Vier figuren van cortex-staal staan op de binnenplaats van Museum Cobra in Amstelveen. Het zijn gestileerde Afaka-tekens, tekens die gebruikt worden door de Ndyuka, een Marrongemeenschap die zijn oorsprong heeft in het oosten van Suriname.
De beelden zijn door Marcel Pinas speciaal voor de tentoonstelling ‘Wi Sranan’ (Ons Suriname) in Museum Cobra gemaakt. Verwijzingen naar de taal en cultuur van zijn voorouders – Pinas behoort tot de Ndyuka – zijn kenmerkend voor zijn werk. Op de bovenverdieping van het museum zijn nog twee werken van hem te zien. En ook daarin zijn Afaka-tekens verwerkt.
De viering van de Surinaamse onafhankelijkheid op 25 november levert dit jaar meerdere exposities van Surinaamse kunstenaars op. Museum Beelden aan Zee heeft een solotentoonstelling van kunstenaar Erwin de Vries, bekend van het Nationaal Slavernijmonument in het Amsterdamse Oosterpark. In Museum Cobra tonen 25 Surinaamse kunstenaars recent werk, en in slot Zeist is een selectie te zien uit de verzameling Surinaamse en Caraïbische kunst van Michiel van Kempen, emeritus hoogleraar Caraïbische taal en letterkunde.
Is er iets dat al deze verschillende kunstenaars verbindt?
In een recente uitzending van jeugdprogramma Het Klokhuis vertelde Pinas over het belang van de Marroncultuur voor zijn kunst. „Kibri A Kulturu” (‘het behoud van Cultuur’) „is mijn belangrijkste drijfveer. Want alleen wanneer we weten waar we vandaan komen en wat ons leven heeft gevormd kunnen we groeien en verder komen.”
Untitled ix, van Angel-Rose Oedit Doebé.
Foto LNDWstudio
Zoom in
Herkomst, de geschiedenis van je (voor)ouders – het zijn de thema’s die niet alleen bij Marcel Pinas de boventoon voeren, maar bij alle vrijwel 25 kunstenaars wier werk nu te zien is in Museum Cobra. Zo putten de jonge Angel-Rose Oedit Doebé en Sarojini Lewis vooral uit de Surinaams-Hindoestaanse cultuur van hun (voor)ouders en verwerkt Xavier Robles de Medina het verhaal van zijn grootvader in het aangrijpende kunstenaarsboek Pengel. Aan de hand van het bronzen beeld van Jozef (Jopie) Pengel, de laatste premier van Suriname vóór de onafhankelijkheid, vertelt hij niet alleen het verhaal van zijn grootvader, de kunstenaar die dit beeld maakte, maar laat hij tegelijkertijd zien hoe kolonialisme de geschiedenis van Suriname heeft bepaald, en deels nog bepaalt.
Gelaagde spirituele werken
„Voor veel van de Surinaamse kunstenaars die geboren zijn vlak voor of na de onafhankelijkheid vormen traditie en afstamming belangrijke inspiratiebronnen”, vertelt ook Michiel van Kempen, fervent verzamelaar van kunst uit Suriname en de Antillen. „En dat resulteert vaak in gelaagde spirituele of zelfs abstracte werken.”
Framed Light Shade van Maikel Deekman.
Zoom in
In zijn nieuwste boek Zwarte Pracht gaat Van Kempen dieper in op een aantal werken die deze gelaagdheid laten zien. Zoals het object ‘Shade light bundle’ van Maikel Deekman (Paramaribo 1971). In dit werk uit 2023 verbindt Deekman patronen die kenmerkend zijn voor de Pangi’s – traditionele doeken die de Marrons dragen als schouder- of lendendoek – met de strakke architecturale vormen die na de Tweede Wereldoorlog op en rondom het kerkplein in Paramaribo verschenen. Zoals hotel Torarica, het postkantoor, het hoofdkantoor van de RBTT-bank en het hoofdkantoor van de Fatum-verzekeringsmaatschappij. Allemaal ontwerpen van de modernistische architect P.J. Nagel.
Van Kempen : „‘Shade light bundle’ laat zien hoe moderniteit en traditie met elkaar verbonden zijn geraakt in het ‘nieuwe’ Suriname. Maar die verbondenheid is niet op basis van gelijkheid. Dit kunstwerk draagt ook een andere betekenis in zich: de westerse wereld die de niet-westerse wereld gevangen houdt. De vrije, kleurige cultuur van de Marrons gevangen in de (strakke) westerse omgeving.”
Van Kempen verzamelde tijdens zijn verblijf en latere reizen naar Suriname en de Antillen honderden kunstvoorwerpen: schilderijen, beeldhouwwerken en tekeningen. Een grote selectie daarvan is vanaf 9 december te zien in slot Zeist. Zijn boek Zwarte Pracht begeleidt die tentoonstelling – niet als catalogus, maar als wegwijzer: een anekdotische inleiding in de (cultuur)geschiedenis van Suriname (en de Caraïbische eilanden) aan de hand van zijn verzameling.
Spiegel van de samenleving
De werken die Van Kempen beschrijft en die grotendeels ook op de tentoonstelling te zien zijn, zijn volgens hem een spiegel van de Surinaamse samenleving. „De meeste objecten die ik heb verzameld zijn niet alleen kunstzinnige uitingen, ze hebben ook betekenis in het dagelijkse leven. Ze laten de pijn zien van de slavernij, van ontheemding en verdrijving, van de ontkenning van de eigen cultuur. Maar ook van de vreugde en de trots en van de standvastigheid om het leven te vieren op een vrije manier.”
Dat die vrijheid niet vanzelfsprekend is, verduidelijken de tentoonstellingen in Amstelveen en Zeist. Rituelen blijken onmisbaar in de verwerking van de lange geschiedenis van onderdrukking en ongelijkheid. Dat wordt zichtbaar in het werk van Kurt Nahar. Voor de expositie in Museum Cobra creëerde hij een gedenkteken voor de honderden slaafgemaakten die in 1738 stierven in het ruim van het slavenschip Leusden. Zijn installatie, in de vorm van een schip, fungeert als een altaar, een plaats van rouw en een heilige ruimte waarin de tot zwijgen gebrachte stemmen van hen die, geketend en opgesloten, verdronken, worden opgeroepen en geëerd.
De expositie in Zeist toont ook werk dat is gemaakt vóór de onafhankelijkheid van Suriname. Onder andere van Nola Hatterman. Deze van oorsprong Amsterdamse schilderes is de oprichtster van de eerste ‘Kunst Hogeschool van Suriname’, waar generaties Surinaamse kunstenaars werden opgeleid. Rinaldo Klas, voormalig directeur van deze academie: „We leerden ze niet alleen het vak, maar ook hoe ze met hun kunst een eigen plek onder de zon konden veroveren.”
Die poging lijkt geslaagd. Want volgens de Art Index zijn de prijzen voor kunst van Surinaamse makers op de internationale markt de laatste jaren aanzienlijk gestegen.
The Nene Rituals van Kurt Nahar.
Foto LNDWstudio
Zoom in
Museum Cobra Amstelveen, Wi Sranan. Surinaamse kunst in beweging, 8 nov- 1 maart; Museum Beelden aan Zee Scheveningen, Erwin de Vries. Beelden van vrijheid. 8 nov-1 maart; Slot Zeist, Zwarte Pracht. Beeldende kracht van de Caraïben. 9 dec-1 maart;
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.