Dat er problemen waren bij de WIA, de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen, bleek vorig jaar al uit onderzoek van EenVandaag en het AD. Die problemen waren uiteenlopend: van rekenfouten tot fouten bij de medische beoordeling.

‘Groter dan toeslagenaffaire’

EenVandaag sprak met meerdere klokkenluiders die deze problemen zagen, maar niet gehoord werden. Zij beschreven hoe interne signalen niet opgelost werden en hoe mensen hier het slachtoffer van werden. “Dit is groter dan de toeslagenaffaire”, zei een van hen.

In september vorig jaar kreeg de Rekenkamer daarom de opdracht van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om te kijken naar hoe dit kon gebeuren. Het onderzoek richtte zich op een beperkte periode, van 2020 tot en met 2024.

Wegwerken van wachtlijsten

De Rekenkamer concludeert dat er teveel gestuurd is op het wegwerken van wachtlijsten en het feit dat er nauwelijks sprake was van goede kwaliteitscontroles. Daardoor konden de problemen lang onopgemerkt blijven bij de toplagen van het UWV en het ministerie.

Met name op de afdeling, Sociaal-Medische Zaken (SMZ) die de sociaal-medische beoordelingen uitvoert en bepaalt of iemand wel of niet een uitkering krijgt, ging het mis. Daar werd te veel uitgegaan van de professionaliteit van de medewerkers, zoals verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen. “Controles pasten daar niet bij”, schrijft de Rekenkamer.

Signalen niet opgepakt

Toch bleek uit verschillende interne stukken van andere afdelingen van het UWV, dat er wel degelijk vele signalen waren bij de uitvoeringsinstantie dat het misging. Die zijn niet óf onvoldoende opgepakt. Zowel de Raad van Bestuur van het UWV als het ministerie negeerden signalen of wisten deze niet op waarde te schatten.

Het ministerie en de verantwoordelijke ministers kregen vaak niet het hele beeld, of stelden zelf niet genoeg vragen bij opvallende resultaten die wel werden gedeeld. In de Raad van Bestuur van het UWV zat bovendien twee jaar ook een directeur die daarnaast de afdeling SMZ moest leiden, terwijl het juist op die afdeling misging. Ook dat is volgens de Rekenkamer niet wenselijk. “Deze dubbelrol vormde een belemmering voor de sturing op de kwaliteit.”

Rekenfouten corrigeren

Het UWV gaat na eigen onderzoek in tienduizenden dossiers rekenfouten corrigeren, maar houdt niet de medische beoordelingen opnieuw tegen het licht. De Rekenkamer schrijft ook weinig over de inhoud van deze medische beoordelingen, maar concludeert wel dat kwaliteitscontroles nauwelijks plaatsvonden.

Ook in voortgangsgesprekken met managers bij de verschillende districten ging het er bijna nooit over. Vooral het wegwerken van zoveel mogelijk dossiers had prioriteit.

Fouten bij medische beoordelingen

Terwijl uit onderzoek van EenVandaag en het AD blijkt dat juist op dit onderdeel ook veel fouten ongemerkt voorbijgaan. Duizenden melders lieten de afgelopen jaren van zich horen, vaak ook met klachten over de medische beoordeling.

Zo zei een van hen: “Ik herken mijzelf niet in het rapport wat de arts heeft opgesteld. Er wordt gedaan alsof je je aanstelt.” In verschillende onderzoeken in handen van EenVandaag wordt dat beeld bevestigd. Vaak ook bij ziektes die je aan de buitenkant niet ziet, zoals bij long covid, waar medische gegevens regelmatig niet meegewogen worden in de beoordeling.

Geen ruimte voor hersteloperatie

Het UWV is intussen bezig met een hersteloperatie om met name rekenfouten te herstellen die in de periode van 2020 tot en met 2024 hebben plaatsgevonden. Zo’n 3.000 mensen hebben inmiddels te horen gekregen dat er geen fout is gemaakt in hun dossier. Het herstellen zelf zal pas halverwege komend jaar beginnen en gaat naar verwachting twee jaar duren.

Toch zal niet iedereen iets horen van het UWV. Van de meer dan 200.000 aanvragen in die periode, worden er slechts zo’n 40.000 doorgelicht. Voor die hersteloperatie richtte het UWV een eigen extra team op met honderden werknemers. Het zou niet mogelijk zijn om iedereens dossier opnieuw door te lichten.

Maatregelen niet voldoende

Conclusie is ook dat er nog steeds te veel fouten worden gemaakt. Anderhalf jaar na het uitkomen van de fouten, is de kwaliteit nog steeds onder de maat. Zo schrijft de Rekenkamer in het rapport dat de maatregelen die het UWV genomen heeft om de fouten te verminderen en de kwaliteit te verbeteren, niet genoeg zijn.

Bovendien zou de uitkeringsinstantie nog steeds niet weten hoeveel er niet goed gaat bij de WIA. “Halverwege 2025 heeft UWV nog geen toereikend inzicht in de kwaliteit van WIA-beoordelingen en weet het niet welke fouten zijn gemaakt en wat hiervan de gevolgen zijn voor uitkeringsgerechtigden.”