In Europa zien nog maar weinig mensen de Amerikaanse president Donald Trump als een vriend; velen beschouwen hem zelfs als een vijand. Tot die conclusie kwam de Franse geopolitiek georiënteerde krant Le Grand Continent deze week. Belgen bleken het meest uitgesproken: ruim 60 procent van de Belgen ziet Donald Trump als de vijand, in Nederland is dat bijna 50 procent. Ook in Frankrijk, Spanje en Italië wordt de president door meer dan de helft van de bevolking niet meer als bondgenoot beschouwd.
Het bleef dan ook redelijk stil bij de leiders van radicaal-rechtse partijen na de publicatie van de nieuwe Amerikaanse Nationale Veiligheidsstrategie eind vorige week, waarin de visie van de regering-Trump op de rest van de wereld uiteen werd gezet. De president die ze tijdens zijn vorige termijn omarmden, is iemand geworden om afstand van te nemen, wil je je eigen kiezers niet wegjagen.
Trumps visie stelt kort gezegd dat Europa in zijn nadeel verandert doordat migratie wordt toegestaan en er te weinig baby’s worden geboren. Zo zal Europa ‘onherkenbaar’ worden en de christelijke, witte Europeaan binnen enkele decennia vrijwel verdwijnen. Daarnaast wordt volgens het document de vrije meningsuiting ingeperkt, waardoor zowel het zelfvertrouwen als de nationale identiteit schade oplopen. Een omarming van de ideologische wind die nu uit Washington waait zou redding kunnen bieden, mits radicaal- en extreem-rechts meegaan in de cultuuroorlog die gevoerd moet worden.
Lees ook
Met zijn nationale veiligheidsstrategie kiest Trump voor negentiende-eeuwse invloedssferen, overgoten met een rechts-populistische saus
De ideeën, de omvolkingstheorie en vooral de angsten waaraan gerefereerd wordt, komen overeen met wat veel radicaal-rechtse partijen denken. Toch lijkt een omarming van Trump-II voor diezelfde partijen minder aantrekkelijk, nu de VS met handelstarieven en het opgeven van Oekraïne een steeds minder betrouwbare partner voor Europa zijn. „De Pax Americana is dood en ingeruild voor een Pact Americana”, schreef NRC vorige week.
Henry Ford
Amerika als inspiratiebron voor een extreem-rechtse ideologie is niet vreemd in Europa. Zo zag Hitler al in de Amerikaanse autofabrikant Henry Ford een grote inspiratiebron; hij had zelfs een foto van de man aan zijn muur hangen. Hitlers bewondering sloeg niet alleen op Fords methoden voor massaproductie, maar vooral op zijn antisemitische uitspraken in pamfletten als The International Jew. In de jaren zestig en zeventig zagen neo-nazi’s de VS als een baken van hoop, wegens absolute – dat wil zeggen dat je er hakenkruizen mocht afdrukken – en omdat je daar wapens mocht dragen. Dit voorjaar leek het erop dat de MAGA-steun voor extreem-rechtse partijen in Europa invloed zou gaan hebben, maar de Duitse AfD had bepaald geen opleving na Elon Musks pleidooi voor de partij en de warme aanbeveling van vicepresident JD Vance voor extreem-rechts vond eveneens weinig weerklank bij de kiezer.
is bijvoorbeeld goed te zien bij de leider van Reform UK, Nigel Farage. In 2016 ging een foto van Farage en Trump in een gouden lift nog viraal. En voordat Trump zijn tweede regeerperiode inging, kwam Farage vaak in de VS. Reform UK kreeg vanuit MAGA extra steun en aandacht. Veel van wat er in de Veiligheidsstrategie staat wordt bovendien door Farage omarmd. Ook past hij vaak de ‘Trump-strategie’ toe van het dreigen met rechtszaken – deze week nog tegen de BBC, die onthulde dat Farage al racistische uitspraken deed op zijn 28ste. Ook de bewering van Farage dat de vrijheid van meningsuiting onder druk zou staan, en zijn ideeën over migratie, zijn rechtstreeks ontleend aan de VS. Inmiddels is de liefde echter wel iets bekoeld, zeker toen de impopulaire Elon Musk zich nadrukkelijker op het wereldtoneel liet horen. Na zijn interventie ten behoeve van de AfD zit Reform UK niet op zijn steun te wachten.
Reform UK leider Nigel Farage bij de Conservative Political Action Conference (CPAC) in februari dit jaar
Foto Will Oliver/ ANP / EPA
Zoom in
Dat de liefde is bekoeld, heeft deels te maken met de importheffingen. Trump legde die niet alleen de EU op, maar ook het Verenigd Koninkrijk, terwijl ze daar juist dachten als niet-EU-lid de dans te kunnen ontspringen. Dat viel tegen. Voor Farage is het dus vooral van belang het pragmatische gezicht te zijn, en niet al te zeer ideologisch met Trump geassocieerd te worden, wil hij kans maken op
De heffingen en Trumps pogingen om Europese landen tegen elkaar uit te spelen zijn voor de meeste (extreem-) rechtse politici reden om niet al te openbaar te flirten met Trump. Hoe dichter bij de macht, hoe groter het belang je op de vlakte te houden.
Zo heeft de Italiaanse premier Giorgia Meloni niet heel veel gezegd over de Veiligheidsstrategie. Wel zei ze: „Europa, als het groot en volwassen wil zijn, moet in staat zijn zichzelf te verdedigen. Als je veiligheid uitbesteedt aan iemand anders, dan komt dat met een prijs. Dat zeg ik al de hele tijd. Voor ons schuilt hierin een kans: een kans met economische kosten, maar met politieke vrijheid als resultaat.” Italië zet momenteel in op de ‘Michelangelo Dome’, een luchtafweersysteem tegen raketten. Met defensiebedrijf Leonardo, waarvan de Italiaanse overheid voor 30 procent aandeelhouder is, wordt meegelift in het streven naar Europese autonomie.
Lees ook
In de strijd om de Europese defensiemiljarden promoot Italië zijn eigen afweersysteem
Meloni wordt gezien als de Trump-fluisteraar. Toen ze in april het Witte Huis bezocht, benadrukte ze nog dat zij met de VS „het Westen weer groot wil maken”. De variant ‘Make Italy Great Again’ is een beleid dat ze koppelt aan economisch patriottisme, anti-migratie en het idee ‘eigen volk eerst’. Maar veel van haar idealen heeft ze inmiddels ingeruild voor pragmatisme. Ze zal Trump niet publiekelijk afvallen, maar wil ook geen breuk met de EU. Ze kiest zo min mogelijk, maar steunt bijvoorbeeld wel Oekraïne. Haar hart huist deels in Washington, haar verstand huist in elk geval in Europa.
Dat geldt niet voor de Hongaarse premier Viktor Orbán – die in de peilingen achter staat op de oppositie bij de landelijke verkiezingen van volgend jaar, maar inmiddels wel weer inloopt. Hij staat zowel ideologisch als economisch volledig achter Trump. Hij kreeg dit najaar uitstel van zijn „vriend Donald” om van Russische olie los te komen. Bij zijn laatste bezoek aan het Witte Huis benadrukten de twee andermaal niet alleen hun economische vriendschap, maar vierden ze ook hun ideologische overeenkomsten.
De Hongaarse premier Viktor Orbán met president Trump in het Witte Huis in Washington in november.
Foto Jonathan Ernst / Reuters
Zoom in
Economische oorlogvoering
De Franse partij Rassemblement National (RN) kiest onder leiding van Jordan Bardella meer voor de methode-Meloni. Bardella is niet kansloos om de volgende president van Frankrijk te worden. In een interview met de BBC deze week verwelkomde hij de zorgen van Trump „grotendeels” en hij zag de voordelen van de „aantrekkingskracht van Amerikaanse trots”. Hij plaatste er wel de kanttekening bij dat hij niet wil dat Europa ondergeschikt zou zijn aan een grote macht. „Ik ben Frans, dus ik heb geen grote broer als Trump nodig om het lot van mijn land te overwegen”, zei hij dinsdag in een interview met The Telegraph voorafgaand aan een ontmoeting met Nigel Farage. Ook had hij zich eerder negatief uitgelaten over de importheffingen, die hij wegzette als „economische oorlogvoering”.
Net als Meloni ziet Bardella in dat Europa sterker staat als er wordt samengewerkt. Daarom draagt hij – net als Meloni en Farage – niet al te nadrukkelijk de ideeën van Trump uit; de Amerikaanse president is in Frankrijk impopulair. Uit de poll van Le Grand Continent bleek dat maar 9 procent van de Fransen nog denkt met een bevriend staatshoofd te maken te hebben. Ook Marine Le Pen, ooit groot bewonderaar van Trump, laat zich publiekelijk weinig over hem uit. Nu Le Pen is veroordeeld voor fraude is haar politieke toekomst onzeker: veel Fransen willen geen veroordeelde crimineel als president, en al helemaal niet iemand die voor eigen gewin miljoenen verduisterde. Dat Trump haar dit voorjaar publiekelijk steunde en haar veroordeling laakte, had geen positief effect op de Franse kiezer.
Kortom, wie met economische belangen rekening wil houden, en serieus wil meeregeren, neemt afstand van Trumps visie op Europa. De Duitse partij Alternative für Deutschland (AfD), die vooralsnog lijkt uitgesloten van regeringsdeelname in Duitsland, neemt een merkwaardige tussenpositie in. Van de AfD-kiezers denkt slechts 20 procent dat Trump het beste voor heeft met Duitsland. Toch zijn AfD-politici enthousiast. „Dit is rechtstreeks een erkenning van ons werk”, zei AfD-Europarlementariër Petr Bystron over de Amerikaanse veiligheidsstrategie. Hij zag in de prioriteiten van Trump – „soevereiniteit, remigratie en vrede” – wat de AfD ook voor ogen staat. Hij zal samen met veertig andere AfD-politici komend weekend naar Washington reizen om in gesprek te gaan met MAGA-Republikeinen.
AfD-leider Alice Weidel in januari in haar kantoor in Berlijn, voorafgaand aan een livegesprek met de Amerikaanse miljardair Elon Musk op diens platform X.
Foto Kay Nietfeld / dpa
Zoom in
Matthias Moosdorf, Bondsdaglid voor de AfD, prees op sociale media de strategie van Trump en noemde negen punten waar Trump en de AfD overeenkomen, waarvan de opvallendste zijn: „Immigratie is zelfmoord voor samenlevingen; de islam hoort niet in Europa; Rusland is geen vijand, maar wil juist stabiliteit en remigratie is noodzakelijk om de eigen identiteit weer te hervinden”.
Doordat de AfD wordt omzeild bij het vormen van regeringscoalities, stelt Bystron net als MAGA dat West-Europa lijdt onder censuur en politieke vervolging. AfD-leider Alice Weidel noemde Trumps importheffingen eerder extreem slecht en meent dat Duitsland er „onevenredig zwaar” door wordt getroffen.
De worsteling voor radicaal- en extreem-rechts zit erin dat ze niet meer alleen anti-establishment zijn, maar serieus willen meeregeren. Anders dan in de VS betekent dat dat ze coalities zullen moeten sluiten, en dat lukt niet wanneer je met volle kracht Amerika volgt. ‘America First’ kan immers onmogelijk de blauwdruk voor een Europees land zijn. Die middenweg bewandelen is voor radicaal-rechts de komende jaren de uitdaging.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
De journalistieke principes van NRC