Vladimir Poetin viel Oekraïne niet binnen in 2022. Het is een volkomen onjuist verhaal dat nog altijd leeft in het Westen en zelfs onder Oekraïners, meent Maryna Vorotyntseva. De oorlog begon in 2014 in de Oost-Oekraïense regio Donbas, schrijft ze samen met Denys Kazansky in een . „Alsof er sindsdien niet al doden en vluchtelingen waren”, onderstreept Vorotyntseva hun punt.
Rusland bereidde zich al jaren voor op de inname van de Donbas, stellen ze. De oorlog wordt vaak gezien als een reactie op de pro-Europese Majdanrevolutie van 2013 en 2014. In hun boek, dat verscheen in 2020 en sinds vorig jaar ook in het Engels is als How Ukraine lost Donbas, beschrijven ze hoe Rusland al voor ‘Majdan’ stookte en wroette in de regio. Moskou had invloed in Oost-Oekraïne door middel van paramilitaire organisaties, separatistische bewegingen, corruptie en Russische politici die politieke bijeenkomsten in de regio bezochten, waaronder toenmalig burgemeester van Moskou Joeri Loezjkov en Poetins adviseur Sergej Glazjev.
„Dit waren psychologische operaties. Bedoeld om de publieke opinie te sturen”, zegt Vorotyntseva (39) tijdens een gesprek in een café in het centrum van Kyiv samen met Kazansky (41).
De Donbas, die bestaat uit de Oekraïense provincies Loehansk en Donetsk, zal dinsdag ongetwijfeld worden besproken in het Kremlin. De Amerikaanse onderhandelaar Steve Witkoff praat dan met Poetin over een mogelijk vredevoorstel. Eind november werd een 28 punten tellend Amerikaans-Russisch plan aan Oekraïne voorgelegd. Daarna heeft Kyiv met de Amerikanen gesprekken gevoerd – een nieuw voorstel wordt nu aan Moskou voorgelegd.
Denys Kazansky en Maryna Vorotyntseva in het centrum van Kyiv.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
In gelekte telefoongesprekken met een Russische onderhandelaar, uit oktober, stelde Witkoff dat hij wel wist wat er nodig was voor vrede: de Donbas overdragen aan Rusland. Dit standpunt verdedigde hij al eens publiekelijk in een interview met voormalig Fox-presentator Tucker Carlson door te suggeren dat de regio aan Rusland toebehoort. Witkoff bestempelde de regio als Russischtalig en stelde dat in een referendum een „overgrote meerderheid van de bevolking heeft aangegeven dat ze onder Russisch bestuur wil staan”. Dat referendum was illegaal en werd gehouden in het Oost-Oekraïense deel waar Rusland het in 2014 voor het zeggen had.
De jaren tot de uitbraak van de oorlog in 2014 maakten Kazansky en Vorotyntseva van dichtbij mee. Ze werkten als journalist respectievelijk in Donetsk en Loehansk. Beide steden, hoofdsteden van de gelijknamige provincies, zijn bezet door Rusland. Tegenwoordig is Vorotyntseva strategisch communicatieadviseur. Kazansky heeft een Russischtalig YouTube-kanaal met 994.000 abonnees. „Ik richt me tot de vele Russischsprekende mensen in de wereld. Want het is belangrijk om te laten zien wat er werkelijk gebeurt in Oekraïne.”
Zoom in
Waarom besloten jullie dit boek te schrijven?
Vorotyntseva: „Het belangrijkste is te voorkomen dat iemand of de Russische propaganda de geschiedenis verandert en de feiten vervangt. Waarbij iemand over vijf of tien jaar zegt: ‘Oh, dit is niet gebeurd. Dit is een nepverhaal.’”
Witkoff oordeelt over de Donbas op basis van de taal en een zogenaamd referendum. Gaat hij voorbij aan wat zich al jaren afspeelde in Oost-Oekraïne?
Kazansky: „Het is Russische propaganda. Het Kremlin probeert deze oorlog heel simpel te maken: er zijn Russischsprekende mensen in Oost-Oekraïne en Oekraïense nationalisten proberen ze te doden. Dus moet Rusland ze beschermen. Dat is natuurlijk niet waar. Wij, Maryna en ik, zijn deze Russischsprekende mensen uit Donetsk en Loehansk. We wilden geen bescherming van Rusland. We voelen ons Oekraïens. De meeste mensen in de Donbas spraken Russisch en wilden in Oekraïne wonen. Ze wilden zich niet afscheiden of deel uitmaken van Rusland.”
In het voorjaar van 2014 ontstonden de zogenaamde Volksrepublieken Loehansk en Donetsk, die zich afscheidden van Oekraïne. Toen werden die zogenaamde referenda gehouden. Jullie stellen dat er geen sterke afscheidingsbeweging bestond in de Donbas. Hoe groot was die groep?
Vorotyntseva: „Afscheidingsbewegingen bestonden, maar waren marginaal. Er was in de Donbas geen sterk separatistische stroming zoals in Catalonië of in Schotland. Als er toen legale en goede georganiseerde verkiezingen waren gehouden, dan had 5 tot 10 procent van de kiezers in Rusland willen wonen. Toentertijd woonden in Loehansk 500.000 mensen en bij een pro-Russische bijeenkomst op het centrale plein kwamen 5.000 mensen opdagen. Dat is geen meerderheid. Dat is niet eens genoeg voor een zetel in de gemeenteraad.”
Kazansky: „De mensen in Donetsk en Loehansk waren loyaal en vriendelijk tegenover Rusland. Dat ze Russisch spreken was een tragedie, een speling van het lot. Dit alles maakt hen niet tot separatisten. Nu haten ze Rusland, omdat Rusland Oekraïne is binnengevallen en burgers doodt.”
Uit onderzoek in 2016 en 2019 van ZOiS, het Duitse centrum voor Oost-Europese en Internationale studies, blijkt dat slechts voor aansluiting bij Rusland was. Een onderzoek van het Oekraïense onderzoeksbureau KIIS toonde in september aan dat de helft van de inwoners in het oosten van Oekraïne positief dacht over Rusland. Na het Russische ‘bevrijdings-‘ en annexatie-offensief kelderde dit naar bijna 90 procent negatief.
Een weg in de regio Donetsk wordt beveiligd met antidrone-netten.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
In Oost-Oekraïne komen deze ‘volksrepublieken’ van de grond met geweld. Jullie zien dat als het begin van de oorlog?
Vorotyntseva: „In het voorjaar van 2014 steekt Igor Girkin [voormalig kolonel bij de FSB, de Russische geheime dienst] de grens over. Hij zegt direct dat zijn belangrijkste taak is om de oorlog te beginnen. Dus om iemand te doden. Wanneer het eerste bloed vloeit in welk conflict dan ook, kan je niet terug. Wanneer iemand wordt gedood, breekt een nieuwe fase van het conflict aan. Girkins voornaamste doel was de oorlog te beginnen, want niemand wilde oorlog voeren in Oekraïne.”
Kazansky: „Hij zei trots in interviews dat hij dit conflict heeft ontketend. En hij zei: ‘Ik was de eerste die schoot. Als we de regio Donetsk niet waren binnengevallen, was de oorlog nooit begonnen. En was alles afgelopen zoals in Odesa of Charkiv.’”
Van wie kreeg Girkin dit bevel?
Kazansky: „Daar gaat hij niet op in.”
Vorotyntseva: „Je kunt geen voormalig officier van de FSB zijn. Jij blijft voor altijd iemand van de geheime dienst. Er werd gedaan alsof hij een privé militair bedrijf leidde, maar eigenlijk had hij een eigen paramilitaire eenheid die onderdeel was van het Russische leger. Hij ontving wapens van Rusland en kreeg geld van de pro-Kremlin oligarch Konstantin Malofejev. Het is hun taak het vuile werk op te knappen. Zo lijkt het alsof het Kremlin er zelf niet achter zit.”
Girkin werd in 2022 in Den Haag tot levenslang veroordeeld vanwege zijn rol in het neerhalen van vlucht MH17 in 2014. Later werd hij ook in Rusland veroordeeld na kritiek op Poetin.
Eind vorige maand eiste Poetin dat Oekraïne de Donbas verlaat. Met het oog op de huidige gesprekken zei hij: „Als de Oekraïense troepen zich terugtrekken uit de gebieden die ze ‘bezetten’, zullen de gevechten stoppen. […] Als ze zich niet terugtrekken, zullen we hetzelfde bereiken met militaire kracht.” Kyiv heeft nog delen van de Donbas in handen, zoals de steden Slovjansk en Kramatorsk. Voor Oekraïne is het afstaan van de Donbas een schending van de soevereiniteit en de territoriale integriteit.
Hoe kan iemand steden en hun inwoners aan de Russische tsaar overdragen, alsof mensen slaven zijn
Denys Kazansky
journalist
Een beschadigd gebouw in Slovjansk, een van de steden in de Donbas in Oekraïense handen.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Waarom kan en wil Oekraïne de Donbas niet afstaan?
Kazansky: „Het is pure waanzin. Hoe kan iemand in de 21ste eeuw de steden en hun inwoners aan de Russische tsaar overdragen, alsof mensen slaven zijn? Ik begrijp dat de Amerikaanse regering zich misschien niets aantrekt van Oekraïners. Maar de Russische erkenning van de Donbas zou betekenen dat elk land zomaar een deel van het grondgebied van een ander land in zijn grondwet kan opnemen. Als Poetin dit kan, waarom anderen dan niet?”
Vorotyntseva: „Het stelt Rusland in staat de veiligheid van omringende landen te bedreigen, verwijzend naar het feit dat dit al heeft gewerkt in de oorlog tegen Oekraïne. De Donbas opgeven lost het probleem van Rusland als agressieve staat niet op.”
Vorotyntseva: „Het draait voor Rusland niet om de Donbas. Ze willen Oekraïne als land vernietigen. Als we de Donbas afstaan, vallen ze Charkiv aan. Als we Charkiv weggeven, vallen ze Dnipro aan. En dan zullen ze zeggen: Poltava is een deel van de Russische geschiedenis, geef ons de provincie Poltava. Vervolgens stellen ze: Kyiv is de moeder der Russische steden, geef ons Kyiv. Rusland stopt niet met het afstaan van de Donbas.”
Kazansky: „We hebben geen keus. Het enige wat we kunnen is ons land zo goed mogelijk verdedigen.”
Lees ook
Inwoners van de Donbas voelen zich onderhandelingsmateriaal: ‘Niemand vraagt of wij onder de Russen willen leven’
Dat gaat toch Oekraïense levens kosten?
Vorotyntseva: „Het kost sowieso levens. Als we de Donbas weggeven, vallen ze de volgende regio aan.”
Kazansky: „De oorlog zal doorgaan, maar alleen in de volgende regio. Dan sterven mensen daar. Niet in Kramatorsk, maar wel in Charkiv of Dnipro.”
Vorotyntseva: „Niemand wil vechten. 99 procent van de mensen wil thuis blijven.”
Kazansky: „Iedereen wil dat de oorlog stopt. Onze Oekraïense regering zegt er klaar voor te zijn de huidige frontlinie te bevriezen. De Europeanen en Amerikanen staan daarachter. Alleen Poetin wil iets anders.”
Mensen kijken uit over de stad Slovjansk.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen