Het idee is briljant: niet Hamlet is de hoofdpersoon uit de beroemde gelijknamige tragedie van Shakespeare, maar twee hovelingen: Rosencrantz en Guildenstern. De Britse toneel- en scenarioschrijver Tom Stoppard noemde een van zijn vroegste toneelstukken Rosencrantz and Guildenstern Are Dead (1966). Het is een verrukkelijk spel van verwarring en theaterbrille, van absurdisme en vrolijkheid, waarin Hamlet slechts een bijrol vervult. Stoppard won er zijn eerste Tony Award mee.

Stoppard was een van de meest vooraanstaande Britse toneelauteurs, die niet alleen vijf Tony Awards verwierf, de belangrijkste Amerikaanse theaterprijzen, ook een Oscar voor zijn scenario van Shakespeare in Love (regie: John Madden, 1998) met Joseph Fiennes als Shakespeare en Gwyneth Paltrow als zijn muze lady Viola. Tom Stoppard overleed zaterdag in zijn huis in het graafschap Dorset.


Historische dimensie

Gedurende zijn gehele carrière zou Stoppard scenario’s en toneelscripts schrijven die een spel spelen met de historische dimensie van toneel. Zo koos hij voor het Londense theater The Rose, waarvan Shakespeare huisschrijver was, als decor voor zijn romantische liefdeskomedie over Shakespeare.

Stoppard werd op 3 juli 1937 als Tomáš Sträussler in Tsjecho-Slowakije geboren als zoon van een Joodse arts. Het gezin vluchtte op 15 maart 1939 naar Singapore, juist op de dag dat de nazi’s hun land bezetten. Ook vanuit Singapore moesten ze op de vlucht, naar Darjeeling (India) vanwege de Japanse invasie. Zijn vader bleef achter in Singapore en zou omkomen in een Japans krijgsgevangenkamp. Na de oorlog hertrouwde zijn moeder met de Britse legerofficier Kenneth Stoppard en verhuisde het gezin naar Engeland.

Als zeventienjarige werd Stoppard journalist bij de Western Daily Press in Bristol, zonder zijn middelbare school af te maken. Vier jaar later werd hij theaterrecensent bij de Bristol Evening World en verkeerde hij al snel in toneelkringen, met onder meer de voortreffelijke acteur Peter O’Toole en de destijds aankomende regisseur John Boorman.

Taalvirtuositeit

Vanaf zijn toneeldebuut A Walk on the Water (1960), dat in Hamburg in première ging, wijdde hij zich aan het schrijven van toneelstukken, scenario’s en werkte hij voor radio en televisie. Hij vertaalde en bewerkte onder meer Tsjechovs De meeuw, Liebelei (Dalliance) van Arthur Schnitzler en Largo Desolato van Václav Havel voor het theater. Ook maakte hij een vrolijk stemmende, ironische bewerking van de Hamlet als 15-Minute Hamlet. In al zijn toneelwerk valt de virtuositeit van taal op, gecombineerd met een filosofische inslag. Zo bekommeren Rosencrantz en Guildenstern zich voortdurend over de vraag of ze wel echt bestaan en of zij niet slechts een fantasie zijn van Hamlet.

Stoppard schreef de scripts voor bekroonde toneel- en filmvoorstellingen als Travesties (1976), naar het toneelstuk The Importance of Being Earnest van Oscar Wilde, The Real Thing (1984) en The Coast of Utopia (2007). Ook was hij betrokken bij Indiana Jones and the Last Crusade van Steven Spielberg en de oorlogsfilm Schindler’s List, eveneens in de regie van Spielberg. Die laatste film lag hem na aan het hart: op latere leeftijd ontdekte Stoppard dat veel van zijn familieleden in zijn geboorteland door de nazi’s zijn vermoord.

Stoppards overlijden maakt met name in Groot-Brittannië veel los. Rolling Stones-zanger Mick Jagger prijst Stoppard als zijn „favoriete toneelschrijver”, die een groots oeuvre naliet dat zowel „intellectueel” is als „geestig”. Theaterredacteur Dominic Cavendish van The Telegraph reageert: „het Britse theater zal vanaf nu armer zijn: Stoppard belichaamde het begrip cool.” Een woordvoerder van Buckingham Palace gaf een verklaring af, namens koning Charles: „Mijn vrouw en ik zijn diepbedroefd door het overlijden van een van onze grootste schrijvers, Sir Tom Stoppard.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

Waarom je NRC kan vertrouwen