Jeruzalem, tweede eeuw voor Christus. Na het verjagen van de Griekse overheersers treffen de joodse opstandelingen onder leiding van Judas de Makkabeeër een verwoeste tempel aan. Op een klein kruikje na is er geen gewijde olie om de menora mee aan te steken. Toch brandt deze acht dagen achtereen, een wonder dat nog altijd wordt gevierd bij het joodse lichtjesfeest Chanoeka.
Voor veel Joden is Chanoeka de viering van het heldendom en de moed van de opstandelingen. En het Israëlische leger is voor veel Israëliërs de huidige manifestatie van de Makkabeeërs. Vertegenwoordigers daarvan zijn dan ook de eersten die uitgenodigd zouden moeten worden voor een chanoekaconcert, vindt bijvoorbeeld de Joodse meesterpianist Jevgeni Kissin. En de laatsten die mogen worden geweerd. Dat is „een belediging voor de gehele natie Israël”, mailt hij als NRC hem om zijn mening vraagt.
Kissin was niet de enige die tot de directeur van het Concertgebouw, Simon Reinink, nadat die begin november besloten had het jaarlijkse chanoekaconcert te schrappen. De reden: Stichting Chanukah Concert, die het concert om het jaar organiseert en de zaal had gehuurd, wilde niet afwijken van het plan om de Israëlische Shai Abramson te laten komen. Die werkt ook voor het Israëlische leger, het IDF. „Het voorgenomen optreden van de chief cantor van het IDF staat haaks op onze missie: mensen verbinden met muziek”, liet Reinink optekenen in een persbericht op zondag 2 november.
Desondanks staat de omstreden voorzanger, die gebeden uitspreekt, psalmen reciteert en liederen zingt, aanstaande zondag op het podium van het Koninklijk Concertgebouw. Wel zijn de twee avondconcerten op zondag besloten, oftewel alleen toegankelijk voor genodigden en mensen die al vóór het schrappen van het concert een kaartje hadden gekocht. Dat is de voorwaarde waaronder het Concertgebouw besloot toe te staan. ’s Middags is er, op verzoek van het Concertgebouw, een chanoekaconcert zonder de IDF-cantor.
Dat compromis heeft de gemoederen niet tot bedaren gebracht. Meerdere pro-Palestijnse groepen hebben voor zondag demonstraties aangekondigd op het Museumplein, pal tegenover het Concertgebouw. Dat het wel kan, je rug rechthouden, bewijst volgens hen bijvoorbeeld omroep AVROTROS: deelname van Israël aan het Eurovisiesongfestival betekent dat Nederland geen inzending zal afvaardigen.
In de media worstelt Reinink publiekelijk met het conflict. „De hele kwestie… it rips my heart out”, zei hij begin november in een interview met NRC. Hierin staat hij nog achter het besluit om de voorzanger te weren: „We hebben meerdere gesprekken gevoerd, maar de stichting wil per se deze cantor. Toen hebben wij gezegd dat dat in deze tijd niet past.” nadat Reinink dit interview gaf, lag er een compromis tussen het Concertgebouw en de stichting op tafel.
Shai Abramson komt dus toch. Ongewild werd Simon Reinink het middelpunt van de polarisatie rondom de genocide in Gaza. Er werd hem antisemitisme verweten, muzikanten mengden zich in de discussie, mediators meldden zich en in slechts een paar dagen was de draai een feit. Een reconstructie van hoe een directeur, in deze tijden van culturele boycots, de politiek niet buiten de concertzaal wist te houden.
‘Warme stem’
De Israëlische cantor Shai Abramson is een voorzanger met een grote naam. In 2022 en 2023 zong hij ook bij het chanoekaconcert in het Concertgebouw. „Zijn warme stem, vriendelijkheid en grote glimlach brengen de luisteraar in vervoering”, zo staat in de aankondiging van de Stichting Chanukah Concert.
Maar de warme stem van Abramson klinkt ook bij het Israëlische leger, waar hij sinds chief cantor is. In die hoedanigheid vertegenwoordigt hij, zo staat op zijn website, In januari 2024 zong hij bijvoorbeeld een plenaire vergadering van de Knesset, het Israëlische parlement. Op een video twee maanden na de Hamas-aanslagen van 7 oktober zingt Abramson het Israëlische volk toe ter gelegenheid van Chanoeka, tegen de achtergrond van tot puin gebombardeerde gebouwen in Gaza.
Voorzanger Abramson zingt bij de bruiloft van een IDF-officier in Israël in november.
Foto Alexi J. Rosenfeld Getty Images
Zoom in
In de zomer van dit jaar ontstaat er weerstand tegen de komst van de voorzanger, zowel buiten als binnen het Concertgebouw. Van de ongeveer 250 medewerkers laat een groep in een brief aan de directie weten bezwaar te hebben tegen de komst van Abramson. Achter de schermen probeert Reinink in gesprekken met Stichting Chanukah Concert – met een andere voorzanger zijn ze meer dan welkom. Om druk op de zaak te zetten, publiceert het Concertgebouw op donderdag 4 september een verklaring waarin het „een dringende oproep” aan de stichting doet een andere cantor te kiezen. De verklaring is ook te lezen op de website van de kaartverkoop, als ‘bijsluiter’.
In een bijeenkomst op 11 september praat Reinink het personeel bij, zij hebben veel vragen. Tegen de medewerkers is hij, net als in de media, open over hoe hij worstelt met de kwestie en zowel recht wil doen aan de gevoelens van de Joodse gemeenschap als van de vele mensen voor wie de komst van Abramson pijn doet. „Wat mij betreft komt hij niet”, zegt hij tegen het personeel.
De kritische medewerkers verlaten de bijeenkomst gerustgesteld, ze voelen zich gehoord en gesteund door hun directeur. Voor Abramson is geen plek in het Concertgebouw.
De stichting is verbaasd over het standpunt van het Concertgebouw en maakt direct duidelijk vast te houden aan Abramsons komst, die al in maart was aangekondigd. David Serphos, bestuurslid en woordvoerder van Stichting Chanukah Concert, : Abramson dient niet in het leger. Het Concertgebouw kan roepen wat het wil, de stichting houdt vast aan de programmering.
Heftige herfst
Reinink weet dan dat het een heftige herfst gaat worden. Op 24 september schrijft hij aan de stichting dat hij de aanwezigheid van Abramson onaanvaardbaar acht. Lodewijk Asscher, oud-wethouder in Amsterdam en voormalig PvdA-partijleider en minister, is betrokken als bemiddelaar, maar de stichting is onvermurwbaar. Weken verstrijken, wie knippert het eerst met de ogen?
Niemand. Op 2 november, een zondag, komt er beweging in de patstelling. Onder verwijzing naar de Algemene Voorwaarden Zaalverhuur zegt het Concertgebouw de concertovereenkomst op. Artikel 11.4 stelt de verhuurder in staat activiteiten te verbieden als die „naar zijn oordeel kwetsend zijn voor personen of groepen” of anderszins „in strijd met de belangen van het Concertgebouw”.
Zangeres en theatermaker Nora Fischer, die meermaals in het Concertgebouw heeft opgetreden, uit in een brief aan het Concertgebouw „als Joodse Amsterdammer” haar steun voor de beslissing. In de podcast Klassiek Inside zegt ze dat er vaak ten onrechte wordt gedacht dat de Joodse gemeenschap een homogene groep is die allemaal achter de komst van Abramson staan. Ook in een interview met NRC spreekt ze zich uit.
Toch verstomt dit ‘andere geluid’ in de dagen na de beslissing om de cantor te weren. De Stiching Chanukah Concert kondigt een kort geding aan. In de buitenwereld krijgt Reinink de wind van voren. Hoewel het Concertgebouw steeds benadrukt dat de beslissing uitsluitend voortkomt uit Abramsons banden met het Israëlische leger, vliegen de beschuldigingen van antisemitisme Reinink om de oren.
De beschuldigingen van antisemitisme vliegen Reinink om de oren
Dat merken medewerkers van het Concertgebouw ook. Personeel van de kaartverkoop spreekt van „een dreigende sfeer”, de mailbox loopt vol met boze e-mails. Volgens de directie zegt één van de 350 begunstigers van Het Concertgebouw Fonds, met een minimale jaarlijkse bijdrage van 20.000 euro, op naar aanleiding van de kwestie. Christenen voor Israël, een actiegroep gevestigd in Nijkerk, begint met kleine demonstraties voor de deur van het Concertgebouw en bij het hoofdkantoor van Van Lanschot Kempen, de hoofdsponsor van het Concertgebouw. Op een spandoek staat: 1941 – voor Joden verboden. Op een ander: 2025 – voor Israëlische Joden verboden? Van Lanschot laat in een reactie weten zich niet in de kwestie te hebben gemengd, wat het Concertgebouw beaamt.
Deze parallel met de Tweede Wereldoorlog trekt ook voormalig advocaat Oscar Hammerstein. In een open brief op LinkedIn, die enkele dagen later in De Telegraaf wordt gepubliceerd, schrijft hij: „Sinds de donkere dagen van de bezetting, toen Joodse musici werden ontslagen en vernederd, heeft ons land geen daad van zulk schaamteloos antisemitisme meer aanschouwd.”
Op X publiceert Hammerstein een brief uit november 1940, ondertekend door toenmalig topambtenaar Hendrik Jan Reinink, Reininks grootvader. In de brief wordt de Joodse hoogleraar Eduard Meijers uit zijn functie ontheven – dit was de aanleiding voor de befaamde protestrede van diens collega Rudolph Cleveringa. De Israëlische Diaspora-minister Amichai Chikli verspreidt de brief onder zijn tweehonderdduizend volgers en spreekt van een „historische link”, nu „Joden opnieuw uitgesloten worden”.
In het Joodse opinieblad Nieuw Israëlietisch Weekblad geeft ook Jules van Hessen, die het chanoekaconcert heeft geprogrammeerd en het zal dirigeren op 14 december, zijn mening. Hij vindt dat het Concertgebouw met twee maten meet. „In het Concertgebouw staan dirigenten die veroordeeld zijn voor seksuele intimidatie of zijn ontslagen wegens grensoverschrijdend gedrag. Bob Vylan mag in Paradiso ongestoord zijn gal spuwen. Rappers mogen teksten roepen die elke fatsoensnorm tarten. Dat doet pijn, maar het hoort erbij. Het is de prijs – en de kracht – van vrijheid van expressie.”
Bemiddelaars
In NRC reageert Reinink op de persoonlijke aanval van Hammerstein. „Familieleden erbij halen is buiten de orde”, zegt hij. „Hij heeft als secretaris-generaal van het ministerie van Onderwijs, Kunst en Wetenschappen, net als alle andere secretarissen-generaal, inderdaad de schorsing ondertekend. Maar daar heeft hij zijn hele leven spijt van gehad. In de oorlog was hij actief in het kunstenaarsverzet.”
Betrokkenen die die week hebben gesproken, zien een bestuurder onder grote druk. Maar naar buiten toe lijkt hij vastberaden. In het NRC-interview suggereert de interviewer dat het Concertgebouw inhoudelijk afstand kan nemen van de programmering van Stichting Chanukah Concert. Reinink zegt: „Huurder of niet, het is ons podium.” Een militaire representant op het podium staat volgens hem „haaks op onze missie: mensen verbinden met muziek”.
Directeur Simon Reinink van Het Concertgebouw.
Foto Evert Elzinga/ANP
Zoom in
Op de dag dat het interview wordt afgenomen, vrijdag 7 november, komt Reinink in contact met Jaïr onder meer bestuurslid van Oy Vey en de Liberaal Joodse Gemeente en artistiek leider van Theater Na de Dam. Stranders biedt aan om als een soort bemiddelaar te kijken of de twee partijen toch tot een compromis kunnen komen. Hij trekt op met , ondernemer en bestuurder bij het Joods Hospice Immanuel, die beter de weg kent in meer orthodoxe Joodse kringen: de wereld van Stichting Chanukah Concert. Samen stellen ze zich op als een postillon d’amour tussen de partijen, die sinds de annulering niet meer met elkaar spreken.
Stranders ziet ook dat veel Joden in Nederland de incidenten optellen en tot de conclusie komen dat ze zélf ongewenst zijn
Stranders vindt de uitnodiging van Abramson erg ongelukkig. Maar hij ziet ook dat veel Joden in Nederland de incidenten optellen en tot de conclusie komen dat ze zélf ongewenst zijn. Bij de patstelling die daaruit doorgaans volgt spinnen volgens hem alleen de stemmen garen. Soesan gaat het niet zozeer om de komst van Abramson. Maar na de Israël-boycot door verschillende culturele instellingen begin oktober ziet hij wel het gevaar van antisemitisme in Nederland.
Soesan en Stranders, die op eigen initiatief handelen, achten een kort geding schadelijk, ongeacht de uitkomst. Als de rechter het Concertgebouw gelijk geeft, kunnen instellingen voortaan de stekker uit een Joods feest trekken zodra controverse dreigt. Maar winst voor Chanukah Concert zou een Pyrrusoverwinning zijn. Dan zouden instellingen wel drie keer nadenken voor ze überhaupt een Joods evenement faciliteren.
Zaterdagochtend 8 november formuleert Reinink al een compromisvoorstel. Hij wil ook het Centraal Joods Overleg (CJO) betrekken, om het compromis te bekrachtigen. Hij heeft de dag ervoor al gesproken met Chanan Hertzberger, de voorzitter van het CJO. Omdat Hertzberger de sjabbat huldigt en Serphos van de Stichting Chanukah Concert in Curaçao verblijft, wordt er pas later op zaterdag verder onderhandeld. Dat weekend staan ook twee avonden achtereen tientallen demonstranten met Israëlische vlaggen voor de ingang , bij een vreedzaam protest.
De Kristallnachtherdenking die zondag brengt veel Joodse betrokkenen samen op één plek, in de Portugese synagoge. „We hoeven niet eens terug naar de Holocaust om te zien dat het afzeggen van vieringen zoals een chanoekaconcert een nederlaag is”, zegt Jessica Durlacher in haar speech.
Op maandag meldt zich een duo uit de groep die de core business van het Concertgebouw vormt: topmusici. Terwijl achter de schermen de partijen nader tot elkaar komen, laat de impresario van pianist Jevgeni Kissin aan Reinink weten dat hij samen met de Amerikaanse maestro Semyon Bychkov een statement gaat uitbrengen over het schrappen van het chanoekaconcert. Ze houden hun statement ‘on hold’ als ze begrijpen dat van het Concertgebouw in de maak is.
. Ze bestrijden dat het te maken heeft met hun Amsterdamse optredens, eind november, met het Concertgebouworkest. Kissin, in Rusland geboren en sinds 2013 Israëlisch staatsburger, noemt het besluit Abramson te weren „schandalig en absurd”. Bychkov, chef-dirigent van het Tsjechisch Philharmonisch Orkest, geeft geen kwalificatie. „Dat is tussen hem en het bestuur”, mailt zijn persagent.
In het Curaçaose zonnetje
In een gesprek van anderhalf uur met alle betrokkenen bij het Concertgebouw worden die maandag de knopen doorgehakt. Op de videoverbinding met Serphos is het Curaçaose zonnetje te zien, terwijl het in het kantoor in Amsterdam naast het Concertgebouw eind van de middag al donker is. Hertzberger biedt aan om de verwijten van antisemitisme te weerspreken in een verklaring en de kwalificaties over opa Reinink te veroordelen. Op één punt ligt de stichting nog dwars: of de besloten optredens van Abramson een ‘viering’ of ‘concert’ moeten heten. De stichting hecht eraan om van een concert te spreken – zo zal het ook in het persbericht staan.
De teleurstelling bij kritische werknemers is groot als Reinink op dinsdag het personeel inlicht over het compromis. Ook Stranders, geoefend spreker in deze gevoelige kwesties, is present om vragen te beantwoorden. Ook antizionistische organisaties zijn verbaasd over de draai en het feit dat er niemand van hen of uit de Palestijnse gemeenschap is gehoord. Al die tijd zijn ze zoet gehouden met Reininks ferme stellingname, zo voelen ze het.
In een verklaring stelt het CJO dat de ingreep van het Concertgebouw „veel onrust en boosheid binnen de Joodse gemeenschap in Nederland” heeft veroorzaakt, „zelfs leidend tot verwijten van antisemitisme”. In de gesprekken met Reinink „is duidelijk vast komen te staan dat van dit laatste geen sprake is”.
In diverse statements, zoals een interview bij Nieuwsuur, stelt Reinink tot een compromis te zijn gekomen in „het belang van de samenleving en de stad”. Wat Reinink betreft komt Abramson niet. Maar zegt hij, zowel de stichting als het Concertgebouw willen een einde maken aan de onrust en met het compromis „mensen verbinden”. Critici vinden dat Reinink in zijn verklaring te weinig oog heeft voor de pijn van de Palestijnen.
Protest tegen het concert van het Jerusalem Quartet in het Concertgebouw, in mei 2024.
Foto Simon Lenskens
Zoom in
Een tweede begunstiger van Het Concertgebouw Fonds zegt de jaarlijkse bijdrage op, ditmaal uit onvrede over de komst van Abramson. Met de affaire heeft Het Concertgebouw 200 van de 27.000 ‘Vrienden van Het Concertgebouw’ verloren, á 50 euro per Vriend.
De socialmedia-accounts van dirigent Bychkov brengen de concerten met Kissin en het Concertgebouworkest in Amsterdam een dag na het persbericht over het compromis onder de aandacht. In een recensie noemt Het Parool de virtuositeit van de pianist „een gaaf wonder”. Een week later speelt het Jerusalem Quartet op drie avonden alle strijkkwartetten van Sjostakovitsj. Vanaf het balkon fotografeert Reinink de topviolisten, een hobby van hem. Buiten staan pro-Palestijnse flyeraars.
Komende zondag staan grote demonstraties gepland op het Museumplein, onder de naam ‘Geef genocide geen podium’. Ook mezzosopraan Nora Fischer zal erbij zijn, en een aantal medewerkers van het Concertgebouw. Er zijn ook tegendemonstraties aangekondigd. De organisatie ‘Nederlanders solidair met Israël en het Joodse volk’ is van plan haar eigen chanoekaviering te organiseren. Op hun flyer: „Kom! Neem Israëlische vlaggen mee. Laat de Joodse gemeenschap in vreugde het chanoekafeest kunnen vieren.”
Verantwoording Totstandkoming
NRC heeft met meerdere betrokkenen bij het compromis tussen het Concertgebouw en de Stichting Chanukah Concert op achtergrondbasis gesproken. Ook is er gesproken met medewerkers. Vanwege de gevoeligheid van de kwestie is dit op basis van anonimiteit. Directeur Simon Reinink heeft ongeveer 25 schriftelijke vragen van NRC beantwoord over de gebeurtenissen. Ook heeft NRC contact gehad met enkele musici, onder wie Jevgeni Kissin.
Het Concertgebouw in Amsterdam.
Foto ANP
Zoom in
Correctie (13 december 2025 om 11.51 uur): In een eerdere versie van dit artikel stond dat de menora tijdens Chanoeka negen dagen brandt, in plaats van acht. Dat is hierboven aangepast.
Aanvulling (13 december 2025 om 16.00 uur): Shai Abramson trad niet alleen in 2022, maar nog een keer na 7 oktober 2023 op in het Concertgebouw, bij het Chanoeka-concert dat jaar. Dat is hierboven aangevuld.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
De journalistieke principes van NRC