Cruciaal besluit over Russisch geld ‘heeft enorme consequenties voor Europa’

Het klinkt als een voor de hand liggend plan. Nu Amerika zijn handen aftrekt van Oekraïne, is Europa hard op zoek naar geld om Oekraïne te helpen in zijn oorlog met Rusland. Er staat Russisch geld gestald in Europa, in België om precies te zijn. Waarom gebruiken we dát geld niet om Oekraïne te helpen? 

Schadegeld voor Oekraïne

Het is in het kort het plan van de Europese Commissie. In het laatste voorstel van de Commissie wordt 140 miljard euro aan Russische tegoeden, die nu staan bij het bedrijf Euroclear in Brussel, uitgeleend aan Oekraïne. Rusland kan het geld terugkrijgen zodra de oorlog voorbij is en de Russen betalen voor de schade die ze hebben aangericht. Met dat schadegeld kan Oekraïne vervolgens de lening weer afbetalen. 

Vrijdag werd er een nieuwe stap gezet om de lening mogelijk te maken. Op donderdag 18 december is er een EU-top en hopen veel leiders van de EU een definitief akkoord te bereiken over het gebruik van de tegoeden. Of dat lukt is erg onzeker nu, naast België, ook Italië grote bezwaren heeft.

In onderstaande video legt verslaggever Bart Reijnen uit waarom België niet akkoord is met het plan dat er ligt (tekst gaat door na video):

Vooral de Belgische premier De Wever verzet zich met hand en tand tegen het plan. Onder meer omdat Rusland in niet mis te verstane bewoordingen duidelijk heeft gemaakt wat de consequenties daarvan zouden zijn. “Moskou heeft ons laten weten dat België en ik persoonlijk dat zullen voelen tot in de eeuwigheid”, aldus de Wever in een interview met de Belgische krant La Libre. 

De daad wordt al voorzichtig bij het woord gevoegd. Volgens de Belgische Veiligheidsdiensten is het Europese plan waarschijnlijk de reden dat er zo vaak drones boven België gesignaleerd zijn.

‘Europa heeft het geld niet zomaar’

Ondanks de dreigende taal van de Russen is Nederland voorstander van het plan om de Russische tegoeden te gebruiken voor een lening aan Oekraïne. De andere optie is dat Europa zelf geld leent op de markt en die dat vervolgens uitleent aan Oekraïne, maar daarvoor moet iedereen instemmen en dat ‘ligt ook lastig in Europa’, zegt minister van Financiën Eelco Heinen.

Geopolitiek-specialist Rob de Wijk begrijpt het standpunt van Nederland en de meeste andere Europese landen. “Europa heeft dat geld niet zomaar op de plank liggen.” Toch ziet hij grote risico’s. Niet vanwege dreigende taal uit Moskou of rondvliegende drones (“in alle landen hangen er drones in de lucht”), maar omdat de Russen alles in het werk zullen stellen om het geld terug te krijgen. 

Juridisch glad ijs

Er zijn meerdere manieren waarop de Russen dat kunnen proberen, ziet Veerle Colaert, hoogleraar financieel recht aan de KU Leuven. Zo heeft België een investeringsverdrag met Rusland. Dat verdrag werd ooit door België gesloten om zich juridisch in te dekken tegen onteigening door de Sovjet-Unie, maar kan nu tegen het land gebruikt worden. 

Rusland zou met dat verdrag onder de arm naar een arbitrage-panel kunnen stappen. “Het is onzeker wat daaruit komt”, zegt Colaert. Als de Russen zo’n zaak winnen moet het geld worden terugbetaald, mogelijk met boetes.

De eerste rechtszaak lijkt al in zicht. Vrijdag bleek dat de Centrale Bank van Rusland inderdaad een rechtszaak aanspant tegen Euroclear. Dat Europa zich met dit plan op juridisch glad ijs bevindt, kan ook de Europese Centrale Bank niet ontkennen.

Garanties lidstaten belangrijk

Colaert ziet meer manieren waarop het mis kan gaan. Als de sancties vervallen, bijvoorbeeld als onderdeel van een vredesdeal, en Rusland weigert herstelbetalingen te doen, komt Euroclear zwaar in de problemen. In dat geval is Euroclear contractueel verplicht om het geld terug te betalen aan Rusland. Maar het geld is er dan niet. 

Daarom zijn garanties van de lidstaten belangrijk, maar in het voorstel van de commissie is het niet zo dat alle lidstaten verplicht garant moeten staan, zoals De Wever graag zou willen. Als Nederland zich wel garant stelt, zou het voor ons land gaan om ongeveer 13 miljard euro, zegt Colaert.

De Wijk ziet een nog groter risico dat Europa neemt. “Als je dit plan uitvoert heeft het enorme consequenties voor het financiële systeem.” 

Euroclear, het bedrijf dat de Russische tegoeden in huis heeft, is namelijk een soort toegangspoort tot de Europese beurs. Colaert: “Als je wil beleggen op een Europese beurs moet je als buitenlandse mogendheid een rekening hebben bij Euroclear.” 

‘Reputatie op de helling’

Euroclear wordt gezien als een soort financiële ambassade: politiek neutraal terrein. “Door de Russische tegoeden nu te gebruiken voor de Europese politieke agenda, staat deze reputatie op de helling”, ziet Colaert. De vraag is of buitenlandse mogendheden hierna nog voldoende vertrouwen zullen hebben in Euroclear als een veilige bewaarder van hun reserves, en of zij nog zullen willen beleggen in Europese aandelen en obligaties.

Het gaat verder dan alleen het vertrouwen in Euroclear, ziet oud-president van De Nederlandsche Bank Nout Wellink. “Ik snap de Belgen wel”, zegt Wellink aan de telefoon. De topeconoom is voorstander van het verlenen van financiële steun aan Oekraïne, maar vindt dit niet de juiste manier. “Ten diepste is de angst van veel centrale bankiers, ook de ECB, dat dit fundamentele invloed kan hebben op het internationale financiële stelsel.”

Door de Russische tegoeden te gebruiken, ook als lening, wordt er een precedent geschapen, denkt Wellink: in de toekomst kunnen andere landen hetzelfde gaan doen. “Als je ruzie hebt met elkaar kan iemand beslag op je spullen gaan leggen.” 

Vertrouwen in Europa wordt ondermijnd

Bovendien ondermijnt het gebruik van de Russische tegoeden het vertrouwen in Europa als betrouwbare financiële partner. Colaert deelt die zorg. Europa ziet dit niet als het in beslag nemen van Russisch geld, omdat het om een lening gaat, maar in het buitenland zien ze dat waarschijnlijk anders, denkt de hoogleraar. En dan wordt Europa niet meer gezien als veilige haven. “Dan zullen ze dus niet meer beleggen in Europese bedrijven of Europese obligaties. De vraag is of je dat risico wil nemen.”

Politiek-strategisch zou het beter zijn om de Russische tegoeden te gebruiken in gesprekken met de Russen over vrede, aldus De Wijk. “Het was verstandiger geweest om dit geld achter de hand houden voor de onderhandelingen. Je kunt de Russen hiermee onder druk zetten.”

Wellink zou ook graag zien dat Europa het anders aanpakt. Europa kan Oekraïne beter op een andere manier geld lenen, zonder de Russische tegoeden als onderpand. Maar dat, ziet Wellink, ligt politiek gevoelig omdat het financieel pijn doet. “Waar komt dit in essentie op neer? Dat Europa niet bereid- of in staat is om Oekraïne uit eigen zak te helpen.