Kirgizië stond sinds de val van de Sovjet-Unie bekend als het meest democratische land in Centraal-Azië, maar de laatste jaren staat de democratie er onder druk. De hervorming van de kieswet in de zomer en de verkiezing dit weekend van vrijwel alleen aan president Sadyr Zjaparov loyale parlementariërs zijn daar het meest recente voorbeeld van.
De parlementsverkiezingen zouden eigenlijk een jaar later plaatsvinden, maar in september besloot het parlement (de Jogorku Kenesh) vervroegde verkiezingen uit te schrijven. Volgens de officiële lezing was dat omdat de stembusgang in november 2026 te dicht op de presidentsverkiezing begin 2027 zou zitten. Die beslissing valt niet los te zien van veranderingen in het kiesstelsel die in juni werden doorgevoerd. Toen tekende Zjaparov een wetswijziging die het aantal kiesdistricten terugbracht van 36 naar 30 en het systeem van stemmen op een partij verving door een zogeheten ‘enkelvoudig mandaat’, waarbij kiesgerechtigden direct op een kandidaat stemmen.
Die beslissing perkt de macht van politieke partijen fors in. Als partijen alsnog een kandidaat willen voordragen, moeten ze een bedrag van 9 miljoen som (ruim 88.000 euro) betalen – ook als de kandidaat niet wordt gekozen. Onafhankelijke kandidaten betalen 100.000 som (bijna 1.000 euro). Die verandering maakt politieke deelname voor partijen haast onmogelijk. Als gevolg daarvan is het lastig voor politieke partijen om oppositie te voeren en een andere toekomstvisie te organiseren, zei politicoloog Emil Dzhuraev, verbonden aan de Amerikaanse Universiteit van Centraal-Azië in Bisjkek, voor de verkiezingen tegen persbureau AFP.
De negentig zetels van het parlement werden tijdens deze parlementsverkiezingen dus verdeeld op basis van stemmen op individuele kandidaten: uit elk kiesdistrict worden drie kandidaten gekozen, onder wie minstens één man en één vrouw. Het opkomstpercentage onder de 4,3 miljoen kiesgerechtigden lag op 36,9 procent, vergelijkbaar met eerdere verkiezingen.
Autocratische koers
Van de 467 mensen die zich verkiesbaar stelden, zijn voornamelijk kandidaten gekozen die al voor de verkiezingen hun loyaliteit aan Zjaparov hadden betuigd. Critici stellen dat deze kandidaten tijdens de campagne meer aandacht kregen van staatsmedia dan oppositiekandidaten, een beschuldiging die in het verleden ook regelmatig is geuit.
Dat de oppositie in Kirgizië steeds verder in het nauw komt, werd ook duidelijk toen de Kirgizische autoriteiten op 22 november een grote actie uitvoerden waarbij zeker tien mensen werden opgepakt. Volgens de autoriteiten hadden zij plannen om grote rellen te organiseren na de verkiezingsuitslag. Maar de arrestanten, onder wie Temirlan Sultanbekov, de leider van de Sociaaldemocratische Partij in Kirgizië, waren veelal politiek actief.
De Kirgizische president Sadyr Zjaparov en zijn vrouw Aigul Zjaparova stemmen zondag in Bisjkek.
FOTO Handout Kirgizische presidentiële pers/REUTERS
Zoom in
De massale arrestatie vlak voor de verkiezingen past in de autocratische koers van president Zjaparov. Nu hij een paar jaar aan de macht is en zich gesterkt voelt door de economische groei van het land, pakt hij media en oppositie steeds harder aan. Zo moesten drie onafhankelijke journalistieke platforms, Temirov Live, Kloop en Ait Ait Dese, in oktober hun activiteiten staken omdat een rechtbank in Bisjkek ze als „extremistisch” bestempelde. Eerder dit jaar werden verschillende Kloop-journalisten al opgepakt en ondervraagd, vier van hen werden veroordeeld voor opruiing.
de economische groei is overigens ook een kanttekening te plaatsen: volgens experts is die deels te danken aan het verleggen van handelsrelaties met Rusland via Kirgizië, om de sancties te ontlopen, schrijft persbureau Reuters. Vladimir Poetin bracht vier dagen voor de verkiezingen nog een staatsbezoek aan Zjaparov in Bisjkek.
Lees ook
Na 34 jaar is er eindelijk een akkoord over de grenzen in Centraal-Azië. ‘Een last van onze schouders’
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen