Maar die vooruitgang kent ook nadelen. Door strengere regels en hogere accijnzen wijken veel Nederlanders uit naar Duitsland, waar sigaretten aanzienlijk goedkoper zijn.
‘Het toont pijnlijk aan dat je dit niet landelijk of provinciaal kunt regelen’, zegt Toebes. ‘Je hebt Europees beleid nodig. Anders blijven mensen gewoon de grens over rijden.’

Jeugd en nieuwe nicotineproducten
In Groningen en de rest van Nederland is vapen onder jongeren explosief gegroeid. Eén op de vijf jongeren tussen 12 en 25 jaar gebruikte het afgelopen jaar een vape. Vapes met zoetige smaken, nicotinezakjes en shisha-pennen duiken ook in onze provincie overal op. ‘Vandaag stond nog in de krant dat jongeren massaal gaan vapen en dat sommige kinderen echt verslaafd raken’, zegt Toebes. ‘Dat is tragisch. Je hebt recht nodig, maar ook andere disciplines om dat te stoppen.’

Groningse thema’s
De conferentie raakt ook aan typische Groningse dilemma’s. Bijvoorbeeld de vraag of forensische en GGZ-instellingen, zoals de Van Mesdagkliniek, helemaal rookvrij moeten worden. ‘Er is een groep die zegt: cliënten zitten al opgesloten, gun ze dan tenminste een sigaret’, legt Toebes uit. ‘Maar je hebt ook personeel dat recht heeft op een gezonde, rookvrije werkplek. Dat moet je tegen elkaar afwegen. Ik vind dat een instelling best kan zeggen: bij ons wordt niet gerookt.’

Dat andere landen daarin al verder zijn, blijkt uit ervaringen die Groningen binnenhaalt: ‘Australië heeft volledige rookvrije detentiecentra. Misschien is dat, hoe gevoelig ook, toch de toekomst.’

Hoe ver mag je gaan?
Tijdens het congres staat een ethische vraag centraal: hoe ver mag de overheid gaan in het beperken van iemands vrijheid om de volksgezondheid te beschermen? Jarenlang gold het idee: mensen mogen zelf kiezen of ze willen roken. Autonomie en zelfbeschikking waren heilig in Nederland. Maar die tijd lijkt voorbij.

‘We zien nu dat het kantelt’, zegt Toebes. ‘Mensen zijn kwetsbaar en verslaafd aan dingen. Een verslaving is niet een uiting van autonomie en vrijheid, maar juist van gebrek daaraan. We moeten dat recht op gezondheid en die kinderrechten meer benadrukken, ten koste van je recht om maar overal te kunnen roken. Verslaving is geen vrijheid.’

Generatieverbod: toekomstmuziek of reëel scenario?
De Malediven voerden dit jaar een radicaal verbod in: iedereen geboren na 2007 mag nooit meer legaal sigaretten kopen. Ook niet als ze zestig zijn. Kan dat ook in Nederland?

Gronings onderzoek zegt: ja. Albert-Jan Tollenaar, hoogleraar faculteit rechtsgeleerdheid, heeft met zijn studenten uitgezocht of zo’n generatiegebonden rookverbod haalbaar is. Ze kwamen tot de conclusie dat het in Nederland haalbaar en toepasbaar is, mits je aan bepaalde voorwaarden voldoet.

Of Nederland die stap zet, blijft de vraag. ‘In plaats van regulering ga je een stuk verder: je verbiedt mensen geboren na een bepaalde datum, om ooit nog sigaretten te kopen. Winkels mogen ook niet meer aan die mensen verkopen.’

Wat betekent dit voor Groningers?
De conferentie moet leiden tot praktische samenwerkingen en nieuwe plannen. Voor Groningen kan dat strengere lokale maatregelen betekenen. Denk aan uitbreiding van rookverboden in parken of bij meer openbare gebouwen, of extra bescherming voor jongeren tegen nicotineproducten.

‘Het doel is om al die mensen bij elkaar te brengen en samen weer een stapje verder te komen’, zegt Toebes. ‘Nieuwe plannen smeden om tabaksgebruik, zowel het roken als het vapen, verder terug te brengen.’

De komende twee dagen wordt in de Puddingfabriek de basis gelegd voor beleid dat ook in Groningen zijn weerslag krijgt. Want, zoals Toebes zegt: ‘Roken is een van de grootste gezondheidsbedreigingen van onze maatschappij en van de wereld. En je kunt roken heel goed indammen met het recht. Het blijft bijzonder om te zien dat Groningen dit mag organiseren.’