Brussel vreest nieuwe Tsjechische regering, maar premier Babis is geen Orbán

Andrej Babis heeft haast met zijn nieuwe regering van Tsjechië. De populistische politicus wil graag aanschuiven bij de Europese top van 18 en 19 december in Brussel, waar de regeringsleiders van de EU het jaar afsluiten met een zware agenda. Voorwaarde om daarbij te mogen zijn is een complete regering: alle ministers moeten benoemd zijn. Babis zelf werd dinsdag als premier benoemd door president Petr Pavel. Naar verwachting volgt maandag de rest van de coalitieregering, met ministers van Babis’ partij ANO en twee radicaal-rechtse partijen.

De aanwezigheid van Babis (71) bij de Europese Raad volgende week markeert zijn terugkeer op het Europese toneel. Na een eerder premierschap van 2017 tot 2021 en vier jaar oppositie voor ANO (Actie van Ontevreden Burgers, tevens ‘ja’ in het Tsjechisch) won hij begin oktober met bijna 35 procent van de stemmen de parlementsverkiezingen. De pro-Europese regering van premier Petr Fiala werd weggestemd, onder meer door onvrede over inflatie.

Naast een politieke comeback zijn er meer parallellen met Donald Trump. Ook Babis is een miljardair in de politiek die zijn eigen land voor alles stelt en gelooft in transacties als basis voor internationaal beleid. De twee mannen delen overtuigingen: kritisch over de EU, tégen klimaatbeleid en migratie, tegen ruimhartige steun aan Oekraïne. Ook grote woorden zijn Babis niet vreemd: bij zijn benoeming als premier beloofde hij dat hij „eraan zal werken om Tsjechië de beste plek zal maken om te leven op de hele planeet”. Ook toonde hij zijn ondernemerskant: „De EU is te veel bezig met uitgaven en te weinig met inkomsten.”

Babis is het type EU-regeringsleider dat door Washington wordt omarmd en door Brussel wordt gevreesd. Wat wordt de rol van Tsjechië in de EU?

Tsjechische obstructie

De Brusselse vrees is vooral dat Babis met zijn collega’s uit Midden-Europa, de Slowaakse premier Robert Fico en de Hongaarse premier Viktor Orbán, een blok gaat vormen dat Europees beleid zal saboteren. Bijvoorbeeld als het gaat om steun aan Oekraïne; onder de vorige regering leidde Tsjechië een initiatief om Oekraïne te voorzien van schaarse granaten. Of als het gaat om het afbouwen van fossiele energie.

Milan Nic, Midden-Europa-expert en onderzoeker bij de Duitse denktank DGAP (German Council on Foreign Relations), relativeert de kans op Tsjechische obstructie. Nic: „Zeker, Babis zal zijn anti-EU verkiezingsretoriek minstens deels moeten waarmaken bij zijn kiezers. Maar hij is vooral een pragmaticus. Zijn keuzes zijn eerder opportunistisch dan ideologisch. Zijn beleid pakt waarschijnlijk eerder nationalistisch dan anti-Europees uit. Hij heeft een goede verstandhouding met Fico en Orbán, maar ook met Macron en Merz. Ik voorzie dat deze regering minder disruptief wordt dan nu wordt gedacht.”

Ook Jan Farský, een van de 21 Tsjechische Europarlementariërs, heeft goede hoop dat Babis coöperatiever zal blijken dan gevreesd. Farský’s pro-Europese partij STAN (Burgemeesters en Onafhankelijken) maakte deel uit van de regering-Fiala en hoort in het Europarlement bij de Europese Volkspartij. Farský: „Er zullen dingen veranderen, maar hopelijk niet radicaal. Pragmatisme is Babis’ belangrijkste eigenschap. Hij is onvoorspelbaar, hij volgt de lijn die het best ligt bij de kiezers.” Farský voorziet wel dat de nieuwe Tsjechische regering zal proberen om de invoering van het Europese klimaatbelastingplan ETS2 zo lang mogelijk uit te stellen.

Farský verwacht dat Babis, Fico en Orbán zullen proberen om de Visegrad 4, een politieke alliantie van vier Midden-Europese landen uit de jaren negentig, nieuw leven in te blazen. Dat wordt dan wel Visegrad 3, want de Poolse regering van premier Tusk staat alleen al wat betreft steun aan Oekraïne lijnrecht tegenover Hongarije, Slowakije en Tsjechië. Farský: „In Tsjechië spreken we nu over het ‘Russische Trio’.”

Andrej Babis verlaat de Praagse Burcht na een overleg met president Petr Pavel.

Foto Martin Divisek/EPA

Zoom in

Babis wordt eerder gedreven door economische belangen dan door ideologische keuzes. Die belangen kleuren zijn politieke carrière. Als oprichter en eigenaar van Agrofert, een miljardenbedrijf met meer dan 250 dochterondernemingen, ontving Babis miljoenen aan Europese subsidies en overleefde hij rechtszaken over verstrengeling van zijn politieke en zakelijke leven. Op last van president Pavel, uitgesproken voorstander van een grote Tsjechische rol in de EU en de NAVO, deed Babis vorige week publiekelijk afstand van zijn rol bij Agrofert. Het bedrijf zal worden geleid door een onafhankelijk bestuurder, zijn kinderen krijgen pas een rol na zijn overlijden. Onderzoeker Nic is sceptisch: „Het was een publieke belofte, daarmee is het nog niet gebeurd.”

Rel over vlag

Babis’ ANO is de afgelopen jaren geëvolueerd van een liberale naar een rechts-populistische partij, maar vertegenwoordigt in vergelijking met de twee kleine coalitiegenoten in de aanstaande regering het gematigde geluid. De jonge partij AUTO (Automobilisten voor Zichzelf) en de SPD (Vrijheid en Directe Democratie) zijn allebei radicaal-rechts en fel anti-EU. Op last van ANO hebben ze moeten accepteren dat er in Tsjechië geen referendum komt over het verlaten van de EU en de NAVO.

In het parlement zijn de radicale partijen dwergen naast ANO: AUTO heeft dertien zetels, SPD vijftien en ANO tachtig. Ze krijgen daarbij tegenwicht van een stevige oppositie, met 92 van de tweehonderd zetels. SPD-partijleider Tomio Okamura zorgde als kersverse parlementsvoorzitter wel meteen voor een rel door als eerste daad de Oekraïense vlag van het parlementsgebouw te laten halen.

In de regering kunnen de twee radicale partijen hun invloed laten gelden, met omstreden ministers op gevoelige posten. AUTO-partijleider Petr Macinka, ontkenner van klimaatverandering, is in de race als minister van Milieuzaken. AUTO-erevoorzitter Filip Turek, vanwege flirten met Hitler nog controversiëler, leek minister van Buitenlandse Zaken te worden, maar staat niet op het kandidatenlijstje dat Babis ter goedkeuring aan president Pavel heeft voorgelegd. Pavel zei eerder dat hij geen ministers zal benoemen die pleiten voor het verlaten van de EU of NAVO. Als de regering eenmaal is gevormd is de pro-Europese president zijn politieke invloed kwijt.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

De journalistieke principes van NRC