Een oud voetskelet uit Ethiopië blijkt van een onbekende menssoort en vraagt wetenschappers onze evolutionaire stamboom opnieuw te tekenen.
In 2009 werd een 3,4 miljoen jaar oud, gedeeltelijk voetskelet ontdekt in Burtele, in de Afar-regio van Ethiopië. Het fossiel, beter bekend als de Burtele Nature Foot, kon duidelijk worden geïdentificeerd als afkomstig van een hominine, een geslachtengroep binnen de familie mensachtigen. De ontdekking zorgde echter voor verwarring, omdat de voet duidelijk verschilde van de Australopithecus afarensis, de soort waartoe het beroemde skelet Lucy behoort, die de enige bekende menssoort uit die periode in Noordoost-Afrika was.
De eigenschappen van de Burtele-voet, met een groter vermogen tot grijpen, wezen op meer boomklimmend gedrag en waarschijnlijk meer unieke kenmerken dan bij Au. afarensis. Hoewel wetenschappers wisten dat de voet anders was, was het niet gebruikelijk om een nieuwe soort te benoemen op basis van zogeheten postcraniale elementen (delen onder de nek), dus de botten bleven voorlopig ongeclassificeerd.
Ontdekking Australopithecus deyiremeda
Deze onzekerheid over de eigenaar van de voet heeft lang geduurd. In 2015 beschreef hetzelfde onderzoeksteam, geleid door Yohannes Haile-Selassie, een nieuwe menssoort genaamd Australopithecus deyiremeda, op basis van 3,5 tot 3,3 miljoen jaar oude kaakbotten die ook in Burtele werden gevonden. Hoewel sommige van deze exemplaren dicht bij de voet werden ontdekt, werd de voet in eerste instantie niet aan deze soort toegeschreven.
De benoeming van Au. deyiremeda in 2015 werd destijds met twijfel ontvangen door de wetenschappelijke gemeenschap. Toch, door de recente vondst van nieuwe tandfossielen en de toeschrijving van de voetbotten, zou dit nu moeten leiden tot “een bredere acceptatie van Au. deyiremeda als een echte soort”, stelt paleontoloog Fred Spoor bij het Natural History Museum in een commentaar in vakblad Nature.
Burtele Nature Foot toegeschreven aan Australopithecus deyiremeda
Door verder veldwerk en de vondst van meer fossielen, waaronder losse tanden en de kaak van een onvolwassen individu, konden ze de fossielen nu met vertrouwen linken met de Burtele-voet en de soort Au. deyiremeda. De nieuwe vondsten en de kleine ruimtelijke en tijdelijke verdeling van alle hominine-fossielen in Burtele brengen de auteurs tot de conclusie dat de raadselachtige voet waarschijnlijk ook bij de Au. deyerimeda hoort, zo publiceren ze in Nature.
“Ik denk dat deze interpretatie gerechtvaardigd is, maar benadrukt moet worden dat het toeschrijven van botten van de ledematen of romp aan een soort een kwestie van waarschijnlijkheid is”, voegt Spoor toe. “Tenzij ze deel uitmaken van een individueel skelet dat soort-diagnostische kenmerken behoudt, die meestal beperkt zijn tot de schedel.”
De nieuwe fossielen, waaronder de onderkaak, laten zien dat de tanden van Au. deyiremeda meer oorspronkelijke kenmerken vertoonden dan eerder werd gedacht. Deze kenmerken deelt de soort niet met Lucy, de Au. afarensis, maar juist met zijn voorouder, Australopithecus anamensis.
3D-weergaven van de onderkaak van Australopithecus deyiremeda. Foto: Yohannes Haile-Selassie
Onderkaak Australopithecus deyiremeda. Foto Yohannes Haile-Selassie
Voortbeweging en dieet
De toeschrijving van de voet aan Au. deyiremeda is maar een deel van het verhaal. Het onthult hoe deze soort leefde en hoe twee menssoorten tegelijkertijd in hetzelfde gebied konden bestaan.
De Burtele-voet (links) en de voet ingebed in een omtrek van een gorillavoet. Foto: Yohannes Haile-Selassie
De Burtele-voet, die nu aan Au. deyiremeda is toegewezen, behield een grijpende grote teen, wat een belangrijk kenmerk is voor het klimmen in bomen. Dit was verrassend, omdat Au. afarensis in die tijd al volledig tweevoetig was met een niet-grijpende teen. Au. deyiremeda liep wel op twee benen wanneer hij zich op de grond bevond, maar zette zich waarschijnlijk af met zijn tweede teen, in tegenstelling tot moderne mensen die de grote teen gebruiken. De aanwezigheid van voeten die wijzen op boomklimmend gedrag staat haaks op de meer land georiënteerde Au. afarensis.
Met behulp van een zogeheten isotopenanalyse van het tandglazuur van Au. deyiremeda werd vastgesteld dat de soort voornamelijk bladeren, fruit en noten van bomen en struiken consumeerde. Dit dieet verschilde van het meer gemengde dieet van de Au. afarensis, die ook tropische grassen en grassoorten at. De soort “deelt niet alleen aspecten van zijn tanden en voeten, maar ook zijn dieetvoorkeuren met oudere menssoorten”, merkt Spoor op.
Deze duidelijke verschillen in leefwijze en dieet, die wijzen op verschillende ecologische niches, zouden kunnen verklaren hoe de twee menssoorten naast elkaar konden bestaan in grofweg hetzelfde gebied.
Een nieuwe evolutiestamboom
De implicatie van de nieuwe fossielen die het meest aan het denken zet ligt in de mogelijke herschikking van de menselijke evolutionaire stamboom. Gebruikelijke interpretaties beschouwden Au. afarensis, waar Lucy aan toegeschreven is, als de enige hominine soort tijdens die periode en als de voorouder van alle latere menssoorten.
Vergelijkingen stellen nu dat Au. deyiremeda niet alleen voorouderlijke kenmerken deelt met Au. anamensis en Ardipithecus ramidus, maar dat aspecten van zijn voeten en kaken ook lijken op die van Australopithecus africanus. De onderzoekers stellen dat Au. africanus en Au. deyiremeda nauwer aan elkaar verwant zijn dan Au. africanus aan Au. afarensis.
Dit leidt tot een volledig nieuwe hypothese. Wij hebben mogelijk een andere gemeenschappelijke voorouder dan jarenlang werd gedacht. “Als dit correct is, zal Au. afarensis zijn iconische status als voorouder van alle latere menssoorten, waarschijnlijk inclusief onze eigen afstamming, het geslacht Homo, verliezen”, concludeert Spoor.
We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Onze voorouder Lucy kon weliswaar rechtop lopen, maar rennen zat er voor haar nauwelijks in en Voetafdrukken van twee verschillende menselijke voorouders op dezelfde plek ontdekt. Of lees dit artikel: Ook de kinderen van onze voorouder Australopithecus afarensis liepen op twee benen.