In het dorpshuis van het Noord-Friese Wierum zit demissionair minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) tussen bewoners van het nabijgelegen Ternaard. De bijeenkomst gaat over de toekomst van het natuurgebied honderd meter verderop, de Waddenzee. Onder water ligt een gasbel, waar de NAM (een joint venture van olie- en gasbedrijven Shell en ExxonMobil) wil boren.
Op dat voornemen is al jarenlang veel kritiek van milieuorganisaties en bewoners. In het nabijgelegen plaatsje Ternaard, waar geboord zou worden, is meermaals geprotesteerd. De minister heeft nu besloten dat de gasboringen geen doorgang vinden.
Het besluit van Hermans geldt als een overwinning voor de milieubeweging en de lokale overheden
Daartoe is een compromis gesloten tussen de NAM en de staat. Het oliebedrijf wordt financieel gecompenseerd voor de gederfde inkomsten met 163 miljoen euro. In ruil daarvoor trekt de NAM het verzoek tot winning in. De facto wordt de NAM fors minder gecompenseerd, benadrukt het ministerie. Het oliebedrijf moet eerst tal van belastingen en premies afdragen, ook aan staatsdeelneming EBN.
Daarna blijft een bedrag van 80,8 miljoen euro over, waar de NAM nog winstbelasting over moet afdragen. Het ministerie schat dat de compensatie de staat in feite 40 miljoen euro kost, omdat via EBN en de belastingdienst een deel van het bedrag terugstroomt naar het Rijk. De Tweede Kamer moet nog goedkeuren.
Zoom in
Bestuursrechter
Hermans beëindigt hiermee een jarenlange discussie tussen de NAM, diverse overheden en natuurorganisaties over het verzoek voor nieuwe gaswinning op de Waddenzee. Dat plan diende de NAM in 2019 in. Verscheidene bewindspersonen stelden een beslissing uit. Het besluit van Hermans geldt als een overwinning voor de milieubeweging en de lokale overheden.
Gedeputeerde Friso Douwstra is „heel erg content” met het besluit. „Er worden veel aanvragen gedaan voor gaswinning in de Friese ondergrond. Ik maak me daar zorgen om, maar voor dit gebied ben ik erg blij. Juridisch was er geen ruimte.”
Een Kamermeerderheid (met uitzondering van Denk, FVD en JA21) steunde een motie die opriep om géén vergunning voor Ternaard af te geven
Het verzoek van de NAM kon rekenen op felle tegenstand vanuit de noordelijke provincies, Wetterskip Fryslân (het Friese waterschap), bewoners en natuurorganisaties, zoals de Waddenvereniging. Die vreesden voor onherstelbare natuurschade. Ook Unesco waarschuwde meermaals dat de Werelderfgoedstatus die het Waddengebied geniet, „onverenigbaar” was met gaswinning.
Tot twee keer toe maande de bestuursrechter van de Raad van State opeenvolgende kabinetten (Rutte-IV en Schoof) om . Ook legde de bestuursrechter het demissionaire kabinet-Rutte IV een dwangsom op van 37.500 euro, voor het geval dat toenmalig staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66) per 1 april 2024 nog geen besluit had genomen. Die termijn verliep, de tweede ook.
Politiek
In datzelfde jaar had de belangrijkste toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) een negatief advies uitgebracht. Gaswinning op de Waddenzee kon niet veilig, stelde de SodM, op basis van nieuwe berekeningen over een stijgende zeespiegel. Gaswinning leidt namelijk tot bodemdaling. Het was volgens de SodM onvoldoende mogelijk om het kenmerkende ecosysteem van de Waddenzee – met het volstromen en droogvallen van het wad – te beschermen bij de ingediende plannen van de NAM én de verwachte zeespiegelstijging.
Eind 2024 kantelde ook de politieke discussie in Den Haag. Partijen als CDA en VVD, die de gaswinning tot dan toe hadden verdedigd en redeneerden dat Nederland nog lang aardgas nodig zou hebben, kwamen terug op hun standpunt. In december 2024 steunde een Kamermeerderheid (met uitzondering van Denk, FVD en JA21) een motie die opriep om géén vergunning voor Ternaard af te geven. De motie verwees direct naar het SodM-advies.
Een heel mooi Sinterklaascadeau
Een bewoner van Ternaard
Het kabinet-Schoof had de ambitie om méér Nederlands gas te winnen, maar ging op zoek naar een manier om het gaswinningsverzoek voor Ternaard af te wijzen. Dat lukte niet op grond van mogelijke milieu- en natuurschade bij eventuele winning, schreef minister Hermans in het voorjaar aan de Kamer, omdat de NAM al een natuurvergunning had voor het project. Uitkopen werd de enige uitweg.
De gaswinning in Ternaard is niet het enige slepende dossier tussen de NAM en de staat. Over de financiële afwikkeling van de gaswinning in Groningen en de herstelbetalingen daar, lopen diverse arbitragezaken. In een voorlopige uitspraak in één zaak bleek donderdag dat de NAM de staat 1,35 miljard euro moet betalen voor de schadeafhandeling en versterking van huizen in Groningen in 2024.
In een schriftelijke reactie laat NAM-directeur Martijn van Haaster weten het besluit „teleurstellend” te vinden. Volgens de NAM kan winning bij Ternaard wél „veilig en verantwoord plaatsvinden, zonder impact op de flora en fauna in de Waddenzee”. Van Haaster prijst wel het dat er „nu eindelijk duidelijkheid komt voor alle betrokkenen.”
Vuisten
Wanneer Hermans bekendmaakt dat de vergunning van de NAM wordt ingetrokken, beginnen de aanwezigen in het zaaltje in Wierum luid te applaudisseren. „Ik had het eerlijk gezegd niet verwacht”, zegt een van de bewoners. Een van hen steekt twee gebalde vuisten in de lucht. „Een heel mooi Sinterklaascadeau.”
Klaaske de Groot uit Ternaard is opgelucht en ook wel emotioneel, zegt ze na afloop. „Het is belangrijk dat er waarde wordt gehecht aan het unieke gebied dat de Waddenzee is. En door de gaswinning in Groningen is het logisch dat men hier ongerust was. Bodemdaling, verzakkingen: het heeft effect op het hele gebied.”
Lees ook
Arbitrage: NAM moet 1,35 miljard euro betalen voor aardbevingsschade in Groningen
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen