Op 67 miljoen lichtjaar afstand daagt sterrenstelsel NGC 2775 onze verwachtingen uit. Het heeft een dood, leeg centrum, maar ook een stoffige, stervormende ring. Wat is het eigenlijk? Hubble zocht het uit…
Op een kosmische afstand van 67 miljoen lichtjaar, in het sterrenbeeld Kreeft, huist een sterrenstelsel dat astronomen voor een raadsel stelt. NGC 2775 weigert zich netjes in een hokje te laten duwen. Nieuwe opnames van de Hubble ruimtetelescoop onthullen waarom dit stelsel zo moeilijk te classificeren is en wijzen op een gewelddadig verleden.
Een blik vanaf de aarde
Voordat we inzoomen met Hubble, biedt een opname vanaf de aarde al een intrigerend perspectief. Deze opname, gemaakt met de 32-inch Schulman telescoop van het Mount Lemmon SkyCenter van de Universiteit van Arizona, toont het stelsel in al zijn glorie in optisch licht, gezien vanaf het noordelijk halfrond:
NGC 2775 vastgelegd door de 0,81-meter Schulman Ritchey-Chrétien reflector-telescoop van het Mount Lemmon Observatorium op Mount Lemmon, Arizona, V.S.. De cumulative belichtingstijd van deze LRGB-opname bedraagt 350 minuten, en is genomen tussen januari en maart 2011. Foto: Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona
Hubble’s gedetailleerde blik
De kracht van Hubble schuilt in zijn ongeëvenaarde scherpte en het turen in zeer exacte lichtfrequenties naar stervormingsactiviteit. De nieuwe hoofdopname van de ruimtetelescoop onthult de bizarre structuur van NGC 2775 tot in het kleinste detail. Het centrum is opvallend glad en leeg, bijna als een elliptisch stelsel, en lijkt geen gas te bevatten voor nieuwe stervorming. Daaromheen ontvouwt zich echter een complexe, stoffige ring met flarden van jonge sterrenhopen – een kenmerk dat weer typisch is voor spiraalstelsels, gespot door Hubble’s Hα-filter (656,3 nm.). Deze tegenstrijdigheid is de kern van het mysterie.
Hubble’s scherpe blik op NGC 2775 toont de tegenstrijdige structuur: een gasloze, kenmerkloze kern omgeven door een vlokkerige, stofrijke schijf met helder tonende sterrenclusters. Foto: ESA/Hubble & NASA, F. Belfiore, J. Lee and the PHANGS-HST Team
Het bewijs voor een gewelddadige geschiedenis
De verklaring voor deze vreemde verschijningsvorm zou weleens in de geschiedenis van het stelsel kunnen liggen. In dieper infrarood licht, en daarom onzichtbaar voor Hubble’s lens, strekt zich een staart van waterstofgas uit over bijna 100.000 lichtjaar rond de galactische kern. Dit zwakke spoor wordt gezien als het overblijfsel van een kleiner sterrenstelsel dat te dicht in de buurt van NGC 2775 kwam en door diens zwaartekracht uiteen werd getrokken en werd opgeslokt. Een dergelijke galactische versmelting zou de huidige, hybride vorm perfect kunnen verklaren.
Waar past dit stelsel eigenlijk?
Officieel staat NGC 2775 te boek als een SA(r)a / SA(r)ab spiraalstelsel in het Hubble – de Vaucouleurs Galaxy Morphology Diagram. Gezien de eigenaardigheden en de twijfels rondom de geschiedenis van het stelsel wordt die classificatie echter met dikke twijfels omgeven. Veel onderzoekers beschouwen het daarom als een lensvormig sterrenstelsel – een tussencategorie die eigenschappen van zowel spiraal- als elliptische stelsels deelt. Zulke stelsels kunnen ontstaan zijn uit samensmeltingen of zijn hun gas grotendeels kwijtgeraakt, waardoor hun spiraalarmen vervaagden.
Het Hubble–de Vaucouleurs diagram classificeert sterrenstelsels op basis van hun morfologie. De positie van NGC 2775 is onzeker, weergegeven hier in het gebied tussen lensvormige (S0) en vroege (ongebalkte) spiraalstelsels (Sa/Sb). Doordat we het stelsel slechts vanuit één hoek kunnen observeren, leidt de hybride structuur – een elliptisch ogende kern gecombineerd met een vlokkerige schijf – tot aanhoudende debatten onder astronomen over de juiste classificatie. Afbeelding: bewerkt naar Antonio Ciccolella / M. De Leo / CCA 3.0
Slot
NGC 2775 blijft daarmee een kosmisch vraagteken. Is het een spiraalstelsel dat zijn structuur is kwijtgeraakt, of een elliptisch stelsel dat er een schijf bij heeft gekregen? De prachtige beelden van Hubble benadrukken dat de werkelijkheid in de kosmos vaak complexer is dan onze nette classificaties, en dat elk antwoord nieuwe vragen oproept.
De afgelopen decennia zijn er prachtige foto’s gemaakt van interstellaire nevels, sterrenstelsels, planeten, andere hemellichamen en in de ruimtevaart. Ieder weekend halen we een indrukwekkende ruimtefoto uit het archief. Genieten van alle foto’s? Bekijk ze op deze pagina. Heb je zelf bijzondere (astro)foto’s die je wil delen met ons? Stuur ze in via ons mailadres o.v.v. ‘Ruimtefoto’!