De eerste kennismaking met de beruchte Tenderloin-wijk zijn de billen van een vrouw. Ze zit op handen en knieën tussen de geparkeerde auto’s in een brede steeg. Ze heeft een zwarte jas aan en een rugzak op. Haar broek bedekt alleen haar onderbenen. Achter haar haalt een man zijn geslachtsdeel uit zijn broek.
Even verderop zit iemand gehurkt midden op straat. Zijn ontblote bovenlijf hangt geknakt voorover, zijn armen bungelen slap langs zijn zij. Aan de schaduwkant van de straat staat een klein groepje mensen gebogen over de rollator van een van hen, hun hoofden en hun handen bij elkaar gestoken. Aan de zonnige kant liggen, voor betraliede ramen en gesloten rolluiken vol graffiti, meerdere personen op de stoep.
Auto’s, robottaxi’s en een enkeling op een elektrisch stepje rijden deze zaterdagochtend voorbij alsof deze taferelen de normaalste zaak van de wereld zijn. En eigenlijk zijn ze dat ook in de Tenderloin, een driehoekig district midden in San Francisco. Een wijk die van oudsher bekend staat als plek waar heel veel zaken getolereerd worden: vrijheden voor lhbti’ers bijvoorbeeld, maar ook prostitutie, dakloosheid, criminaliteit en overmatig drugsgebruik.
„San Francisco was altijd een plek waar je naartoe kwam als je fucking nergens anders meer terecht kon. Als je elders werd uitgekotst om je levensstijl, kon je hier je gang gaan”, zegt Tyrell Scott (39), die hier sinds een paar jaar op straat leeft. Hij is sinds hij als zestienjarige in Montana door de voorruit van een auto vloog, af en aan verslaafd aan steeds zwaardere opiaten. Op dit moment voornamelijk het verwoestende, synthetische fentanyl, dat vijftig keer zo sterk is als heroïne, „plus speed”. Zijn leven past in een rugzak.
Tyrell Scott (links) en Keely Kirby
Foto Emilie van outeren
Zoom in
„San Francisco was altijd een plek
waar je naartoe kwam als je fucking
nergens anders meer terecht kon”
Tyrell Scott
dakloze in de Tenderloin
Op de vraag wat zij gebruikt, antwoordt zijn vriendin Keely Kirby (31): „Wat heb je in de aanbieding?” Haar vaste dealer is uitgezet naar Honduras, vertelt ze. De uitgroei in haar rood geverfde haar toont dat ze tot een jaar geleden nog beter voor zichzelf zorgde. Na een periode van „foute vriendjes en couchsurfing” elders in Californië, kwam ze begin dit jaar naar de Tenderloin. „Omdat het hier makkelijker is om dakloos te zijn.”
Dumpplek voor verslaafden
De meeste hulp voor armen, verslaafden en daklozen in San Francisco is in deze kleine wijk geconcentreerd – al lijkt het nooit voldoende. Wie een straf heeft uitgezeten of wordt ontslagen uit een ziekenhuis, wordt vaak hier op de stoep van een hulpinstantie gedumpt. Er zijn crisiscentra en opvangplekken voor wie van straat af wil, maar ook veel ondersteuning om buiten te blijven: van gratis medische zorg op straat tot een progressieve kerk die 364 dagen per jaar drie maaltijden per dag verstrekt. Sjofele hotels bieden kamers voor 40 dollar per nacht. „Zo heb ik af en toe een nacht onderdak, een douche en een televisie”, zegt Kirby. „De drugs zijn hier ook goedkoper dan elders”, valt Scott bij. Zijn lach verraadt dat hij een voortand mist.
In San Francisco in het algemeen, en de Tenderloin in het bijzonder, gold lange tijd dat de vrijheid om op straat te leven en drugs te gebruiken wel wat inschikkelijkheid van andere inwoners mocht vergen. Empathie, compassie en een faciliterend beleid van harm reduction gingen boven ordehandhaving en vervolging.
Sinds de fentanylepidemie bijna tien jaar geleden de westkust van de VS bereikte, navigeren de inwoners daarvan niet alleen meer tussen de uitwerpselen en naalden van drugsgebruikers, maar steeds vaker langs hun dode lichamen. Bijna de helft van de honderden dodelijke overdoses ieder jaar in deze stad, vindt plaats in de Tenderloin en een naburige wijk. Vaak gebeurt dat op straat, in een kwart van de gevallen in gesubsidieerde huisvesting. Ondertussen gaan de beelden van opiatenverslaafden, dankzij amateurjournalisten en anti-drugsactivisten, via sociale media de wereld over.
Na de coronapandemie, waarin kantoren, winkels en restaurants in de binnenstad van San Francisco werden verlaten en tegelijkertijd daklozententjes werden toegestaan, klinkt alom een roep om de overlast harder aan te pakken. Niet alleen van rechts. President Donald Trump heeft gedreigd met federaal ingrijpen, zoals eerder in Washington om daklozen op te jagen. De Democratische gouverneur Gavin Newsom wil drugsoverlast niet alleen bestrijden met meer huisvesting, maar ook met gedwongen opnames.
Ik kan als vader niet aan mijn kinderen uitleggen wat we zien op straat
Daniel Lurie
burgemeester San Francisco
Een jaar geleden werd in het progressieve San Francisco een miljardair tot burgemeester gekozen, die beloofde juist deze problemen aan te pakken. De gematigde Democraat Daniel Lurie stelde zich kandidaat, „omdat ik als vader niet aan mijn kinderen kan uitleggen wat we zien op straat”, zei hij. „De wijdverbreide drugshandel, het openbare drugsgebruik en het voortdurend zien van mensen in crisis hebben ons ons gevoel van fatsoen en veiligheid ontnomen.”
Meer dealers opgepakt
Dat is activiste Lily Ho (43) helemaal met hem eens. Zij is lid van het lokale partijbestuur en oprichter van de organisatie Drug Free Sidewalks, die zich inspant voor harder beleid tegen niet alleen de drugshandel, maar ook de gebruikers. Niet alleen om de lokale leefomgeving te verbeteren. „Als we als Democraten nog landelijke verkiezingen willen winnen, moeten we laten zien dat we de steden die we leiden goed besturen”, zegt zij.
Sinds Lurie in januari aantrad is het hulpverleners verboden om verslaafden naalden, pijpjes en folie te verstrekken. Een praktijk die hielp besmettingen te voorkomen en mensen in leven te houden. De tenten zijn uit het straatbeeld geveegd en slapen in auto’s mag niet meer. Zeker sinds Trumps dreigement in te grijpen, worden meer dealers gearresteerd. Maar stoepen liggen nog steeds vol mensen in verschillende stadia van beneveling en aftakeling.
Twee mensen op straat in de Tenderloin.
foto Jeff Chiu/AP
Zoom in
Op deze zaterdagochtend hebben Ho en andere activisten van buiten de Tenderloin twee witte partytenten opgezet op een doorgaande weg in de wijk. Er worden hotdogs uitgedeeld, grotendeels aan daklozen. Voor zover mogelijk, over de keiharde muziek die uit de boxen schalt, wordt met buurtbewoners gepraat over hardere aanpak van de overlast. Ho: „Ons extreem progressieve beleid heeft vooral de meest gemarginaliseerde gemeenschappen in de stad geraakt. Niemand wordt er beter van wangedrag en zelfdestructie door de vingers zien.”
De bewoners van het ‘Neem de straat terug’-evenement oordelen mild over hun verslaafde, zwervende buurtgenoten. Bijna alle aanwezigen hebben zélf een geschiedenis van verslaving, dakloosheid of zelfs gevangenschap. De Tenderloin was vaak de enige plek in de stad waar ze daarna min of meer betaalbare woonruimte konden vinden.
Wel willen ze dat het stadsbestuur ingrijpt om de straten schoner en veiliger te maken. „We zijn er klaar mee om het afvoerputje van de stad te zijn, waar iedereen die uit de gevangenis komt, hulp nodig heeft of verslaafd is maar gedumpt wordt”, zegt Naomi Cohen (43), zelf afgekickt van crystal meth. „Maar, laten we eerlijk zijn, als de wijk helemaal wordt opgeknapt, inclusief de huizen, kunnen velen van ons het niet meer betalen om hier te wonen.” Gentrificatie is aan de Tenderloin voorbij gegaan en in veel oude panden worden kamers met gedeelde badkamers verhuurd.
Niet slecht, maar ziek
Mark Dennehy (49) loopt langs met zijn kinderen van 8 en 2, onderweg naar de speeltuin die overdag bewaakt wordt en ’s nachts wordt afgesloten. Hij is zes jaar clean, na jaren aan de drank en heroïne, en helpt nu andere verslaafden dat ook voor elkaar te krijgen. Hij is bijzonder sceptisch dat dwang daarbij helpt. „Het klopt dat we een onmenselijke tolerantie voor menselijk leed hebben opgebouwd. Maar mensen zullen pas stoppen als ze daar echt voor gemotiveerd zijn, niet onder dwang.”
Mark Dennehy met zijn twee kinderen.
Foto Emilie van Outeren
Zoom in
Zelf voelt Dennehy zich meer thuis „in dit rauwe stukje stad dan in aangeharkt suburbia”, maar hij is wel van plan te verhuizen voordat zijn dochter naar de middelbare school gaat. „Ik leg haar uit dat de mensen die op straat leven niet slecht zijn, maar ziek. Maar het is misschien niet de beste plek om een tiener te zijn.” Vertrouwen dat het nieuwe stadsbestuur of het federale bewind daar verandering in brengt, heeft hij niet.
Lees ook
Op Skid Row kost de meth maar een paar dollar
Bij een kop koffie vertellen Tyrell Scott en Keely Kirby wat de nieuwe hardere aanpak betekent voor hun leven. „De meeste mensen zien verslaving als een individueel moreel falen, niet als een zorgprobleem”, zegt Kirby. „Terwijl bijna iedereens verslaving is begonnen met middelen die ze kregen voorgeschreven en een gebrek aan psychische zorg.” Met andere woorden, het maatschappelijke probleem wordt niet opgelost met meer handhaving en dwang.
Het stel voelt zich opgejaagd, kwetsbaar en slaapt nu vaker in een park buiten de Tenderloin. Ze hebben geen toekomstplannen, zien geen uitwegen, zeggen ze. Dan moeten ze gaan, op zoek naar hun volgende shot „om de aap te temmen”, zoals Scott het noemt. Zo lang ze geen alternatieven zien, is blijven gebruiken „een stuk eenvoudiger dan de fucking realiteit van je situatie onder ogen komen”.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
De journalistieke principes van NRC