‘Ik zou een populistische leider zoals Nigel Farage graag meenemen naar een museum, gewoon om hem voor een schilderij te zetten en te vragen: wat zie je? Nou ja, ook weer niet zo graag, Farage is niet het type dat erg onbevooroordeeld naar de wereld kijkt. Maar toch ben ik ervan overtuigd dat kunst iedereen anders naar de wereld kan laten kijken. Dus Farage meenemen, vragen wat hij ziet en dan een gesprek aangaan, dat kan best zin hebben.”
Aan het woord is de Britse kunsthistoricus Katy Hessel. We spreken elkaar vlak voor de presentatie van haar nieuwe boek Hoe leef je een kunstrijk leven in het Amsterdamse Rijksmuseum. In dit boek geeft ze voor 366 dagen tips aan de hand van uitspraken van kunstenaars die zij interviewde of over wie ze las. Het boek bevat levenslessen (‘Durf te falen’) waarbij de lezer wordt opgeroepen de tijd te nemen voor een schilderij of een beeld, en zo tot bezinning te komen.
Je zou Katy Hessel kunnen typeren als een ‘kunstinfluencer’. Ze is een Instagramfenomeen sinds ze tien jaar geleden begon met haar Instagramaccount @thegreatwomenartists. Hierop plaatst ze elke dag werk van een vrouwelijke kunstenaar. Inmiddels heeft ze ruim 466.000 volgers. Ook heeft ze een podcast waarin ze kunstenaars interviewt.
Bekijk artikel in krant
Katy Hessel: Hoe leef je een kunstrijk leven. 366 dagen inspiratie van kunstenaars
Vert. Janine van der Kooij, Nijgh & Van Ditmar, 480 blz. € 24,99
Drie jaar geleden verscheen The Story of Art (Without Men), dat een bestseller werd. De titel van het boek is een knipoog naar de beroemde kunstgeschiedenis The Story of Art (1950) van Ernst Gombrich. Generaties studenten kunstgeschiedenis werden met Gombrichs boek opgeleid, hoewel er in het boek geen vrouw voorkwam. Pas in de 16de editie werd één vrouwelijke kunstenaar opgenomen. Hessels nieuwe boek Hoe leef je een kunstrijk leven krijgt komend voorjaar een kinderversie, waarmee ook scholen aan de slag kunnen.
U schrijft in uw nieuwe boek dat het nu ‘belangrijker dan ooit’ is om een creatief leven te leiden. Waarom was dat voorheen minder belangrijk?
„Omdat de wereld nu meer dan ooit wordt opgeslokt door technologie. De manier waarop kinderen met AI leren omgaan, lijkt op een bewuste poging om hun eigen verbeelding ongedaan te maken. We leren steeds meer om alles uit te besteden aan machines. Het is natuurlijk goed dat kinderen leren hoe je technologie zo goed mogelijk kan gebruiken, maar ik denk niet dat je alles moet uitbesteden. Vandaar dat ik schreef dat een creatief leven belangrijker is dan ooit.”
U doelde niet op politieke ontwikkelingen wereldwijd?
„Daar heb ik nog niet bij stilgestaan. Maar een creatief leven leiden is zeker ook een politieke daad. Ik moet aan Zadie Smith denken die zei: ‘When I’m writing, when I’m reading, they can’t get me’. Ik vind het verontrustend hoe technologie en politiek met elkaar verweven zijn geraakt, als je bedenkt hoe wereldleiders samenwerken met technologiebedrijven die een bepaalde ideologie promoten.
,,Kunst kan ons een soort waarheid kan laten zien. Dan bedoel ik niet dat je naar Vermeer moet kijken om ‘de waarheid’ te vinden, maar kunst kan wel leiden tot bredere inzichten. Kunst nodigt uit tot goed observeren, tot introspectie, maar ook tot debat en opinievorming, tot onbevooroordeeld kijken kortom.”
In uw boek draait het vaak om emoties. U schrijft: „Ga met een schilderij, een beeld, een muziekstuk of een gedicht zitten en probeer erachter te komen welke emoties het in je oproept.” Zijn emoties zo belangrijk voor kunst?
„Dat denk ik wel. Werken die vroeger zijn gemaakt kunnen ons meenemen naar een andere wereld. Dat kun je opvatten als een vorm van mindfulness, zo je wil. Maar als je bedoelt: móet je met emoties naar kunst kijken? Nee, dat mag ook best met een rationele blik.”
Is het belangrijk welke emoties een kunstenaar in een werk heeft gestopt?
„Wat ik bijzonder vind is dat je naar een werk van vierhonderd jaar oud kan kijken, en dat je daarbij een totaal andere emotie ervaart dan de kunstenaar erin heeft gestopt. Je ontmoet elkaar als het ware halverwege, alsof het een soort chemische reactie is. Door elkaar te ontmoeten via kunst, ook al had bijvoorbeeld Rembrandt een geheel andere emotie dan ik wanneer ik naar een schilderij van Rembrandt kijk, ontstaat een gemeenschappelijk gevoel van menselijke waarden. In mijn boek wil ik die emotie of ervaring toegankelijk maken voor iedereen.”
U schrijft dat u zich in uw eenzaamste periode naar buiten dwong om naar kunst te kijken. Welk werk zocht u op?
„Ik moest daarbij denken aan een periode waarin mijn vriendje het had uitgemaakt, toen ik negentien was. Ik ging naar buiten en koos de slechtst mogelijk expositie die ik op dat moment had kunnen bezoeken: Alan Jones in de Royal Academy. Jones stond bekend om zijn seksistische poppen. Toen ik daar rondliep maakte het werk me zo boos, maar ik moest er ook om lachen, omdat ik me zo belachelijk voelde. Dat gaat altijd zo in mijn leven, ook al vecht ik soms tegen somberheid: ik dwing mezelf erop uit te gaan en kunst te gaan bekijken of een film. Kunst kan je ergens uit tillen. Daar ben ik van overtuigd.”
U schrijft: „Hoe kun jij iets creëren vanuit vriendelijkheid, en kunst gebruiken om schoonheid te verspreiden en zichtbaar te maken?” Is schoonheid verspreiden volgens u een belangrijke taak van kunst, misschien zelfs de belangrijkste?
„Nee, dat denk ik niet. Schoonheid is een beladen woord, omdat iedereen er iets anders onder verstaat. Het belangrijkste is wat kunst met je doet. Soms word je door een kunstwerk uitgenodigd naar schoonheid te zoeken. Zoals de Cubaans-Amerikaanse kunstenaar Ana Mendieta schreef, die ik aanhaal in mijn boek: ‘Kunst is een materiële uiting van cultuur, maar de grootste waarde ervan is haar spirituele rol. Die heeft invloed op de maatschappij, want kunst is zonder meer de meest fantastische bijdrage aan de intellectuele en morele ontwikkeling van de mensheid die maar mogelijk is.’ Daar sta ik helemaal achter.”
U citeert ook de conceptuele kunstenaar Agnes Denes, die verklaarde: ‘Kunst maken in deze tijd staat gelijk aan onze verantwoordelijkheid nemen voor onze medemens.’ Bent u het daarmee eens?
„Dat is een interessante. Ik voel me verantwoordelijk voor wat ik schrijf. Ik wil bijvoorbeeld geen haat aanwakkeren of werk promoten dat iemand zou kunnen beledigen. Tegelijkertijd vind ik ook dat je moet kunnen maken wat je wil. Ik denk dat we in een wereld leven waarin we, om vooruitgang te boeken, op veel manieren verantwoord moeten denken, of het nu gaat om de zorg voor onze planeet of voor mensen. Het doel is altijd een gesprek op gang brengen of eraan bij te dragen. De volgende generatie zal misschien mede op basis van mijn boeken het gevoel hebben dat er een evenwichtige kunstgeschiedenis is ontstaan.”
En breder verantwoordelijkheid nemen? Er is een harde cultuuroorlog gaande, en de kunstenaars trekken momenteel aan het kortste eind.
„Ja, dat idee heb ik ook. Ik denk aan iemand als Nan Goldin, een geweldige kunstenaar en een ongelooflijke activist. Ze heeft veel veranderd: ze heeft de opioïdencrisis tot onderwerp van een wereldwijd gesprek gemaakt, en dat deed ze met schoonheid. Wat ze nu met haar werk over Gaza doet is ook ongelofelijk [met werken voor de stichting Pictures for Purpose zet ze in op fondsen voor noodhulp in Gaza]. Kunst kan echt een breder blikveld opleveren.”
Toch lijken kunstenaars minder maatschappelijke impact te hebben dan pakweg 25 jaar geleden.
„Ja. Dat heeft te maken met het Grote Beest, de kunstmarkt. Invloedrijke verzamelaars staan voor bepaalde ideologieën. Als je als kunstenaar opvattingen hebt die daar niet bij passen, wordt je werk niet gekocht. Tegelijkertijd is er ook veel veranderd in de kunst zelf tussen 2010 en 2020. Er was in dat decennium een enorme opleving van figuratief werk, en dat komt denk ik omdat er een revisie van de kunstgeschiedenis plaatsvond. Er waren nog nooit zoveel vrouwen directeur of curator, en zo kwam er meer ruimte voor vrouwen en kunstenaars van kleur.”
Denkt u, met het witwassen van de kunst door de regering van president Trump in het achterhoofd, dat de canon blijvend veranderd is? Of keken we naar een hype, die eenvoudig valt terug te draaien?
„Ik denk dat er echt iets blijvend is veranderd. Als ik nu door de National Portrait Gallery in Londen loop, is het verschil met wat ik als kind zag immens. Er is meer ruimte voor verschillende geluiden. In de National Gallery is misschien maar 1 procent van de kunst in de collectie gemaakt door vrouwen, maar ze plaatsen dat deel nu centraal, zodat iedereen het werk kan zien. Kinderen die nu in het museum komen zien niet alleen dat ene werk in de eregalerij, maar leren ook hoe het komt dat er minder vrouwelijke kunstenaars waren. Dat bewustzijn is belangrijk.”
Gaat het dan om persoonlijke en individuele ontwikkeling, of waait die verandering maatschappelijk ook breder uit?
„Het is waar dat kunst anders dan in de jaren negentig toen ik opgroeide zelden nog breaking news is. Kunstbijlagen in kranten en tijdschriften worden dunner. Het is moeilijk om een breed publiek te bereiken. We moeten af van de snobistische houding die rondom kunst nog steeds bestaat. Media moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Betrek ook de populaire kranten erbij.
,,Maak musea en galeries toegankelijker voor iedereen, overal. Dat is ook wat ik hoop te bereiken met mijn kinderversie van The Story of Art Without Men. An Illustrated Guide to Amazing Women Artists: via scholen de kinderen bereiken. Zo kunnen kinderen leren dat kunstenaars onconventioneel durven te denken. Dat is wat democratie nu nodig heeft.”
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen