Hoe kon ik een despoot toejuichen, vraagt Frank Westerman zich af in zijn nieuwe boek

Bekijk artikel in krant

Frank Westerman: Hotel De Wereld: ‘Wageningen, Suriname’ en andere postkoloniale tragedies. Querido Fosfor, 288 blz. € 22,50

Frank Westerman heeft een talent voor het opdissen van bijzondere verhalen. Vaak speelt hij in die verhalen zelf een rolletje of een rol. In zijn nieuwste boek is dat laatste geval, maar die nadrukkelijke aanwezigheid stoort nergens.

zo toont Hotel De Wereld, dat een bundeling is van nieuw, maar vooral oud werk. Gezien de kwaliteit daarvan is het begrijpelijk dat zijn uitgever heeft gedacht: dit verdient een tweede leven.

De titel verwijst naar Hotel De Wereld in Wageningen. Dat is niet alleen de plek waar Wehrmachtgeneraal Johannes Blaskowitz in mei 1945 de Duitse capitulatie tekende. Op de eerste verdieping van hetzelfde gebouw haalde Westerman als student tropische cultuurtechniek in de daar gevestigde poli zijn gelekoortsprik en malariatabletten „om de armoede en ondervoeding in de derde wereld te Westerman (Emmen, 1964) wilde ontwikkelingswerker worden. Wat is er terechtgekomen van de idealen van toen, vraagt hij zich af, niet alleen die van zichzelf, maar ook die van de revolutionairen in Latijns-Amerika die hij – letterlijk – toejuichte. „Zelf ging ik namens de Midden-Amerikawerkgroep met de collectebus rond voor een guerrillagroep met de martiale naam Front Farabundo Martí. ‘Wapens voor El Salvador’, zeiden we zonder oogknipperen aan de deur van galerijflats en professorenvilla’s.”

In de zomer van 1989, Westerman was 24, klapte hij tijdens de tiende verjaardag van de Sandinistische revolutie in Nicaragua voor comandante Ortega. Als hij daar in 2024 terugkeert komt hij het land met moeite in – zijn journalistieke verleden is verdacht. Ortega (sinds 2007 opnieuw president) en zijn vrouw lijken op bejaarde despoten, merkt Westerman op. Ze hebben de grondwet dertien keer in eigen voordeel gewijzigd en zijn bezig een dynastie te vestigen naar voorbeeld van de door hen gehate Somoza-clan. Alleen Ortega’s stiefdochter Zoilamerica behoort daar niet toe, nadat ze de leider heeft beschuldigd van seksueel misbruik vanaf haar twaalfde. „Hoe kon ik – hoe kon een solidaire, bij de derde wereld betrokken generatie – een potentaat hebben aangezien voor een verzetsheld”, vraagt Westerman zich af.

De oude en nieuwe verhalen zijn slim met elkaar vervlochten, en hier en daar aangevuld, waardoor ook een journalistiek zelfportret van Westerman ontstaat. We lezen hoe hij ten tijde van guerrillabeweging het Lichtend Pad de irrigatiekanalen onderzoekt in een Peruaans dorpje en dreigt te worden aangezien voor ‘vetophaler’, een mythische figuur die mensen Op Jamaica probeert hij te wennen aan de tropische hitte. Maar uiteindelijk kiest hij voor de journalistiek, een voorportaal van het schrijverschap waardoor hij zal uitgroeien tot één van ’s lands succesvolste non-fictie-auteurs. „Net als Marx geloofde ik dat het erop aan kwam de wereld te veranderen, maar eerst wilde ik snappen hoe ze in elkaar stak.”

Het is een gemengd beeld dat de schrijver ziet als hij jaren later terugkeert naar het continent. In Nicaragua zijn de mensen verrassend open in hun kritiek op de machthebbers. Maar op Cuba ligt het patriottisme nog „schepklaar op straat”. „Geen twijfel mogelijk”, zegt Gualberto, een 72-jarige pensionado. Bij een nieuwe Varkensbaai-invasie zal hij ondanks zijn leeftijd het geweer weer oppakken, schrijft Westerman.

In Suriname is ook een Wageningen, met ook een Hotel De Wereld. Het werd vanaf 1965 ingericht als „pronkstuk van de Landbouwhogeschool Wageningen om de rest van de wereld te tonen: rijst telen doe je zo.” Westerman wordt er rondgeleid door Anton Lansdorf, die de opkomst en ondergang van het Surinaamse Wageningen heeft meegemaakt. Met weemoed vertelt de Surinamer over de tijd dat Nederlandse ingenieurs er de dienst uit maakten, wat Westerman doet concluderen: „Terwijl ‘dekolonisatie’ hét buzzword aan de Nederlandse universiteiten is, ook aan die van Wageningen, hoorde ik uit verschillende monden de roep om de terugkeer van de Hollanders.”

Woorden als toffees

De oude verhalen in Hotel De Wereld zijn vintage Frank Westerman. Dat betekent onder meer dat hij nooit te beroerd is om een zijpad in te slaan als dat een mooi verhaal oplevert. Zo bevat de bundel een interview uit begin jaren negentig met de toekomstige hertog van Alva, een verre nazaat van ‘onze’ Alva. Het is aanleiding voor een uitweiding over de achttiende-eeuwse Cayetana, dertiende in de rij van hertogen en hertoginnen van Alva, die een verhouding had met de veertig jaar oudere schilder Francisco de Goya en zich door hem naakt zou hebben laten schilderen als dienstmaagd. Met het thema van het boek heeft het weinig te maken, maar vermakelijk is het wel.

Typisch Westerman zijn ook de mooie zinnen waarmee hij in een paar woorden een beeld oproept. Over de manier waarop een Amerikaan Nicaragua uitspreekt, schrijft hij: „Spaanse woorden zijn voor Amerikanen net toffees die aan hun kiezen blijven plakken.” Als het reizend door dat land tot hem doordringt „hoe gemakkelijk frisse ideeën onfris worden”, concludeert hij: „Bevlogenheid heeft een korte halfwaardetijd.” In Bolivia is hij getuige is van de zoektocht naar de stoffelijke resten van Che Guevara, wat hem over de Argentijnse revolutionair doet opmerken: „Hij leeft voort als een symbool van een generatie, iemand van het kaliber Jim Morrison, waarbij het niet uitmaakt wie het geweer droeg en wie de gitaar.”

Nieuwe reizen maakte Westerman in gezelschap van zijn dochter Vera, die studeert aan U-Paz, de door de VN opgerichte Universiteit voor de Vrede in Costa Rica. Het levert enkele komische gesprekjes op („Ik citeer alleen maar”, zegt Westerman als iemand de vrouw van Ortega una bruja (een hekst) noemt. „Je citeert mannen”, zegt zijn dochter) én een inzicht. Westermans dochter en haar leeftijdgenoten hebben meer oog voor het individu dan zijn generatie, valt hem op, en dat is goed. „Niet zo zeer de klassenstrijd, als wel de psychologie van machthebbers geeft de doorslag. Wil je iets van de wereld begrijpen, dan heb je meer aan Shakespeare dan aan Marx.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

De journalistieke principes van NRC