Congo vrede – NRC

Tegen de achtergrond van een groot blauw doek met het opschrift Delivering Peace zaten de drie heren naast elkaar op het podium: de Amerikaanse president Donald Trump, met naast hem zijn Rwandese en Congolese ambtgenoten Paul Kagame en Félix Tshisekedi. Het trio kwam samen om wat een ‘vredesakkoord’ wordt genoemd te ondertekenen voor de oorlog in Oost-Congo. „We beëindigen een oorlog die al decennialang voortduurt”, aldus Trump. „Een geweldige dag voor Afrika.”

Maar achter de deze plechtigheid schuilt opnieuw een akkoord dat Congo geen vrede brengt. „De strijdgroepen geven er niets om wat er aan de onderhandelingstafels wordt afgesproken”, zegt Stephanie Wolters van het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Internationale Zaken. „Er is geen enkele vooruitgang geboekt sinds het principeakkoord in Washington [in juni].” Onder leiding van de Verenigde Staten voeren Congo en Rwanda al maanden gesprekken in Washington, terwijl in Doha de door Rwanda gesteunde militie M23 afzonderlijk met Congo overlegt onder auspiciën van Qatar.

Twijfels bestonden er vanaf het begin over deze topontmoeting, juist omdat er geen sprake is van een doorbraak. De Rwandese president Paul Kagame zei vorige week op een persconferentie nog niet zeker te weten of hij naar Washington zou afreizen. Binnen de Congolese regering van Félix Tshisekedi vinden de ministers van Buitenlandse Zaken en Informatie het bovendien geen passend moment voor zo’n ontmoeting, zolang Rwanda geen concessies doet.

Afgelopen zomer tekenden de Congolese en Rwandese ministers van Buitenlandse Zaken in Washington slechts een akkoord over een reeks uitgangspunten voor vrede. Daar is het bij gebleven, want sindsdien is geen van de complexe kwesties in Oost-Congo aangepakt. De gevechten gaan onverminderd door, vorige week nog in Noord-Kivu, in het gebied rond Masisi en in delen van Zuid-Kivu. Een nog duidelijkere indicatie van het gebrek aan vredeswil is dat de aan Rwanda gelieerde militie M23 haar greep op het oosten verder verstevigt en geen enkel teken geeft zich te willen terugtrekken. Ook Rwandese militairen maken geen aanstalten het gebied te verlaten.

De machtsverhoudingen veranderden dramatisch toen M23, gesteund door Rwanda, begin dit jaar de steden Goma en Bukavu innam. Aan M23 gingen vele soortgelijke milities vooraf sinds Rwanda zich eind vorige eeuw blijvend met Congolese aangelegenheden begon te bemoeien, maar die groepen richtten zich vooral op militaire operaties. M23 lijkt zich echter permanent te willen vestigen in Oost-Congo en ontwikkelt zich steeds meer tot bestuurder.

Hoewel talrijke rapporten, onder meer van de Verenigde Naties, wijzen op nauwe samenwerking tussen Rwanda en M23, ontkennen beide partijen dat. Ook werpt de Rwandese president Paul Kagame tegen dat zijn soldaten in Oost-Congo actief zijn. In werkelijkheid zijn Rwanda en M23 nauw met elkaar verweven, maar in het vredesoverleg wordt die relatie nergens expliciet benoemd.

Er wordt diplomatiek rond de kwesties gedanst, zonder ze op te lossen

Stephanie Wolters
analist van het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Internationale Zaken

Volgens de VN had M23 in april zijn grondgebied verdubbeld ten opzichte van een jaar eerder. De Amerikaanse onderzoeksgroep Critical Threatpubliceerde in september het rapport State Building Project. Daarin staat dat de militie ambtenaren benoemt in alle bestuurslagen en initiatieven ontplooit om greep te krijgen op de economie, onder meer door belastingen te innen op de mijnbouw. Ze geeft reispapieren uit, benoemt leraren en richt rechtbanken op. Ook zou M23 ongeveer zevenduizend nieuwe strijders hebben geronseld. Naast deze administratieve opbouw bemoeit M23 zich ook direct met het dagelijks leven in de door haar gecontroleerde gebieden. De beweging geeft huwelijkscertificaten en bewijzen van grondbezit uit.

Net als Rwanda zegt de beweging de belangen van Tutsi’s in de regio te verdedigen. De afgelopen maanden faciliteerde zij de uitwijzing van duizenden Hutu’s naar Rwanda, waarna volgens lokale bronnen Tutsi’s de verlaten gebieden binnentrekken en de akkers overnemen. Plaatselijke bewoners zeggen dat veel van de uitgewezen Hutu’s van Congolese afkomst zijn. Rwanda stelt dat het gaat om mensen die verbonden zijn aan een Hutu militie die het bewind van president Kagame wil omverwerpen. Volgens Critical Threat toont het opzetten van een parallelle administratie aan dat M23 een langetermijndoel nastreeft om de bezette gebieden zelf te besturen, ongeacht de uitkomst van de onderhandelingen.

Diplomatieke dans

M23 controleert verschillende mijnen in Noord- en Zuid-Kivu, waaronder die van Rubaya met tin, tantaal en wolfraam. Volgens Reuters levert dit de groep ongeveer een half miljoen dollar per maand op. Precies daar richten Trump en zijn hoofdonderhandelaar Massad Boulos – en ook schoonvader van Trumps dochter Tiffany – hun aandacht op. De kern van de Amerikaanse deal is dat Congo veiligheid garandeert in de mijngebieden, in ruil voor toegang tot deze grondstoffen, die vervolgens in Rwanda zullen worden verwerkt. Momenteel faciliteert M23 de illegale uitvoer van tantaal naar Rwanda. In het verdrag is voorzien dat dergelijke handel moet worden gelegaliseerd.

„Er wordt diplomatiek rond de kwesties gedanst, zonder ze op te lossen”, zegt Wolters van het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Internationale Zaken. In het akkoord wordt M23 niet bij naam genoemd en Rwanda moet slechts „zijn defensieve maatregelen” stopzetten. „Er wordt met geen woord gerept over Rwandese soldaten in Oost-Congo en de steun die Rwanda aan M23 geeft. Als er geen druk op Rwanda wordt uitgeoefend, zal er nooit een vredesproces in Congo worden losgetrokken.” Voor degenen die Rwanda als hoofdschuldige aanwijzen voor de langdurige crisis in Oost-Congo betekent dit dat Kagame op de lange termijn een permanente dominantie kan vestigen, een werkelijkheid die de VS onder Trump mogelijk als voldongen feit zal accepteren.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

Waarom je NRC kan vertrouwen