De Amerikaanse grondwet: hoe een plooibaar document de VS steeds verder insnoerde

Bekijk artikel in krant

Jill Lepore: We the People.

A History of the U.S. Constitution. Norton & Co. 720 blz. € 42,95

Wie in Washington de National Archives bezoekt, vindt in een koepelvormige zaal de drie documenten waarin de oprichting en inrichting van de Verenigde Staten zijn vastgelegd. Bezoekers benaderen de vellen perkament met het handschrift van hun 18de-eeuwse voorvaderen met een heilige eerbied alsof het Mozes’ stenen tafels met de Tien Geboden zijn. Het is inmiddels een gangbare opvatting onder de meest verstokt gelovige Republikeinen dat hún grondwet, anders dan die bedenksels van de Europeanen, van de hand van God is.

Laat het maar aan Jill Lepore over om de schijn van heiligheid weg te blazen van zo’n monument. De historicus die in These Truths (2018) al zo’n delicate herziening van de Amerikaanse geschiedenis schreef, heeft zich nu ontfermd over de geschiedenis van de grondwet, waarvan zij de klinkende eerste woorden tot titel van haar boek verhief: We the People.

Net als These Truths heeft ook We the People een grondtoon die door het hele boek klinkt. De Amerikaanse grondwet is een plooibaar document, dat inmiddels tweeënhalve eeuw ruimte heeft geboden aan ingrijpende maatschappelijke veranderingen zonder fundamenteel gewijzigd te hoeven worden. Van de afschaffing van de slavernij, de opkomst van het kapitalisme, de toenemende ongelijkheid in rijkdom en inkomen, de groei van de federale overheid, tot aan de introductie van het vrouwenkiesrecht.

De souplesse zit ’m in het principe van het amendement. Deze grondwet heeft een bepaling voor wijzigingen aan zichzelf (artikel V). Maar ondanks die mogelijkheid om voortgeschreden inzicht vast te leggen zijn er sinds 1789 niet meer dan 27 amendementen aangenomen en bekrachtigd, tegenover 11.000 wijzigingsvoorstellen die zijn voorgelegd aan het Amerikaanse Congres. Lepore, die al jarenlang leiding geeft aan de database The Amendments Project, onderzoekt waarom dit zo ruimdenkende founding document zo benepen is uitgelegd.

Letterlijke interpretatie

Oorlogen prikkelen burgers en volksvertegenwoordigers om hun grondrechten te verbeteren. In de jaren na de Onafhankelijkheidsoorlog van 1789 werden de eerste tien amendementen aangenomen. Tussen 1804 en 1865, 61 jaar lang, haalde geen enkel amendement de eindstreep en dan, na de Amerikaanse Burgeroorlog, als de noordelijke staten hebben gewonnen, werd in vijf jaar tijd de slavernij afgeschaft (13de amendement), werd verordonneerd dat burgers geboren in de Verenigde Staten of genaturaliseerd als gelijke onder de wet werden behandeld (14de amendement) en mocht het stemrecht niet worden ingeperkt op basis van ras of huidskleur (15de amendement).

Daarna bleef het decennialang stil tot de Eerste Wereldoorlog de suffragettes vleugels gaf en het vrouwenkiesrecht in een amendement werd beklonken. In de looiige tussenliggende jaren beschrijft Lepore artikel V als een ‘slapende reus’. Die stilte had een formele oorzaak: voordat een amendement in werking kan treden, moet het eerst een tweederde meerderheid in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat behalen en driekwart van de staten moet ermee instemmen.

Maar de belangrijkste reden waarom er nu al 54 jaar geen amendement is geratificeerd, is de introductie in 1971 van een ‘letterlijke’ interpretatie van de grondwet, ook bekend als het originalism. Voor originalists is de enige manier om de grondwet te begrijpen het vaststellen van de oorspronkelijke bedoeling van de schrijvers. De Amerikaanse samenleving van nu bezien door de lens van 1788.

Dat de conservatieve originalists doen alsof de grondwet een onomstreden en maar voor één uitleg vatbare tekst is, is des te wonderlijker als je bij Lepore leest dat de bekrachtiging ervan in 1787 aan een zijden draad heeft gehangen. In de staat New York scheelde het maar drie stemmen of de grondwet was weggestemd, in Rhode Island scheelde het maar twee.

Artikel vijf van de Amerikaanse grondwet, te zien in de National Archives in Washington.

Foto Tom Brenner/Getty Images

Zoom in

Lepore laat zien hoe de grondlegger van het originalism, rechtsgeleerde Robert Bork, in 1987 door president Reagan voorgedragen als raadsheer in het Hooggerechtshof, zijn gedachtengoed ten uitvoer bracht. Vanaf dat moment huldigt de conservatieve meerderheid van het Hooggerechtshof het motto: de grondwet is dood – een reactie op het concept van de ‘levende grondwet’ dat in de tijd Franklin Delano Roosevelt opgeld deed. Logisch, want de progressieve geesten rond die president hadden ideeën te over om de moderne problemen van het land aan te pakken en ze vonden dat de wet hen daarbij moest helpen, niet hinderen.

Vanaf het presidentschap van Reagan is niet alleen het hof volgestroomd met originalists, ook in de Republikeinse Partij heeft de theorie aan invloed gewonnen. Door stelselmatig tegen voorgestelde amendementen te stemmen, ondermijnen zij elke grondwetvernieuwing. Zo heeft het Hooggerechtshof een grote machtspositie verworven. Het torpedeert met zijn conservatieve supermeerderheid (6-3) elke constitutionele verandering of vernieuwing, schrijft Lepore, en het oordeelt als hoogste gerechtelijke instantie meestal conservatief over maatschappelijke kwesties. Zo verwees de meerderheid van het hof in 2022 een uitspraak uit 1973 naar de prullenbak en schrapte zo het landelijk vastgelegde recht op keuzevrijheid over abortus. Sindsdien is in 19 staten abortus vrijwel verboden.

Slechteriken

Als die hoofdlijn van haar betoog klinkt als een historisch-juridische monografie, schrik niet: het boek sprankelt van de details en kleurrijke personages en Lepore heeft precies de juiste manier om die te beschrijven. Net als in These Truths voert ze ook in haar jongste boek hoofdrolspelers op die de soms pijnlijke geschiedenis verlevendigen. Er zijn ‘slechteriken’, zoals de held van de slavenhouders, John C. Calhoun, maar die behandelt zij met evenveel liefde als de lievelingen, zoals founding father Benjamin Franklin, burgerrechtenactivist Frederick Douglass of Anne Willing Bingham, een socialite en misschien zelfs een topmodel – het zou háár beeltenis zijn die als Lady Liberty op de eerste Amerikaanse munten werd gezet –, die de mannelijke hoofdpersonen uit die geboortedagen van de Verenigde Staten thuis ontving. Lepore gebruikt haar niet alleen om de ontstaansgeschiedenis van de grondwet te verlevendigen, maar ook om een belangrijke vraag aan de orde te stellen: wie zijn eigenlijk die people uit de eerste zin van de preambule?

Portret van Anne Willing Bingham uit 1797, gemaakt door Gilbert Stuart.

Beeld Philadelphia Art Museum

Zoom in

Alleen witte, vrije mannen die bezit hadden in de staten kregen de burgerrechten (life, liberty and the pursuit of happiness) die zo royaal waren beloofd in de Onafhankelijkheidsverklaring. Toen de Verlichte mannen zich aan het lange debat over de grondwet zetten, waren er tal van Verlichte echtgenoten, familieleden en vriendinnen die hen zover probeerden te krijgen dat ook aan vrouwen de volle rechten werden gegeven. Tevergeefs.

Nog zo’n hoofdpersoon die de kroniek van Lepore leven inblaast én haar betoog voortstuwt: James Montgomery Beck. Bijgenaamd ‘Mr. Constitution’. Hij was een originalist avant la lettre. Vanaf het eind van de 19de eeuw tot het begin van de lange presidentsperiode van Franklin Delano Roosevelt streed Beck voor de minimale variant van de overheid en een minimale uitleg van de wetstekst. Met één blik op zijn „monocle, vlinderdasje en strooien hoed” zet ze hem neer als een fat met gevoel voor drama, en zo heeft ze onze aandacht voor deze „grootvader van het moderne grondwetsconservatisme”.

Want hij speelt een hoofdrol in de geschiedenis van het amendement. Beck maakte elke poging om de grondwet te amenderen verdacht als afkomstig van „buitenlandse ideologieën” en verraad aan de idealen van de founding fathers. Maar achter die hoogdravende retoriek school een laag-bij-de-gronds materieel belang. Beck fulmineerde vooral tegen één specifieke wet, de Sherman anti-trust wet, die was aangenomen om de macht van grote bedrijven te beteugelen.

Zo heeft Lepore in Beck een prachtige voorloper van de huidige machthebbers. Hun ideologisch conservatisme is een kleurrijke mantel waaronder een kritiekloze partijdigheid ten gunste van het grootkapitaal schuilgaat. Waarom breekt de regering Trump de federale staat af? Omdat alleen de federale staat de macht van grote bedrijven kan beteugelen.

Lievelingen

Birch Bayh is een lieveling in het boek. Vanaf 1963 wierp de jonge Democratische senator uit Indiana zich op als kampioen amendementen voorbereiden als voorzitter van de subcommissie grondwettelijke amendementen. De in 1947 opgerichte subcommissie had als bijnaam ‘begraafplaats’, maar Bayh blies er leven in door in vijftien jaar honderden voorstellen voor amendementen te doen. Twee van de amendementen die hij verdedigde, werden daadwerkelijk geratificeerd. Het 25ste dat na de dood van president Kennedy de opvolging van een overleden president bepaalde. En het 26ste dat de stemgerechtigde leeftijd van 21 jaar terugbracht tot 18 jaar.

Maar Bayh’s aandacht ging vooral uit naar de afschaffing van het Electoral College, het systeem van kiesmannen die bij presidentsverkiezingen de winnaar aanwijzen. Hij streefde naar directe presidentsverkiezingen en slaagde daar in 1970 bijna in. Tot de opheffing van de subcommissie in 1977 vocht hij voor het amendement, maar het lukte hem niet. ,,Het tijdperk Bayh markeerde de laatste oprisping van grondwettelijk amenderen in de Amerikaanse geschiedenis”, schrijft Lepore.

Zo sleept het boek van Lepore de lezers mee, van panorama naar panorama, van portret naar portret, en haast ongemerkt krijg je binnen wat Lepore zo belangrijk vindt om te vertellen: de grondwet is nooit bedoeld als een Heilige Schrift, er is niet maar één manier om de tekst uit te leggen, het land heeft de moed nodig om te reageren op maatschappelijke en geopolitieke veranderingen.

Op de achterflap van de boeken van Lepore staat een aanprijzing uit The New York Review of Books, dat zij ‘America’s greatest living essayist’ is. Het klinkt misschien onwaarschijnlijk voor de lezer die nog aan de bijna 600 pagina’s van We the People moet beginnen. En toch is het de eretitel terecht. Net als These Truths wordt We the People bezield door een leidende gedachte, die ook nog eens een urgente betekenis voor de wereld van nu heeft. Die gedachte stoelt op gedegen historisch onderzoek, de feiten worden nergens ondergeschikt gemaakt aan de opvatting van de schrijver. Maar Lepore weet trefzeker haar historische voorbeelden in te zetten voor haar redenering.

Dit boek verschijnt ,,aan de vooravond van de 250ste verjaardag van de stichting van de Verenigde Staten”, zo heet het in de publiciteit. Maar de echte aanleiding ligt in de donkere tunnel waarin het denken over de grondwet terecht is gekomen. Ideeën die ooit vrij werden opgeworpen en besproken, worden nu allemaal door de partijpolitieke koker geperst en zo gesmoord. De grondwet is daardoor een ,,vlinder onder glas, vastgeprikt met spelden” geworden, zoals Lepore schrijft. Maar ze houdt moed tot in de laatste zin van haar boek: ,,Uit de verschroeide aarde kunnen weer nieuwe ideeën ontspringen, zaailingen, scheuten, ranken die zich naar de zon wenden.”

De Amerikaanse grondwet: hoe een plooibaar document de VS steeds verder insnoerde

Tags: