hij het Oekraïense schiereiland de Krim, en de bommenregen die zijn luchtmacht in 2015 op Syrië uitgooide is niemand daar vergeten.
Zonder goedkeuring van de Russische leider onderneemt het landsbestuur niets. In die zin kan men de rol van Dmitriev dan ook niet overschatten. Hij is Poetins ‘boodschapper’. Niet Ruslands onderhandelaar.
Onduidelijk is de rol die de minister van Buitenlandse Zaken speelt op dit moment. Sergej Lavrov (75) is de Nestor van de Russische diplomatie. Hij was al diplomatiek attaché in de Sovjet-Unie. In de jaren tachtig diende hij bij de permanente VN-missie in New York. Kort na de val van de Sovjet-Unie werd hij vice-minister van Buitenlandse Zaken, waarna hij in 1994 weer voor tien jaar terugkeerde in New York.
Afgelopen maand werd Lavrov echter minder gezien, in media werd zelfs gezinspeeld over een breuk met Poetin, omdat hij een vergadering van de Veiligheidsraad miste en niet aan het hoofd stond van de Russische delegatie naar de G20 in Johannesburg, afgelopen weekend. Lavrov belde eind oktober met zijn Amerikaanse ambtsgenoot, om het toen nog geplande topoverleg tussen Poetin en Trump in Boedapest te bespreken. Na dat gesprek was dat topoverleg zonder opgaaf van reden van de baan.
‘Moneyman’ Kirill Dmitriëv is speciaal vertegenwoordiger van de Russische president in deze onderhandelingsronde. Hij is directeur van het Russische nationaal investeringsfonds en hoofdeconoom van het New Eurasian Strategies Centre.
Foto /MAXIM SHIPENKOV/ANP/EPA
Zoom in
President Vladimir Vladimirovitsj Poetin leidt Rusland sinds 2000 en is initiatiefnemer van de oorlog.
Via REUTERS
Zoom in
De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov is de Nestor van de Russische diplomatie. Het is op dit moment onduidelijk welke rol hij speelt.
FOTO Vyacheslav Prokofyev/AP
Zoom in
Verenigde Staten willen deal maar ogen chaotisch
De chaotische wijze waarop het 28-puntenplan vorige week naar buiten kwam, verraadt een machtsstrijd binnen team-Trump tussen enerzijds de meer Kremlin-kritische buitenlandminister Marco Rubio en anderzijds de isolationistisch ingestelde vicepresident JD Vance. Beiden gelden als kanshebbers voor de Republikeinse presidentskandidatuur in 2028 en hun onderlinge relatie zou ronduit slecht zijn. Op het Oekraïne-dossier lijkt Vance momenteel te prevaleren.
De primeur van het voorstel werd woensdag gegund aan Axios. Hoewel de 28 punten bovenal lezen als Kremlin-voorstellen, de politieke nieuwssite dat het een gezamenlijk Amerikaans-Russisch plan betrof. Het zou in Miami vorige maand zijn opgesteld door Trumps zakenvriend en vaste vredesgezant Steve Witkoff en schoonzoon Jared Kushner in overleg met de Russische investeerder en Poetin-loyalist Kirill Dmitriev.
Via een onhandige – later verwijderde – tweet van Witkoff bleek al snel dat Dmitriev de belangrijkste bron achter de Axios-scoop was. Ofwel: de Russen brachten het plan naar buiten. Aanvankelijk leek Rubio er dan ook afstand van te nemen. In een X-bericht stelde de minister dat „we bezig blijven met het opstellen van een lijst potentiële ideeën voor het beëindigen van deze oorlog met inbreng van beide kanten in dit conflict”. Tegen Republikeinse partijgenoten in de Senaat, van wie velen zich de afgelopen jaren achter Kyiv schaarden, zou hij er zeer kritisch over zijn geweest. Rubio, vertelden senatoren later aan de pers, had hen verzekerd dat het plan „geen regeringsstandpunt” was, maar „een Russisch wensenlijstje”.
Gedurende het weekend moest Rubio op die bewering terugkomen. Een woordvoerder van zijn departement weersprak de lezing van de senatoren als „schaamteloos onwaar”. De minister zelf plaatste een bericht waarin hij stelde dat het plan weldegelijk óók uit Washingtons koker kwam.
Voordat hij toetrad tot Trump-II, stelde Rubio zich als senator jarenlang streng op tegen anti-Amerikaanse dictators als Poetin. Als minister moet hij die principes inslikken, ten gunste van Trumps belofte snel ‘vrede’ in Oekraïne te stichten. Vance voedt dit America First-instinct van de president verder. Het was de aan de vicepresident gelieerde Dan Driscoll, onderminister op het Pentagon voor het Leger, die het voorstel donderdag in Kyiv mocht toelichten. Voor Rubio lijkt vooralsnog slechts een bijrol weggelegd.
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, die bekendstaat als meer Kremlin-kritisch.
FOTO Martial Trezzini/Keystone/AP
Zoom in
De isolationistisch ingestelde vicepresident JD Vance lijkt op het Oekraïne-dossier momenteel te prevaleren.
Foto Julia Demaree Nikhinson/AP
Zoom in
Trumps zakenvriend en vaste vredesgezant Steve Witkoff.
Foto Kristina Kormilitsyna/via REUTERS
Zoom in
Trumps schoonzoon Jared Kushner zou samen met Witkoff het 28-puntenplan van Trump met de Russische onderhandelaar hebben opgesteld.
Foto Nathan Howard/via REUTERS
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.