De „perfecte storm”, dat is waar meteorologen van spreken als een uitzonderlijke samenloop van weersomstandigheden tot verwoestende gevolgen leidt. Het extreme weer dat sinds afgelopen week over Zuidoost-Azië trekt, voldoet in veel opzichten aan die omschrijving.

Twee cyclonen en één tyfoon, alledrie grootschalige tropische wervelstormen, zorgen voor zware windstoten en hevige regenval in de Aziatische kustregio’s. Overstromingen en aardverschuivingen hebben in Indonesië, Sri Lanka en Thailand inmiddels meer dan 1.300 mensen het leven gekost en nog veel meer mensen uit hun huis verdreven. Honderden mensen zijn vermist.

Zoom in

Het weer kon zich de afgelopen dagen zo extreem ontwikkelen omdat het normale regenseizoen door allerlei invloeden is versterkt. Naast klimaatverandering die het zeewater opwarmt zijn er ook nog twee afzonderlijke oceaancycli die dit jaar ongelukkig samenvallen. Het is de optelsom van die verschillende effecten, die nu dodelijke gevolgen heeft.

Kerstkind

Dat heeft alles te maken met de watertemperatuur in de oceanen. Vissers in Peru gaven ooit de naam El Niño, ‘De kleine jongen’, aan de jaarlijkse opwarming van het zeewater voor de Peruaanse kust die een einde maakt aan het visseizoen. De naam is een verwijzing naar het kerstkind, omdat het fenomeen altijd rond de kerstperiode plaatsvindt. Tegenwoordig spreken we alleen van El Niño als die opwarming sterker is dan normaal. Dat gebeurt eens in de twee tot zeven jaar en kan enkele jaren aanhouden. Omgekeerd spreken we van La Niña, het meisje, als het water juist kouder is dan normaal.

Op dit moment is La Niña aan zet. Dat betekent dat het water voor de Zuid-Amerikaanse kust kouder is dan normaal, waardoor warm water richting Zuidoost-Azië wordt geduwd. Het warme zeewater zorgt daar voor opstijgende lucht, die bovendien bijzonder vochtig is, waardoor wolken in een kolom oprijzen met uitzonderlijk hevige regenval tot gevolg.

Zoom in

Het toeval wil dat het warme water uit de Indische Oceaan, ten westen van Zuid-Oost Azië, tegelijkertijd in tegengestelde richting beweegt, dus eveneens richting Sri Lanka, Thailand, Maleisië en Indonesië. Dat komt door een vergelijkbaar weerfenomeen genaamd de Indian Ocean Dipole (IOD), soms ook wel de „Indiase Niño” genoemd. In tegenstelling tot het origineel, beweegt de Indiase variant in relatief korte periodes van weken tot maanden, waardoor beide fenomenen nu kunnen samenvallen en het warme water van twee kanten tegelijk komt.

Dat zorgt voor weerfenomenen die tot kort voor kort ondenkbaar leken. In de Thaise stad Hat Yai viel eind november 335 millimeter water in één dag, een gebeurtenis die volgens het Thaise landbouwministerie slechts eens in de 300 jaar voorkomt. Ter vergelijking: in Nederland valt er gemiddeld 850 mm neerslag per jaar. Maleisië werd getroffen door cycloon Senyar die in de straat van Malakka ontstond, terwijl de wetenschap het tot nu toe onwaarschijnlijk achtte dat cyclonen zo dicht bij de evenaar kunnen ontstaan.

Modderstromen

Het geheel wordt versterkt door klimaatverandering, waardoor de oceanen al langer opwarmen. Warmer zeewater zorgt voor een sterkere opwaartse luchtstroom en maakt bovendien dat de lucht boven de oceaan meer vocht vasthoudt. Elke graad opwarming van de aarde, zorgt voor 7 procent meer vocht in de atmosfeer. De warmte stuwt nu al dat water op boven de oceaan, om vervolgens genadeloos over de landen in Zuidoost-Azië uit te storten.

Elke graad opwarming van de aarde, zorgt voor 7 procent meer vocht in de atmosfeer

In Indonesië zorgt de aanhoudende regen voor modderstromen en aardverschuivingen. De Gadja Madah universiteit in Yogyakarta waarschuwde in september al voor dat effect, verwijzend naar de zeldzame samenloop van oceaanstromingen in de Indische en Stille Oceaan. De Indonesische aardverschuivingen zijn niet alleen het gevolg van de toenemende regen, maar ook van ontbossing, waardoor wortels van sterke bomen niet langer de bodem op zijn plek houden.

Nu het weer in Indonesië opklaart, wordt langzaam duidelijk hoe groot de verwoesting is. In totaal zijn 3,2 miljoen mensen getroffen door de overstromingen en 2.600 mensen gewond geraakt. Zeker vierhonderd mensen zijn nog vermist.

Ook Sri Lanka werd zwaar getroffen. De Sri Lankaanse president Anura Kumara Dissanayake, die de noodtoestand heeft afgekondigd, spreekt van „de zwaarste natuurramp in onze geschiedenis”.

Correctie (2 december 2025 om 21.07 uur): In een eerdere versie van dit artikel werd Anura Kumara Dissanayake de president van Indonesië genoemd; dit moet Sri Lanka zijn. Dat is hierboven aangepast.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

Waarom je NRC kan vertrouwen