zo 28 sep, 11:24






Voorlezen



Grensnieuws


ZUTPHEN – Rivieren stromen alsmaar voort, Jan Baggen doet dat, al schetsend en schilderend, ook. Donderdag, twee dagen na de officiële presentatie van zijn boek De Berkel. In de baan van de zon, staat hij alweer aan de oever van de rivier die “van oost naar west, van B naar Z, van Billerbeck naar Zutphen gaat”. Om het uitzicht op het witte bruggetje bij Warnsveld met de verfkwast vast te leggen. Niet voor het eerst en niet voor het laatst. “Elke dag, elk uur, is weer anders.”

Door Sander Grootendorst

Deze middag is de wolkenlucht wat grauw, heel af en toe prikt een zonnestraal erdoorheen. Baggen wijst naar het kunstwerkje-in-wording: “Het licht dat heel kort op die bladeren daar in de verte scheen, heb ik net weten te vangen. Nu is het weer weg.” De ogen van de geboren en getogen Zutphenaar twinkelen nog na van dat sublieme moment.
En dan te bedenken dat het uitzicht op het bruggetje in het boek liefst vijf keer terugkomt, in alle seizoenen.
Baggen is niet alleen beeldend kunstenaar, hij heeft het verhaal van de Berkel ook op schrift gesteld, gelardeerd met historische en actuele anekdotes. Allemaal te vinden in het nieuwe boek.
Hij werd er al over ondervraagd door de Münsterland Zeitung: de Berkel ontspringt immers zijn aan de oostkant van de landsgrens, stroomt van Billerbeck naar Coesfeld, Gescher, Stadtlohn en Vreden om bij Rekken de Achterhoek te bereiken en via Eibergen, Borculo, Lochem en Almen in Zutphen in de IJssel uit te monden. 

“Het interview met de Duitse krant was in Vreden. Het was wel even omschakelen naar die andere taal, maar ik heb het uiteindelijk goed kunnen overbrengen.”
De rivier kent dat taalprobleem niet, die steekt zonder omschakelen de grens over. Net als schilders, ook hun taal is universeel. “Maar ik vind het toch leuk om bij de tekeningen en schilderijen iets te vertellen”, zegt Baggen.
Dat gaat hem goed af, ook live uit het blote hoofd, bleek bij de boekpresentatie dinsdag in Het Pakhuys, pal aan de stadse Berkel in Zutphen. Dezelfde locatie waar twee jaar geleden zijn boek over de IJssel het licht zag.

Weetjes
Opnieuw nam hij het publiek mee op zijn lange reis – in kilometers en in jaren – langs de vele sublieme momenten die hij als plein-air-schilder beleefde. De geschiedenis van de Berkel zelf verweeft hij er speels doorheen. Met diverse weetjes, zoals dat de rivier aanvankelijk helemaal niet in Zutphen uitkwam. “Dit is een kaartje van rond 1200. Toen stroomde hij vanuit de Baumbergen bij Billerbeck naar het noordwesten en liep dood in de veengebieden bij Borculo. Aan de andere kant sijpelde hij er weer uit en daar heette hij Regge. Wat toen in Zutphen uitkwam, vanuit Winterswijk, was eigenlijk de Slinge.”
“Rond 1250 wilde Herman van Lohn, in wat nu ongeveer de plaats Stadtlohn is, meer water rond zijn slot. Hij koppelde de bovenloop van de Slinge af, waardoor er minder water naar Borculo ging. Dat zinde Hendrik III van Borculo niet, hij besloot dwars door de zandrug een nieuwe gracht te laten graven. Gevolg: meer water in Borculo én een nieuwe stroom richting Zutphen.” Dit bracht de opkomst teweeg van het varend fenomeen de Berkelzomp.

Door de eeuwen heen gezien, zijn de veranderingen in de rivieren aanzienlijk minder subtiel dan wanneer je om de dag komt kijken…

Maar ook in een tijdsbestek van ruim veertig jaar kan er veel veranderen. De oudste illustratie in het boek is Baggens tekening van zijn dochter Saskia uit 1990. “Bij de bron in Billerbeck, in een sprookjesachtige omgeving, een ooibos met drassige oevers. Vooral als in het voorjaar het speenkruid bloeit, is het er nog steeds mooi, maar niet meer zoals toen.”

Romantisch
Daar staat tegenover dat de Berkel hedentendage op diverse plekken weer als vanouds mag kronkelen: waterbeheerders zoals Waterschap Rijn en IJssel (onder hun bewind valt ook de Berkel) hopen dat de rivier zijn water dan beter kan vasthouden, zodat er genoeg overblijft in droge periodes.
Tussen het witte bruggetje en Zutphen stroomt zo’n moderne meander. Modernisering heeft in dit geval het landschap een stuk romantischer gemaakt. Goed nieuws voor kunstenaars zoals Jan Baggen.
“Door deze maatregelen is de Berkel langer geworden. Op een bordje in Billerbeck staat dat het van B tot Z 110 kilometer is. Inmiddels is dat 114,6.”
In de jaren negentig trok Jan al eens langs de gehele Berkel om voor het toenmalige Zutphens Dagblad een serie te vervaardigen, met beeld en tekst. Tussendoor was hij er uit eigen beweging vaak te vinden. In het kader van het boek, volgde hij nu opnieuw ‘de baan van de zon’. In het voetspoor ook van andere Berkelschilders, zoals Herman Dijkjans en Jan Thate – Wouter Derksen, kenner van regionale schilderkunst, somde er in zijn toespraak een aantal op.
De nieuwste afbeeldingen in het boek zijn kersvers, van 2025. Speciaal voor de publicatie toog Baggen met zijn draagbare ezel naar onder meer Coesfeld, Gescher, Rekken en Borculo. Niet voor de eerste en niet voor de laatste keer. Jan Baggens schildertocht langs de Berkel gaat nooit vervelen.

***

Jan Baggen: De Berkel. In de baan van de zon. Met een woord vooraf van Antoinet Looman, heemraad Waterschap Rijn en IJssel, en samenvatting in het Duits. Uitgeverij: Achterhoek Uitgevers.