Regie: James Vanderbilt | Scenario: James Vanderbilt, Jack El-Hai | Cast: Michael Shannon (Robert H. Jackson), Rami Malek (Douglas Kelley), Russell Crowe (Hermann Göring), Leo Woodall (Sergeant Howie Triest), Richard E. Grant (Sir David Maxwell-Fyfe), e.a. | Speelduur: 148 minuten | Jaar: 2025
Tijdens de beruchte maar noodzakelijke Neurenbergprocessen werden de architecten van de Holocaust officieel berecht. Hitler had zichzelf om het leven gebracht, maar wat te doen met de overgebleven nazikopstukken? Gewoon ophangen of neerschieten, vonden velen, onder wie de Britse premier Churchill. Nuremberg begint bij het initiatief van de ambitieuze rechter Robert H. Jackson, die Hitlers handlangers via een internationale rechtszaak wil veroordelen voor hun misdaden tegen de mensheid.
Ondanks overweldigend bewijs blijkt het een behoorlijke uitdaging om Hermann Göring, de rechterhand van Hitler, te berechten voor de systematische vernietiging van een heel volk. Legerpsychiater Douglas Kelley wordt ingeschakeld om Göring en de andere topnazi’s geestelijk te onderzoeken. Hierbij werkt hij samen met Howie Triest, een sympathieke soldaat die dienstdoet als tolk.
Voordat het publieke proces begint, hebben de aanklagers zoveel mogelijk inzicht in de hersenkronkels van de nazi’s nodig. Wat bezielde deze massamoordenaars, die zonder enige gewetenswroeging bijdroegen aan de meest gitzwarte bladzijde uit de Europese geschiedenis? Waarom werkten ze zo gewillig mee aan het ultieme exces van het kwaad?
De film is gebaseerd op het boek De Nazi en de Psychiater van de Amerikaanse journalist Jack El-Hai, een biografie over Douglas Kelley, gebaseerd op diens archieven vol aantekeningen en opnames. Centraal staat de relatie tussen psychiater en patiënt, waarbij de spanning vooral schuilt in het feit dat Kelley gaandeweg een band lijkt te ontwikkelen met de voormalige rijksmaarschalk. Die werkt bovendien twee kanten op: Kelly beschouwt Göring en Göring beschouwt terug.
De karakteristieke Malek speelt de psychiater als een wereldwijze en doorgewinterde zielenknijper. Niets menselijks is hem vreemd. In een verlaten bibliotheek vertelt hij aan Howie dat hij benieuwd is of hij meer zal ontdekken dan het klassieke narcisme en de psychopathie van de nazi’s. Als hij kan doordringen tot de kern van het kwaad, is misschien te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt.
De psychiater kan zelfs een sleutelrol vervullen in het slagen van de processen, die grotendeels op de schouders van twee vastberaden rechters rusten, maar dan moet hij zich niet laten inpakken door Göring of medelijden krijgen met diens bezorgde vrouw (door Lotte Verbeek neergezet als de breekbare onschuld zelve).
Nuremberg heeft een klassieke Amerikaanse houding ten opzichte van de Tweede Wereldoorlog. De toon is doorspekt met droogkomische dialogen, die even bot als bruut zijn. Het is duidelijk dat de Amerikanen ‘nog iets moeten’ met die nazi’s. De wereld is ze liever kwijt dan rijk. Hoewel de psychiater ze aandachtig onderzoekt, fungeert Nuremberg vaak als een soort sardonische ‘comic relief’ over het kwaad.
Zo zien we een nazi die paniekerig om een Joodse advocaat vraagt, een nazi die als een jammerend hoopje ellende op de grond ligt en een nazi die geheugenverlies veinst (“Hitler? Nooit van gehoord”) om zijn proces te ontlopen. Het beeld van de nazi’s als een stelletje beklagenswaardige stakkers werkt best goed. Vlak voordat ze publiekelijk veroordeeld worden voor hun demonische gruweldaden ontdekt Kelley vooral ‘de kleinzieligheid van het kwaad’.
De zwarte humor klinkt ook door wanneer de twee aanwezige psychiaters (“Het zijn allemaal klassieke psychopaten” – “Ze zijn juist angstwekkend normaal”) met elkaar op de vuist gaan, waarna de gespannen Amerikaanse gevangenisdirecteur, verantwoordelijk voor de detentie van tweeëntwintig nazikopstukken, tegen ze schreeuwt: “Mijn God! Júllie zijn de geestelijke gezondheidswerkers!”
Nuremberg is een clichématig oorlogsdrama waarin de Amerikanen erg Amerikaans zijn en de Britten uitermate Brits. Wanneer het Internationaal Tribunaal van Neurenberg daadwerkelijk begint, verandert de toon. De historische beelden van de gruweldaden in de vernietigingskampen zijn zo schokkend dat Kelley explodeert tegenover zijn patiënt. Dit werkelijke getuigenmateriaal van de Holocaust laat geen ruimte voor luchtigheid.
Russell Crowe overtuigt ondanks zijn staat van dienst maar matig als Göring: zijn Duits is gebrekkig en hij portretteert Göring vooral als een duffe, pafferige man. Zijn geveinsde vriendelijkheid zet hij wel piekfijn neer, maar het psychologische spel tussen psychiater en patiënt komt niet volledig tot wasdom. Richard E. Grant als de Britse jurist David Maxwell-Fyfe en Leo Woodall als soldaat Howie Triest zijn daarentegen voortreffelijk. Mede dankzij hen wordt scherp neergezet hoezeer de veroordeling van deze oorlogsmisdadigers collectief tot stand moest komen en allerminst een vanzelfsprekendheid was.
Als de rustige Howie zijn eigen levensverhaal onthult, voel je het immense verdriet van de overlevenden van de Shoah. Richard E. Grant laat als Maxwell-Fyfe zien dat een onwrikbaar intellect soms de enige juiste reactie is op een overtuigde fascist. Ook kolonel Burton, de gevangenisdirecteur die niet wakker ligt van de klaagzangen van de nazi’s, is ondanks zijn bruuskheid opmerkelijk innemend. Pas bij de onthulling van het lot van de psychiater krijgt Nuremberg zijn hartverscheurende impact. Wie de wereld waarschuwt om waakzaam te blijven voor fascisme, blijkt vaak een roepende in de woestijn.