De Japanse jazzband van bassist Yoshio Suzuki stond al op het podium in Beijing toen de leden te horen kregen dat hun concert die avond werd afgelast. Ze waren bezig met de soundcheck toen een politieagent in burger met die boodschap binnenliep, vertelt de Duitse muziekpromotor Christian Petersen-Clausen, die het concert had georganiseerd, de volgende dag in een café. „De Japanse musici zijn er kapot van en de fans vinden het ook heel jammer.”
Publieke uitingen van Japanse cultuur in China zijn het slachtoffer van de diplomatieke crisis tussen beide landen, die zich als een olievlek langzaam uitbreidt. Het conflict begon op 7 november, toen de nieuwe Japanse premier Sanae Takaichi op een vraag in het parlement suggereerde dat Japan militaire steun zou verlenen aan Taiwan in het geval van een gewapend conflict in die contreien.
Voor China, dat Taiwan als onderdeel van het eigen grondgebied ziet, werd hiermee „een rode lijn overschreden”, stelde buitenlandminister Wang Yi afgelopen zondag in een verklaring. China eist dat Takaichi de uitspraken intrekt, en voert intussen de druk op. Zo stuurde het land tijdens de G20-top van afgelopen weekend een brief aan de VN met als boodschap dat de uitspraken van Takaichi „breken met het internationaal recht” door zich te mengen in wat China ziet als een interne aangelegenheid. De Chinese premier Li Qiang wilde Takaichi tijdens die top niet ontmoeten, en op groepsfoto’s stonden ze ver van elkaar verwijderd.
Lees ook
Japans-Chinese ruzie over Taiwan strekt zich uit tot toeristen, handel en betwiste eilanden
Ook belde president Xi Jinping maandagavond met Donald Trump. De twee presidenten maakten afspraken over Trumps staatsbezoek aan China van aankomend voorjaar, maar voor China lag de nadruk van het gesprek op Taiwan, blijkt uit de Chinese samenvatting van het gesprek. Een paar uur later belde Trump ook met Takaichi.
Veranderend speelveld
De Chinese overheid stelde een negatief reisadvies in voor Japan, dat dit jaar tot nu toe juist een recordaantal van 7,5 miljoen Chinese bezoekers ontving. Ook de import van Japanse visserijproducten werd stilgelegd. Strategisch belangrijke sectoren zoals de Japanse auto- en chipsector blijven tot nu toe buiten schot.
„Er staat niks op papier, maar iedereen probeert te interpreteren wat hun leidinggevenden willen,” legt Petersen-Clausen uit. Dat zorgt voor ad hoc beleid. Zo kon een concert van een Japanse groep in Shanghai een week eerder nog wel doorgaan. En terwijl op sommige vliegroutes deze week meer dan 60 procent van de vluchten naar Japan werd geannuleerd vanwege „redenen rond bedrijfsplanning” of „de openbare veiligheid”, wordt op andere routes nog normaal gevlogen.
Voorlopig zal dit zo doorgaan, denkt politiek analist Shi Shusi, die de crisis als onafhankelijk commentator duidt voor zijn 2,5 miljoen volgers op sociaal mediaplatform Weibo. Hij verwacht niet dat een van beide kanten op de korte termijn zal inbinden. „Voor China is dit een principekwestie, en voor Takaichi is een stap terug nog lang niet nodig. Ze heeft hoge populariteitscijfers en met de Japanse economie gaat het ook relatief goed”, zegt hij aan de telefoon.
Takaichi herhaalt in principe de boodschap van haar mentor Abe, maar ze is explicieter en minder tactisch dan hij was
Shi Shusi
politiek analist
Voor de Chinese overheid kwamen Takaichi’s uitspraken niet onverwacht, denkt Shi. Ze zijn deel van een verschuiving binnen de Japanse politiek die gepaard gaat met meer aandacht voor defensie. Die trend begon onder voormalig premier Shinzo Abe, Takaichi’s mentor, die in 2015 een wijziging van Japans pacifistische grondwet doorvoerde om de weg te openen voor buitenlandse militaire operaties.
Lees ook
Japan krijgt met Sanae Takaichi voor het eerst een vrouwelijke premier
„In principe herhaalt Takaichi de boodschap van haar mentor Abe,” zegt Shi. „Maar ze is explicieter en minder tactisch dan hij was. Abe hield altijd vaag wat Japan precies zou doen als er een probleem bij Taiwan was. Dat is in diplomatiek opzicht veel werkbaarder.”
Maar uiteindelijk draait dit niet om één politicus. „Belangrijker is dat de Japanse publieke opinie deze ruk naar rechts en de veranderende rol voor de Zelfverdedigingstroepen steunt.”
Daarmee krijgt Beijing te maken met een veranderend speelveld rondom Taiwan waar het niet blij mee is. Beijing ziet het democratisch bestuurde eiland als onderdeel van China, dat uiteindelijk verenigd moet worden met het moederland, desnoods met geweld. Tegelijk vormt voor Japan juist de groeiende Chinese dreiging in de regio een belangrijke motivatie om het leger te versterken.
Overdreven reactie
Inmiddels wordt de diplomatieke crisis tussen de buurlanden vergeleken met die uit 2012, toen Japan een deel van de betwiste Senkaku-eilandengroep nationaliseerde. Maar destijds waren er in China grote protesten, waarbij Japanse auto’s en restaurants werden vernield, nu blijft het rustig. Op het gecensureerde internet overheersen zoals gebruikelijk nationalistische uitspraken, maar er is geen sprake van protesten of grootschalige spontane boycots.
Volgens Shi heeft dit verschil in de houding van de Chinese bevolking onder andere te maken met de zwakkere Chinese economie. „Online je mening uiten is één ding, maar op dit moment is een ruzie met Japan of Amerika niet waar Chinezen wakker van liggen. Dat is de economie. Daarnaast is Japan de laatste jaren juist ook populair, zeker onder Chinese jongeren in de steden.”
De Chinese overheid stelde een negatief reisadvies in voor Japan, dat dit jaar tot nu toe juist een recordaantal van 7,5 miljoen Chinese bezoekers ontving.
foto Louise Delmotte/AP
Zoom in
Dat geldt ook voor de 23-jarige Chinese masterstudent Borui [volledige naam bekend bij de redactie]. Hij is een fan van het Japanse kunstschaatsen maar weet op dit moment niet of zijn reis naar Nagoya volgende week voor de finale van een kunstschaatstoernooi door kan gaan. Het zou zijn eerste reis buiten China worden.
Zijn oorspronkelijke vliegticket is geannuleerd maar hij kon een ander ticket bemachtigen. Hij hoopt dat die vlucht wel gaat. „Ik ondervind hier zowel emotionele als financiële schade van,” zegt hij in een telefoongesprek met NRC. „Niet van het Japanse standpunt, maar van de Chinese reactie erop.”
Hij vraagt zich af of dit niet anders kon. „Het voelt overdreven. Ik vind het een diplomatiek falen.”
Met medewerking van Wanqing Chen.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
The Trust Project |
Waarom je NRC kan vertrouwen